دادنامه چیست؟
با گسترش پروندههای قضایی، بسیاری از افراد درگیر جریان پرونده شده و با اصطلاحتی روبه رو میشوند که شاید با مفهوم آن آشنایی نداشته باشند. یکی از این این اصطلاحات «دادنامه» است. صدور دادنامهها معمولا پس از رسیدگی به پرونده است.
اعتبار و آثار حقوقی دادنامه
رسیدگی قضایی به پروندههای حقوقی و کیفری
پروندههای کیفری
در این پروندهها جرایم به دو دسته قابل گذشت و جرایم غیر قابل گذشت تقسیم میشوند. در جرایم قابل گذشت شاکی، شکایت نامهای را تنظیم کرده و برای طرح درخواست رسیدگی به پرونده مورد ادعای خود به دادسرا مراجعه میکند. اما جرایم غیر قابل گذشت مستلزم طرح شکایت از طرف شاکی خصوصی نبوده و دادستان میتواند به عنوان مدعی العموم از طرف جامعه، رسیدگی به پروندهای کیفری را به جریان انداخته و آن را جهت انجام تحقیقات به بازپرس ارجاع دهد.
پروندههای حقوقی
رسیدگی به پروندههای حقوقی در مراجع قضایی مستلزم تنظیم و ارائه دادخواست به مرجع صالح است. قاضی حین رسیدگی مقدماتی به پروندهها، جلساتی را با حضور طرفین تشکیل میدهد و به ادعاها و ادله هر یک از طرفین گوش میدهد. در واقع تمامی پروندهها در دادگاه، مورد برسی قضات قرار گرفته و در خصوص آنها رای صادر میشود. آرا صادره توسط دادگاه در دو قالب حکم و قرار هستند. در صورت عدم حضور یکی از طرفین در جلسه دادگاه، میتوانند نسبت به رای صادره اعتراض یا واخواهی نمایند.
تفاوت حکم و قرار
- همانطور که ذکر شد آرای دادگاه ممکن است به صورت قرار و یا حکم باشد. در صورتی رای صادر شده توسط دادگاه حکم است که در راابطه با ماهیت دعوی بوده و یا قاطع دعوا باشد. یعنی پس از صدور حکم جریان و روند رسیدگی به پرونده متوقف گردد. ختم دعوا در دعاوی حقوقی به صورت فصل خصومت بوده و در دعاوی کیفری نیز سبب تعیین مجازات و میزان آن، خواهد گردید. حکم تنها توسط قاضی صادر میشود.
- یکی از اشکال آرای صادره توسط محاکم به صورت قرار است. قرار اثری موقت داشته و کاربرد آن برای یک محدوده زمانی مشخصی است. مطابق با قانون آیین دادرسی مدنی، در صورتی که رای صادر شده از دادگاه نسبت به ماهیت دعوا نبوده و قاطع آن نباشد، قرار خواهد بود. بنابراین هر رایی که در دادگاه صادر میشود، اگر دارای خصوصیات حکم نباشد، قرار است.
قرارها نیز انواع مختلفی دارند که عبارتاند از:
- قرار مقدماتی.
- قرار قاطع.
- قرار شبه قاطع.
- قرار موقت یا توقیفی.
- قرار غیر قطعی و…
بنابراین حکم و قرار در موارد زیر با یکدیگر تفاوت دارند.
- حکم سبب مختومه شدن پرونده میشود اما قرار نه: یکی از مهمترین تفاوتهایی که میان حکم و قرار وجود دارد این است که پرونده خاتمه پیدا کرده و از روند رسیدگی خارج میشود یا خیر. همانگونه که ذکر شد حکم، پایان جریان رسیدگی به پرونده را دنبال دارد اما قرارهای صادره این ویژگی را نداشته و صرفا برای کاملتر شدن پرونده صادر میشود.
- اثر حکم با اثر قرار متفاوت است: صدور حکم ممکن است منجر به مجازات مالی، حبس و… گردد اما قرار دارای چنین اثری نبوده و ممکن است که به موجب صدور آن شخص به چیزی محکوم نشود.
- موضوع حکم تصمیم گیری دررابطه با مهایت دعوا می باشد: قاضی برای صدور حکم میبایست به ماهیت دعوا ورود پیدا کرده و پرونده را مورد رسیدگی قرار دهد. در حالی که قرار این طور نبوده و گاها برای تکمیل اطلاعات پرونده، صادر میشود.
لازم به ذکر است که حکم تنها توسط قاضی صادر میشود اما قرار میتواند توسط قاضی، دادستان، دادیار و امثالهم صادر شود.
صدور دادنامه
رای صادره از سوی دادگاه در قالب دادنامه است. در واقع دادنامه رای قاضی به صورت مکتوب است. ممکن است قاضی آراء صادره در خصوص پروندههای کیفری و حقوقی را با صدای بلند اعلام نماید. در این مواقع رای قاضی به شکل دادنامه نمیباشد چرا که دادنامه به صورت کتبی صادر میشود. قاضی برای صدور رای به صورت دادنامه، ابتدا رای خود را به صورت دستنویس نوشته و امضاء مینماید. سپس این نسخه از رای در دادگاه بایگانی شده و نسخه تایپ شده آن به طرفین و یا وکیل آنها ابلاغ میگردد. لازم به ذکر است که آرا طی سه سال اخیر به صورت الکترونیکی ابلاغ میشوند. و اشخاص میتوانند اموری از جمله شکایت و تقدیم دادخواست را از طریق سیستم راهاندازی شده تحت عنوان سامانه خدمات الکترونیک قضایی انجام دهند.
سوالات متداول درمورد دادنامه
دادنامه چیست؟
دادنامه به رای کتبی صادر شده توسط قاضی در پروندههای حقوقی یا کیفری گفته میشود. این رای بهصورت رسمی و مکتوب تنظیم شده و به طرفین پرونده ابلاغ میگردد.
تفاوت حکم و قرار چیست؟
حکم رای نهایی و قاطع دعوی است که پرونده را مختومه میکند و میتواند مجازات یا الزام مالی ایجاد کند. قرار، رای موقتی یا تکمیلی است که پرونده را مختومه نمیکند و برای تکمیل اطلاعات یا اقدام موقت صادر میشود.
قرارها چه انواعی دارند؟
قرارها انواع مختلفی دارند از جمله: قرار مقدماتی، قرار قاطع، قرار شبه قاطع، قرار موقت یا توقیفی، و قرار غیر قطعی. هر یک از این قرارها بسته به هدف صادر میشوند و اثر متفاوتی دارند.
چه کسانی میتوانند قرار صادر کنند؟
قرار میتواند توسط قاضی، دادستان، دادیار و برخی مقامات قضایی دیگر صادر شود، در حالی که حکم فقط توسط قاضی صادر میگردد.
چگونه دادنامه صادر میشود؟
قاضی ابتدا رای خود را به صورت دستنویس تنظیم و امضا میکند. سپس نسخه بایگانی شده و نسخه تایپ شده یا الکترونیکی آن به طرفین یا وکلای آنها ابلاغ میشود. در سالهای اخیر، ابلاغ اکثر دادنامهها به صورت الکترونیکی انجام میشود.
آیا دادنامه برای پروندههای کیفری و حقوقی صادر میشود؟
بله، دادنامهها برای هر دو نوع پرونده صادر میشوند و رای صادره توسط قاضی، چه در امور حقوقی و چه کیفری، به صورت مکتوب و رسمی ثبت میگردد.
دادنامه همون حکم دادگاه هست یا فرق داره؟
دادنامه در واقع همان حکم یا قرار صادر شده توسط قاضی است که به صورت مکتوب و رسمی به طرفین پرونده ابلاغ میشود.
برای پرونده سرقت خانهام اگه سارق پیدا نشه ولی من شاکی باشم دادگاه چیکار میکنه؟
در جرایم غیرقابل گذشت مانند سرقت، حتی اگر شاکی خصوصی رضایت ندهد، دادستان به عنوان نماینده جامعه پیگیری پرونده را ادامه میدهد و تحقیقات برای شناسایی و مجازات متهم انجام خواهد شد.
من یه ابلاغیه گرفتم نوشته قرار. یعنی دیگه پرونده تموم شده؟
در صورتی که رای دادگاه به صورت قرار باشد، به این معناست که روند رسیدگی به پرونده هنوز ادامه دارد و مختومه نشده است.
یه نفر از من طلب داره و دادگاه براش حکم داده. این حکم قابل اعتراض هست ؟
بله آرای صادر شده از دادگاه عموما قابل اعتراض هستند و شما میتوانید نسبت به آن تجدیدنظرخواهی یا فرجامخواهی کنید.
پرونده من حقوقیه و قراره دادگاه برگزار شه. اگه طرفم نیاد دادگاه میتونه بدون اون رای بده؟
بله در صورت عدم حضور یکی از طرفین در جلسه دادگاه، رای صادر شده به صورت غیابی خواهد بود و شخص غایب میتواند نسبت به آن اعتراض کند.
آیا میشه از طریق اینترنت شکایت کرد یا باید حتما برم دادسرا؟
با راهاندازی سامانههای خدمات الکترونیک قضایی شما میتوانید بسیاری از امور قضایی مانند طرح شکایت یا تقدیم دادخواست را به صورت آنلاین انجام دهید.
دادگاه به نفع من رای داده ولی هنوز ابلاغیه کتبی دستم نرسیده. رای دادگاه اعتبار داره؟
رای دادگاه از زمان صدور دارای اعتبار است اما برای آنکه جنبه رسمی و اجرایی پیدا کند باید به صورت دادنامه مکتوب به طرفین ابلاغ گردد.
وقتی رای دادگاه قرار هست کی پرونده بسته میشه و به حکم تبدیل میشه؟
پرونده تنها در صورتی با حکم خاتمه مییابد که قاضی پس از بررسی ماهیت دعوا و استماع اظهارات طرفین حکم نهایی را صادر کند.
اگه پرونده من حقوقی باشه اما قاضی به ماهیت دعوا توجه نکنه و فقط قرار صادر کنه چیکار کنم؟
تصمیمگیری در خصوص ماهیت دعوا و صدور حکم تنها در صلاحیت قاضی است. شما میتوانید با مراجعه به وکیل از جزئیات و روند قانونی پروندهتان مطلع شوید.
چرا میگن دادستان به عنوان مدعیالعموم وارد میشه؟
دادستان در جرایم غیرقابل گذشت مانند قتل یا سرقت به عنوان نماینده و مدعیالعموم از طرف جامعه برای حفظ نظم و عدالت وارد پرونده میشود و نیازی به شاکی خصوصی ندارد.