جرایم پزشکی و مسئولیت مدنی پزشکان
پزشکی دانشی است که با هدف حفظ و ارتقا سلامتی و نیز درمان بیماری و آسیبها، در جهان بسیار کاربرد دارد. تاریخچهی این علم به دوران پیش از باستان باز میگردد که بشر همواره با به کارگیری ابزار و علوم، سعی در کشف راههای جدید برای درمان بیماریها داشته که با ادامه پیدا کردن این روند شاهد مدرنیزه شدن دانش پزشکی در حهان امروز هستیم. در پی این روند و با ابداع شیوههای جدید و مختلف درمانی از سویی شاهد تسهیل درمان بیماریها هستیم. از سویی دیگر صاحبان این حرفه با چالشهایی از جمله بیشتر شدن مسئولیت در درمان روبه رو شدهاند که حساسیت هایی را نیز به دنبال داشته است.
بخش قابل توجهی از دعاوی که در محاکم قضایی مطرح میشوند تحت عنوان بروز خطاها و قصور پزشکی و همچنین ایجاد عوارض نامطلوب ناشی از درمان هستند. بنابراین با بحث مسئولیت مدنی پزشکان روبه رو میشویم.
در ایران برای نخستین بار شاهد سایه افکندن قانون بر فعالیتهای پزشکی، با تصویب قانون مربوط به جرائم پزشکی بودهایم که بر این اساس هر گونه قصور و خطا در انجام وظیفه حرفهی پزشکی، تعقیب و پی گیری قانونی را به همراه دارد.
مسئولیت مدنی پزشک در برابر بیمار چیست؟
خطا و قصور پزشکی از منظر حقوق
قصور و خطای پزشکی از دیدگاه علم حقوق متفاوت هستند. خطای پزشکی به عنوان یک عمل ناخواسته است که منجر به عدم نتیجه گیری مطلوب از امر طبابت میشود. قصور و خطای جزایی پزشکی زمانی رخ میدهد که سبب ایجاد عارضه و آسیبی شده باشد که از ناحیهی پزشک به دلیل قصور او انجام شده است.
مسئولیت مدنی پزشکان
در قانون مجازات اسلامی به موادی مربوط به جرائم پزشکی بر میخوریم که قانون مدنی و قانون مسئولیت مدنی نسبت به آن ساکت است. مواد 59 و 60 قانون مجازات اسلامی بیان میدارد که عمل های جراحی و طبی مشروع با رضایت خود شخص یا اولیا و یا سرپرستان و نماینگان قانونی او در قالب موازینی فنی و علمی انجام میگردد. همچنین در موارد فوری اخذ رضایت برای پزشک ضروری نمیباشد. در نتیجه برائتی که پزشک از خانوادهی بیمار دریافت می کند باعث میشود که او ضامن خسارت جانی یا مالی نقص عضو نباشد.
فرض قانون بر مسئولیت پزشک است مگر آن که خلاف آن ثابت شود و عدم تقصیر پزشک مشخص شود. با پذیرش نظریه تقصیر قانون به افکاری واداشته شده که باید تعهد پزشک را از نوع تعهدی بالفعل دانست. در واقع پزشک به موجب قانون یا قرارداد باید تمام مهارت، تلاش و کوشش خود را در پروسهی درمان به کارگیرد در حالی که درمان قطعی بیمار به عهدهی او نمیباشد. در نتیجه پزشک زمانی مقصر شناخته میشود که تقصیر آن ثابت گردد. ماده 489 قانون جدید مجازات اسلامی من باب این موضوع بیان داشته که اگر پزشک در معالجات انجام داده سبب تلف یا ورود صدمه بدنی گردد ضامن دیه میشود مگر آنکه اعمال او مطابق موازین فنی و پزشکی باشد و در عین برائت گرفتن مرتکب تقصیری هم نشود. در واقع با اخذ برائت جنبههای مدنی و کیفری از سوی پزشک از بین خواهد رفت در حالی که اذن و اجازه تنها، سبب از بین بردن جنبهی کیفری و جرم بودن فعل شده و در آن صورت مسئولیت مدنی همچنان پابرجا خواهد ماند.
در چه مواقعی پرستار مسئول صدمه وارده به بیمار می باشد ؟
در معالجاتی که پزشک دستور انجام آن را به مریض یا پرستار دهد در صورت بروز صدمه بدنی یا تلف، پزشک ضامن است مگر آن که عمل او در قالب موازین فنی و مقررات پزشکی بوده و برائت بیمار را گرفته و همچنین مرتکب تقصیر نیز نشده باشد. در مواقعی که پرستار متوجه تجویز اشتباه پزشک باشد، صدمه و خسارت وارد شده، مستند به پرستار یا خود مریض است.
طرح دعوا و شکایت علیه پزشکان
برای شکایت از پزشک در ابتدا باید به دفاتر خدمات الکترونیک مراجعه کرده و شکایت خود را ثبت کنیم. پس از ثبت شدن شکایت، پرونده تشکیل شده و به دادسرای مخصوص رسیدگی به جرایم پزشکی ارجاع میگردد. با انجام تحقیقات مقدماتی توسط بازپرس یا دادیار، در فرض صدور قرار جهت مجرمیت و همچنین تایید دادستان، پرونده کیفری به منظور صدور حکم به دادگاه کیفری دو که صالح به رسیدگی اصل دعوا میباشد، ارسال میگردد.
اگر پزشکی حین عمل جراحی مرتکب تقصیر یا قصور شود چه مجازاتی به او تعلق میگیرد؟
هنگامی که بیماری در اثر جراحی فوت نماید، شکایت از پزشک و قصور پزشکی مطرح در این زمینه و مقدار تقصیر هر شخص، در روند پروندهی کیفری مطروحه مورد برسی قرار میگیرد. با توجه به نص ماده 616 قانون مجازات اسلامی، اگرپزشکی بر اثر قصور اعم از بی احتیاطی، بی مبالاتی و عدم مهارت، مرتکب قتل شود. فاعل به دلیل ارتکاب به قتل غیر عمد به حبس از 1 تا 3 سال محکوم خواهد شد. همچنین پرداخت دیه یکی دیگر از جلوههای مجازات در جرایم پزشکی میباشد که میتواند مورد حکم قرار گیرد.
سوالات متداول درمورد جرایم پزشکی و مسئولیت مدنی پزشکان
مسئولیت مدنی پزشک در برابر بیمار چیست؟
پزشک مسئول است تا تمام مهارت، تلاش و کوشش خود را در پروسهی درمان به کار گیرد. پزشک زمانی مقصر شناخته میشود که تقصیر او ثابت گردد و در صورت قصور یا خطای پزشکی که منجر به آسیب یا نقص عضو شود، ضامن دیه یا جبران خسارت میشود.
تفاوت خطای پزشکی و قصور پزشکی چیست؟
خطای پزشکی عملی ناخواسته است که منجر به عدم نتیجه مطلوب از درمان میشود، در حالی که قصور پزشکی به اعمالی گفته میشود که به دلیل بیاحتیاطی، بیمبالاتی یا نقص مهارت پزشک منجر به آسیب بیمار شده است و از نظر کیفری و مدنی مسئولیت ایجاد میکند.
در چه شرایطی پزشک از مسئولیت معاف است؟
اگر عمل پزشک مطابق موازین فنی و علمی انجام شده و رضایت بیمار یا نماینده قانونی او اخذ شده باشد و تقصیر پزشک ثابت نشود، پزشک از مسئولیت مدنی و کیفری معاف است. اخذ اجازه تنها مسئولیت کیفری را از بین میبرد، اما مسئولیت مدنی همچنان پابرجاست.
پرستار در چه مواردی مسئول خسارت به بیمار است؟
اگر پرستار متوجه تجویز اشتباه پزشک شود و نسبت به جلوگیری اقدام نکند، خسارت وارد شده مستند به پرستار یا خود بیمار است. در غیر این صورت، مسئولیت اصلی بر عهده پزشک است.
مجازات پزشک در صورت قصور حین عمل جراحی چیست؟
اگر قصور پزشک منجر به فوت بیمار شود، مطابق ماده 616 قانون مجازات اسلامی، پزشک به دلیل قتل غیر عمد به حبس ۱ تا ۳ سال محکوم میشود و همچنین ممکن است دیه پرداخت شود. میزان تقصیر پزشک در روند پرونده بررسی میشود.
خطای پزشکی با قصور پزشکی چه فرقی داره؟
خطای پزشکی معمولاً عمل ناخواستهای است که نتیجه درمان رو تغییر میده، اما قصور پزشکی زمانی رخ میده که پزشک به دلیل کوتاهی یا بیاحتیاطی باعث آسیب یا عارضه بیمار بشه.
پزشک چه زمانی مسئول مدنی در قبال بیمار میشه؟
وقتی ثابت شود که پزشک در انجام وظیفه خود کوتاهی یا تقصیر کرده و این تقصیر باعث آسیب یا صدمه به بیمار شده است.
آیا گرفتن رضایت بیمار باعث میشود پزشک هیچ مسئولیتی نداشته باشه؟
خیر. گرفتن رضایت باعث میشود جنبه کیفری اعمال پزشک کاهش یابد، اما مسئولیت مدنی همچنان پابرجاست مگر اینکه تقصیر پزشک ثابت نشود.
پرستار در چه شرایطی مسئول صدمه وارد شده به بیمار است؟
اگر پرستار متوجه اشتباه پزشک شود و اقدامی نکند یا در اجرای دستور پزشک دقت لازم را به کار نبرد، مسئول خسارت میشود. در غیر این صورت مسئولیت پزشک اصلی است.
شکایت از پزشک را باید کجا ثبت کنیم؟
ابتدا باید به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و شکایت ثبت شود. سپس پرونده به دادسرای رسیدگی به جرایم پزشکی ارجاع میشود.
پزشک حین جراحی که منجر به فوت بیمار شود، چه مجازاتی داره؟
طبق ماده ۶۱۶ قانون مجازات اسلامی، در صورت اثبات قصور پزشک، به حبس از ۱ تا ۳ سال و همچنین پرداخت دیه محکوم خواهد شد.
پزشک همیشه ضامن خسارت بیمار است؟
خیر. پزشک فقط زمانی ضامن است که تقصیر او ثابت شود. در مواردی که عمل پزشک مطابق موازین فنی و علمی باشد و تقصیر نداشته باشد، مسئولیتش ساقط میشود.
آیا پزشک میتواند درمان قطعی بیمار را تضمین کند؟
خیر. پزشک موظف است تمام مهارت و تلاش خود را به کار گیرد، اما تضمین نتیجه درمان بر عهده او نیست.
مسئولیت مدنی پزشک چه فرقی با مسئولیت کیفری داره؟
مسئولیت کیفری مربوط به جرم یا قصور قابل مجازات است، اما مسئولیت مدنی به جبران خسارت بیمار یا پرداخت دیه مرتبط است و حتی اگر پزشک جنبه کیفری نداشته باشد، مسئولیت مدنی ممکن است برقرار باشد.
آیا قانون مشخص کرده میزان تقصیر پزشک چگونه تعیین میشه؟
بله، طبق مواد ۵۹، ۶۰ و ۴۸۹ قانون مجازات اسلامی، میزان تقصیر و قصور پزشک با توجه به رعایت موازین فنی و علمی و شرایط عمل مشخص میشود.