تسهیلات اعطایی مزارعه و استصناع
مزارعه مشتق از زرع و مفهوم آن کشت و زرع دو یا چند شریک با یکدیگر است. مطابق ماده 518 قانون مدنی به موجب عقد مزارعه یکی از طرفین زمینی را برای مدتی معین به طرف دیگر اعطا مینماید که آن را زراعت کرده و حاصل را تقسیم کند. براساس این تعریف اجزای تشکیل دهنده مزارعه عبارتاند از:
- زمین.
- کار.
- محصول.
- مدت.
اصطلاح آن طرفی که زمین را تامین میکند مزارع و یا مالک و طرفی که زراعت مینماید زارع و یا عامل نامیده میشود. مجوز اعطای تسهیلات مزارعه توسط بانکها ماده 17 قانون عملیات بانکی بدون ربا و دستورالعملهای مربوطه است. به موجب ماده 17 قانون مذکور بانکها این امکان را دارند که اراضی مزروعی و یا باغاتی را که در اختیار و تصرف خود دارند را به مزارعه یا مساقات بدهند. بانکها میتوانند به منظور افزایش بهره برداری و تولید محصولات کشاورزی، به عنوان مزارع، اراضی مزروعی را که ملک آنها بوده و یا ملکی باشد که به هر عنوان، مجاز در تصرف و بهره برداری از آن باشند طبق قرارداد به مزارعه واگذار نمایند. مضافا بانکها میتوانند علاوه بر زمین عوامل لازم دیگر نظیر آب، بذر، کود، سم، وسایل و ابزار تولید و وسایل حمل و نقل را طبق قرارداد تامین نمایند. بانکها موظفند قبل از اقدام به انعقاد قرارداد، ضمن پیش بینیهای لازم از انجام مزارعه توسط عامل و دریافت محصول اطمینان حاصل نمایند.
مبانی فقهی و حقوقی قراردادهای مزارعه و استصناع
ویژگیهای مزارعه
مزارعه عقدی است لازم و از این رو برای هر دو طرف معامله لازم الاجرا بوده و با فسخ یک طرف باطل نمیگردد. باید توجه داشت که عقد مزارعه به فوت یک و یا هر دو طرف قرارداد باطل نمیشود مگر این که مباشرت عامل شرط شده و یا اینکه مزارع به مدت عمر خود مالک منافع زمین بوده باشد. اگر مزارعه به علتی باطل شود، تمام حاصل، مال صاحب بذر خواهد بود و طرف دیگر که مالک زمین یا آب و یا صاحب عمل بوده است به نسبت آنچه مالک بوده مستحق دریافت اجرت المثل خواهد گردید.
مدت مزارعه
مزارعه یکی از روشهای تامین نیازهای مالی کوتاه مدت در بخش کشاورزی محسوب میشود؛ زیرا حداکثر مدت مزارعه یکسال است مگر اینکه دوره زراعی زراعت موضوع قرارداد بیش از یک سال باشد که در این صورت مدت مزارعه معادل یک دوره زراعی تعیین خواهد شد تا امکان برداشت حاصل فراهم گردد. به موجب قانون عملیات بانکی بدون ربا و دستورالعمل اجرایی مزارعه بانکها میتوانند فقط به عنوان مزارع، اراضی مزروعی را که مالک آن بوده و یا ملکی باشد که به هر عنوان مجاز در تصرف و بهره برداری از آن باشد به مزارعه واگذار کرده و علاوه بر آن عوامل لازم دیگر نظیر آب، بذر، سم، کود وسایل حمل و نقل و ابزار تولید را به موجب قرارداد تامین نمایند. در این رابطه، بانکها مجاز به تحصیل زمینهای مزروعی از طریق خرید، صلح، اجاره و نظایر آن نمیباشند مگر با موافقت شورای پول و اعتبار.
تسهیلات اعطایی استصناع (سفارش ساخت)
استصناع در لغت به معنای سفارش ساخت است و در اصطلاح قراردادی است بین دو شخص اعم از حقیقی و حقوقی در خصوص تولید کالایی خاص یا اجرای پروژهای با ویژگیهای مشخص در آینده است سفارش گیرنده (صانع) در ازای گرفتن مبلغ آن در زمانهای توافق شده که بخشی از آن میتواند به صورت نقد و بخشی از آن به صورت اقساط به تناسب پیشرفت فیزیکی کار و یا حتی مستقل از آن باشد، براساس زمان بندی مشخص ساخته به سفارش دهنده تحویل دهد. طرفین قرارداد استصناع میبایست دارای شرایط عمومی قراردادها از جمله بلوغ، عقل، اختیار و... بوده و با رضایت خود که به صورت ایجاب و قبول است، آن را امضا نمایند. کالا یا طرح در زمان انعقاد قرارداد موجود نیست و مقصود از قرارداد، تولید و ایجاد کالا است. انعقاد قرارداد استصناع در مورد کالاهایی که ساخته میشود امکان پذیر و در کالاهای طبیعی نظیر میوهها و سبزیجات و حبوبات ناممکن است، گرچه و بسته بندی و فرآوری این کالا را میتوان در قالب عقد استصناع قرار داد. در استصناع باید از اوصاف کالا یا ویژگیهای پروژه مورد نظر به روشنی تبیین گردد به گونهای که هیچ گونه ابهام و جهالتی در بین نباشد. همچنین مبلغ قرارداد باید معلوم و معین باشد ولی ضرورتی ندارد همه آن در مجلس عقد پرداخت شود. بلکه میتوان با توافق، بخشی به صورت بیعانه قبل از شروع کار و باقی مانده به تناسب پیشرفت کار با زمان بندی خاص به سازنده پرداخت شود. مواد اولیه و سایر تجهیزاتی که برای ساخت کالا با همه خصوصیات و ویژگیهای مورد نظر لازم است توسط سازنده تدارک دیده میشود و سفارش دهنده موظف تدارک این امور نیست. در صورت تطابق کالا یا طرح مورد نظر با مشخصات مذکور در قرارداد، سفارش دهنده ملزم به گرفتن کالا و انجام تعهدات متقابل است.
سوالات متداول درمورد تسهیلات اعطایی مزارعه و استصناع
مزارعه چیست و چه اجزایی دارد؟
مزارعه عقدی است که طی آن یکی از طرفین زمین را برای مدت مشخص به دیگری میدهد تا زراعت کند و حاصل را تقسیم کنند. اجزای مزارعه شامل زمین، کار، محصول و مدت است.
چه کسی مزارع و زارع نامیده میشوند؟
طرفی که زمین را فراهم میکند، مزارع یا مالک و طرفی که زراعت انجام میدهد، زارع یا عامل نامیده میشود.
مدت مزارعه چقدر است؟
مدت مزارعه معمولاً یک سال است، مگر آنکه دوره زراعی بیش از یک سال باشد که در این صورت معادل طول دوره زراعی تعیین میشود.
بانکها چگونه میتوانند تسهیلات مزارعه اعطا کنند؟
بانکها میتوانند اراضی مزروعی خود را به مزارعه واگذار کنند و علاوه بر زمین، عوامل لازم مانند آب، بذر، کود و ابزار تولید را طبق قرارداد فراهم نمایند. خرید یا تحصیل زمین از طرق دیگر تنها با موافقت شورای پول و اعتبار ممکن است.
استصناع چیست؟
استصناع به معنای سفارش ساخت است و عقدی است که طی آن سازنده متعهد میشود کالایی با ویژگیهای مشخص در آینده تولید کرده و به سفارش دهنده تحویل دهد.
ویژگیهای قرارداد استصناع چیست؟
در استصناع، کالا در زمان انعقاد موجود نیست، ویژگیهای آن باید مشخص و مبلغ قرارداد معین باشد. پرداخت میتواند بخشی نقد و بخشی اقساطی باشد و مواد اولیه توسط سازنده تامین میشود.
تفاوت مزارعه و استصناع چیست؟
مزارعه به کشت و تولید محصولات کشاورزی روی زمین اختصاص دارد و محصول قابل تقسیم است، اما استصناع به تولید کالا یا اجرای پروژه مشخص در آینده مرتبط است و محصول باید مطابق ویژگیهای قرارداد تحویل شود.
اگه من یه زمین کشاورزی دارم و میخوام یه نفر روش کار کنه و محصول رو با هم تقسیم کنیم، قرارداد ما چه اسمی داره؟
قرارداد شما مزارعه نامیده میشود. در این عقد، شما به عنوان مزارع (مالک زمین)، زمین خود را به شخص دیگری به نام عامل (کشاورز) واگذار میکنید تا روی آن کار کند و محصول نهایی بر اساس توافق بین شما تقسیم شود.
آیا بانک ها هم میتونن با قرارداد مزارعه به کشاورزان وام بدن؟
بله. بر اساس قانون عملیات بانکی بدون ربا، بانکها مجاز هستند به عنوان مزارع، زمینهای کشاورزی خود را به کشاورزان واگذار کنند و علاوه بر آن، تسهیلات لازم مانند بذر، کود، سم، ابزار و وسایل حمل و نقل را نیز در اختیار آنها قرار دهند.
اگه قرارداد مزارعه امضا کنیم، آیا میشه هر وقت خواستیم اون رو فسخ کنیم؟
خیر. عقد مزارعه، عقدی لازم است و برای هر دو طرف قرارداد، لازمالاجراست. این قرارداد با اراده یکطرفه فسخ نمیشود و حتی با فوت یکی از طرفین نیز باطل نخواهد شد (مگر اینکه کار عامل به صورت مستقیم شرط شده باشد).
اگه قرارداد مزارعه به هر دلیلی باطل بشه، محصولی که روی زمین هست به کی میرسه؟
در صورت باطل شدن قرارداد، تمام محصول به صاحب بذر تعلق خواهد گرفت. طرف دیگر (چه مالک زمین، چه عامل) فقط مستحق دریافت اجرتالمثل (حقالزحمهای متناسب با کار انجام شده یا ارزش زمین) است.
قرارداد استصناع یعنی چی؟
استصناع به معنای سفارش ساخت است. این یک قرارداد بین شما (سفارشدهنده) و یک سازنده (صانع) است که در آن، شما تولید یک کالا یا اجرای یک پروژه با ویژگیهای کاملاً مشخص را سفارش میدهید.
میشه با قرارداد استصناع، سفارش ساخت یه محصول طبیعی مثل میوه رو داد؟
خیر. قرارداد استصناع فقط برای کالاهایی امکانپذیر است که تولیدی و ساختهشده باشند. انعقاد این قرارداد برای کالاهای طبیعی مثل میوهها و سبزیجات امکانپذیر نیست، اما فرآوری و بستهبندی آنها میتواند در قالب این عقد قرار بگیرد.
تفاوت اصلی مزارعه و استصناع چیه؟
تفاوت اصلی در موضوع قرارداد است. مزارعه به محصولات کشاورزی و بهرهبرداری از زمین مربوط میشود، در حالی که استصناع به تولید و ساخت یک کالا یا پروژه در آینده مربوط است.
تو قرارداد استصناع، آیا من باید مواد اولیه رو برای سازنده تامین کنم؟
خیر. در قرارداد استصناع، تأمین تمام مواد اولیه و سایر تجهیزات لازم برای ساخت کالا، بر عهده سازنده (صانع) است و شما به عنوان سفارشدهنده، وظیفهای در این زمینه ندارید.
آیا مبلغ قرارداد استصناع رو باید همون اول کامل پرداخت کنم؟
خیر. مبلغ قرارداد باید معلوم و معین باشد، اما نیازی نیست که همه آن در ابتدای کار پرداخت شود. میتوانید با توافق، بخشی از مبلغ را به صورت بیعانه و باقیمانده را به صورت اقساط یا بر اساس پیشرفت کار پرداخت کنید.
حداکثر مدت قرارداد مزارعه چقدره؟
حداکثر مدت قرارداد مزارعه یک سال است، مگر اینکه دوره زراعی محصول مورد نظر بیشتر از یک سال باشد. در این صورت، مدت قرارداد معادل یک دوره زراعی تعیین میشود تا امکان برداشت محصول فراهم گردد.