هبه چیست؟
از دیرباز فرهنگ و رسوم متفاوتی میان افراد وجود داشته که بخشش و بخشندگی یکی از زیباترین رسوم بوده که جایگاه بسیار والایی میان افراد دارد. این رسوم هموراه مورد تایید بزرگان، علما و افراد بشر بوده، از این رو در قانون و فقه به عقدی پرداخته شده که پایه و اساس آن بر بخشش است و از آن به عنوان عقد هبه یاد میشود. اساتید حقوق و حقوقدانان همواره توجه بسیاری نسبت به عقد هبه داشتهاند و بسیاری از وکلا نیز با استناد به همین عقد، نتیجه دلخواه را در دعاوی حقوقی به دست آوردهاند.
هبه از نظر لغوی به معنی بخشیدن، صدقه، و هدیه است که از منظر حقوق یکی از عقود معین بوده که به موجب آن شخصی مالی را به صورت رایگان به دیگری تملیک میکند. از نظر قانون فرد تملیک کننده به عنوان واهب و طرف دیگر به عنوان متهب شناخته میشوند. همچنین مالی که مورد هبه قرار میگیرد تحت عنوان موهوبه در قانون قید شده است.
هبه در دو دسته، هبه معوض و هبه غیر معوض مورد برسی قرار میگیرد.
تعریف هبه در قانون مدنی ایران
هبهی معوض
هر گاه شخص واهب (کسی که مال را می بخشد)، شرط کند که مطابق این عقد عوضی در ازای مال هبه شده به متهب (فردی که مال به او بخشیده شده) دریافت کند، عقد هبه به شکل معوض خواهد بود.
عوض شرط شده در عقد هبه میتواند به صورت مال و یا انجام یک عمل مشروع باشد.
هبهی غیر معوض
اگر واهب عوضی در ازای مال بخشیده شده به متهب دریافت نکند و مال موهوبه را به صورت رایگان و مجانی به شخص اعطا نماید، عقد هبه به صورت غیر معوض خواهد بود.
شروط عقد هبه
صحیح واقع شدن عقد هبه منوط به انعقاد آن به صورت قانونی تحت شرایط ذیل است:
- شخص برای بخشیدن مال خود به دیگری باید دارای اهلیت بوده و کودک، سفیه و دیوانه نباشد.
- شخص واهب قادر به بخشش مالی خواهد بود که در مالکیت او قرار دارد.
- هبه در صورت قبول و قبض (در تصرف خود گرفتن) توسط فرد متهب (شخصی که مال به او بخشیده شده) واقع میگردد.
- قبض هبه میتواند توسط وکیل شخص و یا در صورت دیوانه، سفیه یا کودک بودن شخص توسط ولی او انجام گردد.
- در صورتی که موهوبه در تصرف متهب بوده باشد، نیاز به قبض مجدد او نخواهد بود.
موارد ابطال هبه
امکان ابطال هبه با توجه به قوانین و مقررات تحت شرایط ذیل وجود خواهد داشت:
- در صورتی که صوری بودن عقد هبه ثابت گردد.
- در صورت وقوع جعل در هبه نامه و احراز جعلیت آن.
- در صورت فوت شدن واهب یا متهب قبل از قیض و تصرف مال موهوبه.
- در صورت احراز عدم مالکیت واهب نسبت به مالی که هبه شده.
- زمانی که عدم اهلیت واهب، مثلا جنون آن محرز گردد.
آیا رجوع از هبه امکان پذیر است؟
از آنجایی که عقد هبه عقدی از نوع جایز است، امکان بهم زدن آن توسط یکی از طرفین وجود دارد. با این وجود شرایطی هستند که در صورت احراز آن، امکان رجوع از هبه برای واهب وجود نخواهد داشت.
چه چیزی مانع رجوع از هبه میگردد؟
- اگر شخصی طلب خود را به دیگری ببخشد، امکان رجوع برای وی وجود نخواهد داشت.
- در صورت بخشیدن مال توسط پدر یا مادر به فرزندان و بالعکس، امکان رجوع از هبه وجود ندارد.
- هنگامی که شخص مال خود را تحت عنوان صدقه به دیگری ببخشد، رجوع از آن امکان پذیر نخواهد بود.
- در صورت فوت واهب یا متهب، واهب یا وراث او امکان رجوع نخواهند داشت.
- اگر هبه به صورت معوض بوده و عوض نیز تحویل داده شده باشد، رجوع از آن امکان پذیر نیست.
- اگر در موهوبه (مالی که هبه شده) تغییراتی ایجاد گردد امکان رجوع وجود ندارد.
- در صورتی که موهوبه از تصرف متهب خارج شده باشد مثلا مال را فروخته یا ورشکت شود، رجوع ممکن نمیباشد.
منظور از هبه نامه عادی و رسمی چیست؟
به هبه نامههایی که در دفاتر اسناد رسمی تنظیم میگردند، هبه نامه رسمی گفته میشود و هبه نامههایی را که توسط خود شخص یا وکیل او در بنگاه تنظیم میشوند، هبه نامه عادی یا غیر رسمی میباشند.
هبه به هر شکلی که تنظیم شود دارای اعتبار خواهد بود، اما با توجه به اینکه گاهی اثبات اعتبار سند عادی با مشکل مواجه میشود، تنظیم اسناد به صورت رسمی توصیه میگردد که در این صورت همانند کلیه عقود و قراردادها، مزایای بسیاری به آن تعلق خواهد گرفت.
به عنوان مثال انکار یا تردید در خصوص هبه نامهی رسمی امکان پذیر نیست در حالی که این ادعا ممکن است نسبت به اسناد عادی مطرح گردد.
بدون دیدگاه