عقد بیع

عقد بیع

بیع یکی از عقود معینی است که به موجب آن مالی توسط یک شخص، در ازای دریافت مالی دیگر به شخصی دیگر واگذار می‌شود. در واقع فروشنده در ازای دریافت پول، مالکیت مال خود را به خریدار واگذار می‌کند و همچنین خریدار، پول خود را در ازای دریافت مال در اختیار فروشنده قرار می‌دهد.

تعریف عقد بیع در قانون مدنی

ارکان عقد بیع

• ایجاب و قبول: انشاء معامله توسط فروشنده را ایجاب و اعلام رضایت به معامله توسط خریدار، قبول می‌باشد. به عنوان مثال در صورتی که فروشنده بگوید این اتوموبیل را به قیمت 25 میلیون فروختم و خریدار نیز بگوید خریدم، اولین رکن از ارکان بیع رعایت شده است. در واقع ایجاب و قبول در عقد بیع، توافق فروشنده و خریدار را در مورد معامله خرید و فروش محرز می‌گرداند و در آن اولین قدم از سوی فروشنده می‌باشد.
• متعاملین: فروشنده (بایع) و خریدار (مشتری) طرفین عقد محسوب می‌شوند. با توجه به دخل و تصرفی که طرفین به واسطه عقد بیع در اموال و دارایی خود می‌نمایند، عاقل، بالغ و رشید بودن و همچنین قصد و رضایت آن‌ها به لحاظ قانونی، برای انعقاد معامله، ضروری است؛ چرا که معامله با اشخاص بیهوش، مست و یا فاقد قصد، باطل می‌باشد.
• ثمن: از دیگر ارکان تشکیل دهنده بیع، ثمن است که توسط خریدار در ازای دریافت مبیع به فروشنده پرداخت می‌شود. در واقع ثمن بهایی است که ضمن معامله مشخص شده تا خریدار آن را در ازای مبیع به فروشنده پرداخت نماید. بنابراین ثمن توسط مشتری به فروشنده و مبیع توسط فروشنده به مشتری تسلیم می‌شود.
• مبیع: به کالایی که از جانب فروشنده به خریدار تملیک می‌گردد مبیع گفته می‌شود که باید مالیت و قابلیت خرید و فروش داشته باشد.

ویژگی‌های مبیع

برای صحیح واقع شدن عقد بیع، مبیع باید دارای ویژگی‌های زیر باشد:

1. موجود بودن مبیع هنگام عقد: در صورتی که مبیع عین معین و یا در حکم عین معین باشد، باید حین عقد وجود داشته باشد و خرید و فروش مال معینی که دارای وجود  خارجی نیست، باطل می‌باشد. به عنوان مثال چنانچه دامداری 10 عدد از گوسفندان خود را بفروشد، بیع در صورتی صحیح واقع می‌شود که این مقدار گوسفند موجود باشند، در غیر این صورت بیع به سبب فقدان موضوع، باطل است.
2. مالیات داشتن مبیع: عقد بیع در صورتی صحیح واقع خواهد شد که موضوع آن مالیت داشته باشد. هدف از این جمله، مالیت داشتن موضوع معامله بین طرفین است و مالیت داشتن در میان مردم ملاک نیست. به عنوان مثال، فروختن یادگاری‌های خانوادگی برای دیگران فاقد ارزش است، در حالی که برای فروشنده در زمره کالاهای با ارزش قرار دارد.
3. مبیع باید قابلیت خرید و فروش داشته باشد: بیعِ مالی که خرید و فروش آن از لحاظ قانونی ممنوع گردیده است، باطل است. این بطلان بیع ممکن است به دلایل ذیل صورت گیرد: پاره‌ای از اموال متعلق به عموم مردم باشد: گاهی عقد بیع به دلیل تعلق موضوع ان به اموال عمومی، باطل بوده و نمی‌تواند به مالکیت اشخاص در آید. مانند راه‌ها، باغ‌های ملی، پل‌ها و… گاهی اراده خود مالک، قابلیت فروش را از مبیع متعلق به خود سلب می‌کند. مانند مالی که توسط مالک وقف شده است‌. چرا که بیع مال وقف از نظر قانونی صحیح نمی‌باشد. خرید و فروش پاره‌ای از اموال که توسط دولت جهت حفظ منافع عمومی، ممنوع گردیده است. مانند خرید و فروش اسلحه، مواد مخدر، اشیاء عتیقه و…
4. معین و معلوم بودن مببیع: موضوع عقد بیع و مبیع باید معلوم باشد تا خریدار و فروشنده از آن چیزی که دریافت می‌کنند اطلاع داشته باشند. منظور از معین بودن مبیع، مردد نبودن آن است، یعنی خریدار و فروشنده نیاز به شناخت مبیع دارند و معامله‌ای که در آن مبیع مردد است باطل می‌باشد. مبیع باید قابلیت تسلیم داشته باشد زیرا مبیع باید در اختیار خریدار قرار گیرد.

آثار بیع چیست‌؟

آثار بیع طبق ماده 326 قانون مدنی به شرح زیر است:

• بر اثر وقوع عقد بیع، مشتری مالک مبیع (موضوع معامله) و بایع مالک ثمن می شود. بنابراین نخستین اثر عقد بیع تبدیل مالکیت می‌باشد، به این ترتیب که مشتری مالک مبیع شده و حق هر گونه تصرف در آن را دارد و در مقابل فروشنده مالک ثمن گشته و حق اعمال هر گونه عملی از جمله واگذاری ان به واسطه‌ی عقدی دیگر را دارد.
• از دیگر آثار عقد بیع تعهداتی است که در ضمانت جنس مورد معامله برای هر یک از طرفین حاصل می‌گردد. بنابراین بایع بر اثر عقد بیع، ضامن درک مبیع و مشتری نیز ضامن درک ثمن می‌شوند. در صورتی که محرز شود مبیع به شخص دیگری تعلق داشته، مشتری حق رجوع به بایع جهت اخذ ثمن را دارد .چنانچه اطلاعی از فساد بیع نداشته باشد، بایع ضامن تمام خسارت‌های وارده به مشتری است. این قواعد در رابطه با ثمن نیز صدق می‌کند.
• از دیگر آثار عقد بیع، الزام بایع به تسلیم مبیع است. (تعهد فروشنده به تحویل مبیع)
• عقد بیع الزام تادیه ثمن توسط مشتری را سبب می‌گردد.