ارتشاء در قانون مجازات اسلامی ایران
رشوه دادن و رشوه گرفتن از اقداماتی است که از قدیم الایام میان افراد سودجو مرسوم بوده. و در نظامات اداری افراد برای برطرف کردن موانع سر راه و یا سریعتر طی کردن مراحل اداری، به رشوه دادن روی میآوردند. رشوه دادن و رشوه گرفتن خلاف قانون و نظم عمومی جامعه بوده و به عنوان یک نقص در سیستم اداری و کشور تلقی میشود.
بررسی رویه قضایی و نظریات حقوقی درباره ارتشاء
مفهوم رشوه
رشاء عنوانی است که به رشوه دادن اطلاق میگردد. همچنین رشوه گرفتن را ارتشاء مینماند. بنابراین فرد رشوه دنده را راشی و فرد رشوه گیرنده را مرتشی میگویند. در علم حقوق ارتشاء عبارت است از اخذ سند یا مال و تسلیم وجه به کارکنان نهادهای عمومی، ماموران دولت و سایر افراد ذکر شده در قانون جهت انجام و یا عدم انجام وظایف آنها.
مطابق ماده 3 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری:
هر یک از مستخدمان و مأموران دولتی برای انجام دادن یا انجام ندادن امری که مربوط به سازمانهای مزبور است، وجه یا مال یا سند پرداخت وجه یا تسلیم مالی را مستقیما یا غیرمستقیم قبول کند، در حکم مرتشی است.
بنابراین در صورتی که کارمندی مالی را در ازای انجام و یا عدم انجام کاری از ارباب رجوع قبول کند و یا اینکه ملک او را با قیمتی بسیار پایینتر بخرد، کارمند مرتشی و طرف مقابل او نیز راشی محسوب میگردد. رشا و ارتشا از دسته جرایم مطلق بوده تحقق آنها نیازمند نتیجهی خاصی نمیباشد.
مصادیق رشوه
- اخذ وجوهی که برخلاف آنچه در قوانین و مقررات تعیین شده، میباشد.
- اخذ مال بلاعوض.
- اخذ مالی که به مقدار فاحشی ارزانتر از قیمت معمولی آن است.
- اخذ مالی که به صورت ظاهری قیمتی معمولی دارد اما در واقعیت به مقدار فاحشی ارزانتر است.
- فروختن مالی به ارباب رجوع بدون رعایت مقررات مربوطه و بسیار گرانتر از قیمت واقعی آن.
- فراهم کردن موجبات ارتشاء.
- اخذ مال، وجه، سند پرداخت وجه و تسلیم مال از راباب رجوع برای انجام دادن و یا انجام ندادن کار مربوط به دستگاه اجرایی که ممکن است به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم باشد.
- دریافت هر گونه مالی که عرفا در حکم رشوه خواری باشد. مانند اعطای وام به شخصی، بدون در نظر گرفتن ضوابط.
مجازات رشوه دهنده
مجازات مقرر شده برای رشوه دهندگان در ماده 588 قانون مجازات اسلامی عبارت است از حبس از 6 ماه تا دو سال و یا جزای نقدی از 3 تا 12 میلیون ریال. ضمنا آنچه که گرفته شده است به نفع دولت ضبط خواهد شد. در صورتی که حکم قاضی، مجازاتی شدیدتر از مجازات مزبور باشد، فرد علاوه بر مجازات مقرر شده در قانون حسب مورد به مجازات مازادی که قاضی برای او در نظر گرفته است محکوم خواهد شد. در صورتی که رشوه دهنده ثابت کند که برای حفظ حقوق خود ناچار به دادن رشوه بوده است، تعقیب کیفری مشمول او نخواهد شد. همچنین وجه و مال داده شده به او بازگردانده میشود. همچنین در صورتی که فرد ناچار به پرداخت رشوه بوده باشد و یا پرداخت آن را گزارش دهد و یا شکایتی را مطرح کند، مجازات حبس به او تعلق نخواهد گرفت و مال به او بازگردانده میشود.
مجازات رشوه گیرنده
مطابق ماده 3 قانون تشدید، مامورین و مستخدمان دولتی رشوه گیرنده (مجازات ارتشا) با توجه به میزان رشوه دریافتی و جایگاه او در رده سازمانی مجازات میشوند. میزان مجازات آنها حسب مورد متفاوت بوده و شخصی که رشوه دریافت میکند به حبس از یک سال تا 10 سال و نیز انفصال موقت یا دائم و جزای نقدی یا تا 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد. البته باتوجه به تفاوت میزان مجازات در موارد مختلف میبایست تمامی موارد مورد برسی قرار گیرد.
نکته: شایان ذکر است که برای تحقق جرم رشوه، دریافت رشوه باید توسط کارمندان و مامورین دولت باشد. (فرقی در رسمی بودن یا نبودن استخدام وجود ندارد) و نیز دریافتی مامورین دولت باید مال، وجه و یا سند پرداخت باشد (مستقیم یا غیر مستقیم).
سوالات متداول درمورد ارتشاء در قانون مجازات اسلامی ایران
ارتشاء چیست؟
ارتشاء به دریافت مال، وجه، سند یا هر نوع مزیت توسط ماموران و مستخدمان دولتی برای انجام یا عدم انجام وظایف قانونی گفته میشود. فرد دریافتکننده رشوه، مرتشی و فرد پرداختکننده رشوه، راشی نامیده میشود.
چه کسانی میتوانند مرتشی محسوب شوند؟
هر یک از مستخدمان و مأموران دولت یا نهادهای عمومی که در ازای انجام یا عدم انجام وظیفهای مالی یا سندی دریافت کنند، مرتشی محسوب میشوند، چه استخدام رسمی داشته باشند و چه غیررسمی.
مصادیق ارتشاء کداماند؟
مصادیق ارتشاء شامل اخذ وجوه یا مال بلاعوض، خرید یا فروش اموال با قیمت بسیار کمتر یا بیشتر از عرف، فراهم کردن موجبات ارتشاء، دریافت مالی از ارباب رجوع برای انجام یا عدم انجام کار قانونی و هر گونه مالی که عرفاً رشوه محسوب شود، میباشد.
مجازات رشوه دهنده چیست؟
رشوه دهندگان طبق ماده 588 قانون مجازات اسلامی به حبس 6 ماه تا 2 سال یا جزای نقدی 3 تا 12 میلیون ریال محکوم میشوند و مال داده شده به نفع دولت ضبط میشود. اگر ثابت شود پرداخت رشوه برای حفظ حقوق بوده، تعقیب کیفری منتفی و مال بازگردانده میشود.
مجازات رشوه گیرنده چیست؟
رشوه گیرندگان (مرتشیها) با توجه به میزان رشوه و جایگاه سازمانی، به حبس 1 تا 10 سال، انفصال موقت یا دائم، جزای نقدی و حتی تا 74 ضربه شلاق محکوم میشوند. دریافت رشوه باید توسط ماموران یا مستخدمان دولتی و به صورت مال، وجه یا سند باشد.
آیا برای تحقق جرم ارتشاء نتیجه خاصی لازم است؟
خیر، ارتشاء از جرایم مطلق است و تحقق آن نیازمند نتیجه خاصی نمیباشد. دریافت مال یا سند در ازای انجام یا ترک وظیفه کافی است.
فرق بین راشی و مرتشی چیست؟
راشی به فردی گفته میشود که رشوه میدهد و مرتشی کسی است که رشوه دریافت میکند. هردو طرف جرم محسوب میشوند، مگر در شرایط خاص که فرد ناچار به پرداخت باشد یا موضوع را گزارش دهد.
من یه کار اداری داشتم و کارمند اون اداره از من رشوه خواست. اگه من رشوه بدم ولی بعد برم شکایت کنم، آیا خودم هم مجرم میشم؟
اگر شما برای حفظ حقوق قانونی خود ناچار به پرداخت رشوه بودهاید، مطابق با قانون، تعقیب کیفری شامل شما نخواهد شد و مال پرداختی نیز به شما بازگردانده میشود. همچنین در صورتی که پرداخت رشوه را گزارش دهید، از مجازات حبس معاف خواهید شد.
تو متن گفتین رشوه باید به کارمند دولت داده بشه. اگه یه کارمند بخش خصوصی رشوه بگیره مجرمه؟
طبق تعریف قانونی، جرم ارتشاء مربوط به کارکنان و ماموران نهادهای عمومی و دولت است. بنابراین دریافت رشوه توسط کارمندان بخش خصوصی از نظر قانونی، ارتشاء محسوب نمیشود.
اگه کارمند دولت رشوه بگیره ولی کاری که من میخواستم انجام نده، آیا باز هم رشوه گرفتن جرم محسوب میشه؟
بله رشا و ارتشاء از جرایم مطلق هستند و صرف دریافت رشوه برای انجام یا عدم انجام یک کار جرم محسوب میشود. بنابراین، برای تحقق جرم ارتشاء، نیازی به انجام شدن یا به نتیجه رسیدن کار مورد نظر نیست.
اگه یه کارمند دولت یه جنسی رو خیلی ارزونتر از قیمت واقعی از من بخره، این هم رشوه محسوب میشه؟
بله طبق قانون یکی از مصادیق رشوه، خرید مال از ارباب رجوع با قیمتی بسیار پایینتر از قیمت واقعی و معمولی آن است و در این حالت، کارمند مرتشی محسوب میشود.
مجازات رشوه دادن فقط زندانه یا چیزهای دیگه هم داره؟
مجازات رشوه دهنده شامل حبس، جزای نقدی و ضبط مال پرداختی به نفع دولت است. همچنین ممکن است قاضی در صورت لزوم مجازات شدیدتری را برای فرد در نظر بگیرد.
اگه یکی واسطه بشه و رشوه رو به کارمند دولت برسونه، اون هم مجازات میشه؟
بله، در قانون، هرگونه پرداخت وجه یا مال به صورت مستقیم یا غیر مستقیم برای انجام یا عدم انجام یک کار جرم محسوب میشود. بنابراین واسطه شدن در این کار نیز جرم است.
چه فرقی بین راشی و مرتشی هست؟
راشی به فرد رشوه دهنده اطلاق میشود و مرتشی به فرد رشوه گیرنده.
اگه یه کارمند دولت یه کالا رو گرونتر از قیمت واقعی به یه ارباب رجوع بفروشه، آیا این هم مصداق رشوه هست؟
بله یکی از مصادیق رشوه، فروختن مال به ارباب رجوع با قیمتی بسیار بالاتر از قیمت واقعی آن و بدون رعایت مقررات است.
اگه یه کارمند دولت واسه یه نفر وام بگیره ولی ضوابطشو رعایت نکنه، آیا این هم رشوه محسوب میشه؟
بله اعطای وام به شخصی بدون رعایت ضوابط قانونی و مقررات مربوطه یکی از مصادیق رشوه خواری محسوب میشود.
مجازات رشوه گیرنده بستگی به چی داره؟
خیر مجازات رشوه گیرنده بر اساس میزان رشوه دریافتی و جایگاه شغلی او در رده سازمانی متفاوت است. مجازات شامل حبس، انفصال موقت یا دائم از خدمات دولتی، جزای نقدی و شلاق است.