داوری در قراردادها
امروزه تعامل در جامعه در قالب قراردادهای مختلفی در زمینههای اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و… است. به طور کلی قراردادها افراد را ملزم به رعایت شرایطی خاص، انجام کار و یا خودداری از انجام کار مینمایند. گاهی ممکن است متعهد قرارداد به طور خواسته یا ناخواسته به تعهد خود عمل ننموده و ایجاد اختلاف را سبب گردد. حل و فصل این اختلافات از طرق مختلفی امکان پذیر است. مراجعه به مراجع قضایی و طرح شکایت، یکی از روشهای حل و فصل این اختلافات است. که این امر با توجه به هزینههای بالا دادرسی و کثرت پرونده در دادگاهها زمانی طولانی را میطلبد.
روند رسیدگی داوری و صدور رأی
شرایط ارجاع به داوری در قراردادها
مطابق مطالب ذکر شده، گاهی افراد به دلایلی از جمله اتلاف زمان، اطاله دادرسی و بالا بودن هزینه دادرسی و کارشناسی، به روش دیگری از حل اختلاف روی آورده و از آن بهره میبرند. این روش تحت عنوان داوری شناخته شده که طرفداران زیادی را میان کشورهای توسعه یافته دارد. داوری عبارت است از واگذاری حل اختلاف و تصمیم گیری به شخصی بی طرف، برای تشخیص محق از بی حق. این شخص بی طرف داور است که ممکن است شخصی حقیقی یا حقوقی باشد. در واقع افراد میتوانند فردی را به عنوان داور انتخاب کرده و در متن قرارداد به آن اشاره نمایند و یا شخصیتی حقوقی یعنی موسسه یا شرکتی را به عنوان داور تعیین نمایند.
محاسن ارجاع داوری در قراردادها
- یکی از محاسن داوری در قراردادها، کم هزینه بودن انتخاب این روش از حل و فصل اختلافات به نسبت طرح دعوی در دادگاه است.
- در این روش الزامی برای رعایت تشریفات اداری و آیین دادرسی مدنی وجود ندارد.
- تعامل و ارتباط طرفین با داور یا داوران نیز در این روش بهتر صورت میگیرد.
- در این روش از اطاله دادرسی جلوگیری شده و داوران راحتتر به موضوع رسیدگی میکنند.
کدام یک از دعاوی قابلیت ارجاع به داوری قراردادها را دارند؟
برخی از دعاوی، قابلیت ارجاع به داوری را ندارند. این استثنائات در ماده 478 قانون آیین دادرسی مدنی ذکر گردیده است. به عنوان مثال دعاوی مربوط به ورشکستی، نکاح و فسخ نکاح، طلاق و نسب، قابلیت ارجاع به داوری را ندارند. از دیگر موارد خارج از صلاحیت داوری میتوان به رسیدگی به امور کیفری اشاره کرد. رسیدگی به امور کیفری باید در دادگاهها انجام شود. نکته مهمی که در ارجاع امور به داوری همواره مطرح است، انتخاب داورانی است که اطلاعات کاملی نسبت به مقررات داوری داشته باشند. در غیر این صورت ممکن است داوری حتی طولانیتر و پرهزینهتر از رسیدگی در دادگاهها باشد. لذا توصیه میگردد که اختلافات خود را به داوران حقوقدان و با تجربه و یا مراکز داوری سازمانی ارجاع داده و از ارجاع داوری به افراد بی اطلاع خودداری نمایید.
داوری اختیاری و اجباری
داوری به دو صورت اختیاری و اجباری است که ارجاع داوری در قراردادها از نوع داوری اختیاری است. زیرا در داوری اختیاری افراد میتوانند حین انعقاد قرارداد، در بندهای قرارداد به این موضوع اشاره نمایند که در صورت بروز اختلاف احتمالی، آن را به داوری ارجاع و حل و فصل نمایند. البته ممکن است حل اختلاف از طریق داوری ضمن توافقنامهای جداگانه ذکر گردد. در این صورت، ذکر نکاتی از جمله مواردی که به داوری ارجاع میشود، مشخصات داور یا داوران جهت رفع هر گونه ابهام و همچنین تعداد داوران در صورت تعدد داور در هنگام انعقاد قرارداد و حل اختلاف امری ضروری است.
گاهی طرفین طی توافقنامه داوری یا قراردادی جداگانه شخصی را انتخاب کرده و وظیفه تعیین داور را به او محول مینمایند. این شخص ممکن است حقیقی و یا حقوقی باشد. در واقع شخص ثالثی که وظیفه تعیین داور را بر عهده دارد باید تمامی شرایط مقرر شده در توافقنامه داوری توسط طرفین را رعایت نماید.
چه اشخاصی را نمیتوان به عنوان داور تعیین کرد؟
اشخاص ذیل تنها با تراضی ترفین به عنوان داور انتخاب میشوند.
- افرادی با سن کمتر از بیست و پنج سال.
- افراد ذینفع در دعوی.
- اشخاصی که قرابت سببی یا نسبی با یکی از اصحاب دعوا داشته باشند.
- افرادی که خود یا همسرانشان از وراث یکی از طرفین هستند.
- افرادی که کفیل، قیم، وکیل و یا مباشر امور یکی از طرفین میباشند.
- کارمندان دولت در حوزه ماموریت آنها.
اشخاص بالا قابلیت انتصاب به مقام داور را نداشته و تنها در صورت تراضی طرفین امکان انتخاب آنها به سمت داوری وجود دارد.
سوالات متداول درمورد داوری در قراردادها
داوری در قراردادها چیست و چه مزایایی دارد؟
داوری روشی برای حل اختلاف قراردادی است که در آن طرفین موضوع اختلاف را به داور یا داورانی بیطرف ارجاع میدهند تا محق از غیرمحق را مشخص کنند. مزایای آن شامل کم هزینه بودن، جلوگیری از اطاله دادرسی و امکان تعامل بهتر با داور است.
چه دعاویای را نمیتوان به داوری ارجاع داد؟
برخی دعاوی از جمله دعاوی ورشکستگی، نکاح و فسخ نکاح، طلاق، نسب و امور کیفری قابلیت ارجاع به داوری را ندارند و باید در دادگاه رسیدگی شوند.
داوری اختیاری و اجباری چه تفاوتی دارند؟
داوری اختیاری هنگام انعقاد قرارداد توسط طرفین توافق میشود که در صورت اختلاف، داوری انجام شود. داوری اجباری طبق قانون برای برخی موضوعات الزامآور است. در قراردادها عمدتاً از نوع اختیاری استفاده میشود.
چه افرادی نمیتوانند به عنوان داور انتخاب شوند؟
افرادی با سن کمتر از 25 سال، ذینفع در دعوی، اقوام نسبی یا سببی طرفین، کفیل، وکیل، مباشر امور یا کارمندان دولت مرتبط با موضوع، بدون تراضی طرفین نمیتوانند داور شوند.
چگونه داور مناسب برای قرارداد انتخاب کنیم؟
بهتر است داورانی با تجربه و اطلاعات کامل نسبت به مقررات داوری انتخاب شوند. امکان انتخاب موسسات یا مراکز داوری سازمانی نیز وجود دارد تا از طولانی شدن یا پرهزینه شدن روند جلوگیری شود.
آیا داوران میتوانند اشخاص ثالث حقیقی یا حقوقی باشند؟
بله، طرفین میتوانند شخص ثالث حقیقی یا حقوقی را برای حل اختلاف انتخاب کنند و حتی وظیفه تعیین داور را به شخص ثالثی بسپارند، مشروط بر رعایت توافقنامه داوری.
اختلاف حقوقی داریم. بهتره بریم دادگاه یا داور بگیریم؟
ارجاع دعاوی به داوری به دلیل مزایایی مانند سرعت بیشتر در رسیدگی، کاهش هزینه ها و انعطاف پذیری در تشریفات قانونی، به عنوان یک روش موثر برای حل اختلاف جایگزین دادگاه شناخته میشود.
ما تو قراردادمون نوشتیم اگه اختلافی پیش اومد داوری کنیم. آیا این تصمیم قابل اعتماده؟
بله، توافق بر سر ارجاع به داوری در قرارداد یا طی توافقنامه ای جداگانه، کاملا معتبر و لازم الاجرا است و یک روش اختیاری برای حل و فصل اختلافات محسوب میشود.
آیا هر شخصی میتونه به عنوان داور انتخاب بشه؟
انتخاب داور محدود به شرایطی است که در قانون ذکر شده. برخی اشخاص مانند افرادی با سن کمتر از بیست و پنج سال، کسانی که در دعوا ذینفع هستند، یا افراد دارای قرابت با یکی از طرفین، نمیتوانند به عنوان داور تعیین شوند مگر با توافق طرفین.
من یه اختلاف خانوادگی دارم. میتونیم از طریق داوری حلش کنیم؟
بر اساس قانون، برخی دعاوی مانند امور کیفری، ورشکستگی، و دعاوی مربوط به نکاح، طلاق و نسب، قابلیت ارجاع به داوری را ندارند و باید در مراجع قضایی رسیدگی شوند.
آیا روند داوری هم مثل دادگاه طول میکشه؟
خیر، یکی از محاسن اصلی داوری، سرعت در رسیدگی به موضوع است. داوری به دلیل عدم الزام به رعایت تشریفات اداری و آیین دادرسی مدنی، از اطاله دادرسی جلوگیری میکند.
اگه یه نفر داوری رو به عنوان یه راه حل پیشنهاد داد، باید قبول کنیم؟
داوری در قراردادها کاملا اختیاری است و هر دو طرف باید با ارجاع اختلاف به داوری توافق کنند. در غیر این صورت، حل اختلاف از طریق دادگاه صورت میگیرد.
بهتره یه وکیل با تجربه رو به عنوان داور انتخاب کنیم یا یه موسسه داوری؟
توصیه میشود اختلافات خود را به داوران حقوقدان و با تجربه و یا مراکز داوری سازمانی ارجاع دهید تا از دانش کامل آنها نسبت به مقررات داوری بهره مند شوید و از بروز مشکل در روند داوری جلوگیری شود.
اگه یه شرکت داوری رو انتخاب کنیم، آیا اون شرکت خودش میتونه داور تعیین کنه؟
بله، طرفین قرارداد میتوانند وظیفه تعیین داور را به یک شخص حقیقی یا حقوقی مانند یک موسسه داوری محول نمایند. در این صورت، شخص ثالث باید شرایط مقرر در توافقنامه داوری را رعایت کند.
اگه یکی از طرفین به رای داور عمل نکنه، چی میشه؟
رای داور در صورت رعایت شرایط قانونی، از اعتبار بالایی برخوردار است. در صورت عدم اجرای اختیاری رای، طرف ذینفع میتواند از طریق دادگاه و با اخذ دستور اجرای رای، نسبت به اجرای آن اقدام کند.
برای یه قرارداد بزرگ تجاری، بهتره چند داور انتخاب کنیم یا یه داور کافیه؟
تعداد داوران میتواند بر اساس توافق طرفین تعیین شود. در قراردادهای مهم، اغلب انتخاب تعداد فردی از داوران برای جلوگیری از بن بست در تصمیم گیری مرسوم است. ذکر تعداد داوران در هنگام انعقاد قرارداد الزامی است.