فرزند خواندگی
مباحث پیرامون فرزند خواندگی سابقهای بسیار طولانی دارد. کودکان موهبتهای الهی هستند که باید از حمایتهای ویژهای برخوردار باشند و بازیهای سیاسی و عدم تدبیر قانونگذار نباید منافع و مصالح کودکان را تحت الشعاع قرار دهد.
این اصل را نمیتوان نادیده گرفت که منافع کودک وابسته به منافع والدین آن است که با بیان این اصل، حقوق مربوط به فرزند خواندهها و کودکان بی سرپرست مطرح میگردد. فرزند خواندگی به معنای پذیرفته شدن به عنوان فرزند، توسط کسانی که با او رابطهی پدر و مادری ندارند.
تعریف فرزندخواندگی در قانون ایران
دیدگاه حقوق ایران به فرزند خواندگی
موضوع فرزند خواندگی با تصویب قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست یا بد سرپرست، دستخوش تغییراتی گشت که در آن از عنوان فرزند خواندگی استفاده شد. حقوق ایران نیز راههایی را برای افرادی که متقاضی نگهداری از کودکان بی سرپرست هستند را پیش بینی نموده تا افراد متقاضی با کمک نهادهای دولتی، سرپرستی این کودکان را به عهده گرفته و از آنان حمایت کنند. سازمان بهزیستی، مرجع متولی در امور سرپرستی کودکان بی سرپرست و بد سرپرست است که تمام اقدامات و هماهنگیهای مربوطه را به عمل میآورد.
درخواست فرزند خواندگی برای چه کسانی پیش بینی شده است؟
مطابق قوانین ایران، درخواست پذیرش سرپرستی کودکان و نوجوانان برای سه دسته از افراد پیش بینی شده است.
- زن و شوهری که حداقل یک یاز آنها بیشتر از 30 سال سن داشته و همچنین با گذشت 5 سال از تاریخ ازدواجشان صاحب فرزند نشده باشند. اگر مدت ازدواج آنها به 5 سال نرسیده باشد، در صورت تشخیص پزشک بر عدم امکان بچهدار شدن، میتوانند به صورت قانونی اقدام به تقاضای پذیرش سرپرستی کودکان و نوجوانان نمایند.
- زن و شوهری که دارای فرزند بوده و سن یکی از آنها از سی سال بیشتر باشد.
- زنان و دختران بدون همسر در صورت داشتن حداقل سی سال سن میتوانند اقدام به پذیرش سرپرستی کودکان و نوجوانان نمایند.
نکات مهم در رابطه با افراد مذکور
میان این سه دسته از افراد، زن و شوهر بدون فرزند نسبت به زنان و دختران بدون همسر و زوجی که دارای فرزند هستند، اولویت دارند. بسته به تشخیص دادگاه و همچنین مصلحت کودکان و نوجوانان، در صورت وجود اقوام و بستگان کودک و نوجوان، اولویت سرپرستی آنها با اقوام و بستگان است. در صورتی که زنان بدون همسر تصمیم به ازدواج بگیرند، ملزم به اعلام مشخصات فرد مورد نظرر نزد دادگاه میباشند. همچنین گزارش ازدواج باید توسط سازمان بهزیستی به دادگاه ارائه گردد تا دادگاه پرونده را برسی کرده و تصمیم خود را در خصوص ادامه سرپرستی به صورت مشترک یا فسخ اعلام نماید. زنان و دختران بدون همسر تنها قادر به پذیرش سرپرستی کودکان و نوجوانان دختر بالای دو سال هستند.
شرایطی که سرپرستان باید داشته باشند
مطابق قانون کنونی ایران، متقاضیان باید دارای شرایط زیر باشند:
- محجور نبوده و قادر به انجام امور مالی و غیر مالی خود در کمال صحت عقل باشد و خود نیاز به سرپرست نداشته باشد.
- دارای گواهی عدم سو پیشینه کیفری باشد.
- دارای سلامت جسمی و روانی باشد و توانایی تربیت و نگهداری کودک و نوجوان تحت سرپرستی خود را داشته باشد.
- عدم اعتیاد به مواد مخدر، مشروبات الکلی و روان گردان نیز از شرایط سرپرستان می باشد.
- از نظر اخلاقی دارای صلاحیت بوده و معتقد به یکی از ادیانی باشد که در ایران به رسمیت شناخته شده (مسیحی، مسلمان، کلیمی و زرتشتی)
- از وضعیت مالی مناسب بهره مند بوده و تمکن مالی داشته باشند.
شرایط کودکان و نوجوانان در موضوع سرپرستی
کودکان و نوجوانان برای مقبول واقع شدن جهت سرپرستی باید زیر 16 سال سن داشته و یا یکی از شرایط زیل را داشته باشد:
- در صورتی که شناخت پدر، مادر و جد پدری امکان پذیر نمیباشد.
- پدر، مادر و جد پدری آنها فوت شده باشند.
- کودکان و نوجوانانی که مطابق حکم دادگاه به سرپرستی بهزیستی درآمده و هیچ کدام از پدر، مادرو یا جد پدری آنها جهت سرپرستی به بهزیستی مراجعه نکرده باشد.
- در صورتی که پدر، مادر و یا جد پدری، فاقد صلاحیت سرپرستی از کودک باشند.
پروسه سرپرستی و روند آن
امروزه درخواست فرزند خواندگی، از طریق اینترنت امکان پذیر است و افراد میتوانند با مراجعه به پایگاه اینترنتی بهزیستی، مشخصات خود را ثبت کرده و فرمهای مربوط در این زمینه را پر کنند. در پی ثبت نام، مدارک اولیه متقاضی برسی شده و به مشاور سازمان معرفی خواهند شد و در صورت داشتن شرایط لازم در لیست انتظار جهت انتخاب کودک قرار میگیرند.
پس از فرا رسیدن نوبت این افراد و انتخاب کودک و نوجوان مورد نظر، دادگاه حکمی موقت تحت عنوان سرپرستی به مدت 6 ماه صادر میکند و کارشناسان بهزیستی میتوانند در طول این مدت و یا قبل و بعد از صدور حکم سرپرستی موقت، به محل زندگی متقاضیان مراجعه کرده تا شرایط مناسب و قانونی برای سرپرستی، احراز نمایند. در این مدت شش ماهه، اسامی پدر و مادر به شناسنامهی کودک وارد نخواهد شد و دادگاه در صورت از بین رفتن شرایط مربوطه، میتواند اقدام به لغو حکم سرپرستی نماید.
پس از اتمام دوره ی سرپرستی موقت، سرپرستان میتوانند با مراجعه به ادارات ثبت اسناد و ثبت احوال، نسبت به وارد کردن نام خود در شناسنامه کودک اقدام نمایند.
سوالات متداول درمورد فرزند خواندگی
فرزند خواندگی چیست؟
فرزند خواندگی به معنای پذیرفته شدن یک کودک توسط افرادی است که با او رابطه پدر و مادری ندارند، به طوری که این افراد سرپرستی کودک را به عهده گرفته و از او حمایت میکنند.
چه افرادی میتوانند درخواست فرزند خواندگی کنند؟
مطابق قوانین ایران، سه دسته از افراد میتوانند درخواست سرپرستی کنند: ۱) زن و شوهری که حداقل یکی از آنها بالای ۳۰ سال سن دارد و پنج سال است که فرزندی ندارند، ۲) زن و شوهری که دارای فرزند هستند و سن یکی از آنها بالای ۳۰ سال است، ۳) زنان و دختران بدون همسر با حداقل ۳۰ سال سن.
چه شرایطی برای متقاضیان فرزند خواندگی لازم است؟
متقاضیان باید محجور نبوده و قادر به انجام امور مالی و غیر مالی خود باشند، دارای گواهی عدم سوء پیشینه کیفری، سلامت جسمی و روانی، عدم اعتیاد، صلاحیت اخلاقی و باور به یکی از ادیان رسمی ایران و توان مالی مناسب باشند.
شرایط کودکان برای پذیرش سرپرستی چیست؟
کودکان باید زیر ۱۶ سال سن داشته باشند یا شرایطی مانند فوت پدر، مادر یا جد پدری، عدم امکان شناسایی والدین، یا فاقد صلاحیت بودن والدین را داشته باشند تا برای سرپرستی پذیرفته شوند.
روند قانونی فرزند خواندگی چگونه است؟
متقاضیان ابتدا در پایگاه اینترنتی بهزیستی ثبتنام و مدارک خود را ارائه میدهند. پس از بررسی مدارک و معرفی به مشاور، در لیست انتظار قرار میگیرند. پس از انتخاب کودک، دادگاه حکم سرپرستی موقت ۶ ماهه صادر میکند و پس از تأیید شرایط، نام سرپرستان در شناسنامه کودک وارد میشود.
من و همسرم ۳ ساله ازدواج کردیم ولی هنوز بچه دار نشدیم، میتونیم برای فرزندخواندگی اقدام کنیم یا باید حتما ۵ سال بگذره؟
اگر هنوز ۵ سال از ازدواج نگذشته ولی پزشک متخصص عدم امکان باروری رو تأیید کنه، میتونید قانونی برای فرزندخواندگی اقدام کنید.
شنیدم مجردها هم میتونن سرپرستی بگیرن، این درسته؟
بله. زنان و دختران مجرد بالای ۳۰ سال میتونن درخواست سرپرستی بدن، ولی فقط میتونن کودکان دختر بالای ۲ سال رو به سرپرستی بگیرن.
اگه بعد از گرفتن بچه تصمیم بگیرم ازدواج کنم، تکلیف چی میشه؟
در این حالت باید موضوع ازدواج رو به دادگاه اعلام کنید. دادگاه بعد از بررسی شرایط، یا سرپرستی مشترک رو تأیید میکنه یا حکم سرپرستی رو فسخ میکنه.
من اعتیادمو ترک کردم، میتونم درخواست فرزندخواندگی بدم؟
یکی از شروط مهم، نداشتن اعتیاد به مواد مخدر، مشروبات الکلی و روانگردانه. اگر ترک کردید باید از مراکز معتبر گواهی سلامت بگیرید تا دادگاه قانع بشه.
بچههای بالای ۱۶ سال هم شامل فرزندخواندگی میشن؟
خیر. قانون فعلی فقط اجازه سرپرستی کودکان و نوجوانان زیر ۱۶ سال رو داده است.
بچه بعد از فرزندخواندگی به اسم پدر و مادر جدید توی شناسنامه ثبت میشه؟
در ابتدا شش ماه حکم سرپرستی موقت صادر میشه و اسامی والدین در شناسنامه وارد نمیشه. بعد از قطعی شدن حکم سرپرستی، نام پدر و مادر در شناسنامه کودک ثبت میشه
من شاغلم ولی درآمد متوسطی دارم، آیا تمکن مالی زیادی لازمه؟
شرط اصلی اینه که سرپرستان توانایی مالی کافی برای تأمین نیازهای کودک داشته باشن. صرفاً ثروتمند بودن شرط نیست، ولی باید وضعیت مالی مناسب و پایدار داشته باشید.
اگه پدر یا مادر کودک زنده باشن ولی صلاحیت نداشته باشن، باز هم میشه سرپرستی گرفت؟
بله. در صورتی که دادگاه صلاحیت پدر یا مادر یا جد پدری رو تأیید نکنه، امکان واگذاری سرپرستی به افراد واجد شرایط وجود داره.
پروسه فرزندخواندگی حدودا چقدر طول میکشه؟
پس از ثبتنام اینترنتی و بررسی اولیه، متقاضی وارد لیست انتظار میشه. بعد از انتخاب کودک، دادگاه حکم سرپرستی موقت شش ماهه صادر میکنه و در نهایت در صورت تأیید شرایط، سرپرستی قطعی میشه.
آیا اقوام کودک برای سرپرستی اولویت دارن یا افراد غریبه هم شانس دارن؟
اولویت با اقوام و بستگان کودک هست، اما اگر بستگان شرایط لازم رو نداشته باشن، افراد دیگر طبق تشخیص دادگاه و بهزیستی میتونن سرپرستی رو بگیرن.