آرای صادره از محاکم
تمامی پروندهها در دادگاه، مورد برسی قضات قرار گرفته و در خصوص آنها رای صادر میشود. آرا صادره توسط دادگاه در قالب حکم و قرار هستند. سوالاتی که ممکن است در رابطه با حکم و قرار مطرح شود به این صورت است که، حکم و قرار چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟ چه زمانی دادگاه نسبت به صدور حکم یا قرار اقدام مینماید؟ در این نوشته سعی کردیم تا ضمن معرفی دادگاهها از حیث رتبه و تقسیم بندی، به بیان تفاوت حکم و قرار بپردازیم.
نحوه اجرای آرای قضایی و مراحل قانونی آن
تقسیم بندی مراجع قضایی و حقوقی ایران
دیوان عالی کشور، عالیترین مرجع قضایی ایران است. رسیدگی به آرایی که در دادگاههای تجدید نظر مورد اعتراض واقع شدهاند در این مرجع انجام میشود. دومین مرجع از حیث رتبه، دادگاههای تجدید نظر هستند. این دادگاهها در مراکز استانها واقع شدهاند و افرادی که نسبت به آرای دادگاه بدوی اعتراض کردهاند میتوانند نسبت به ارائه درخواست تجدید نظر در مدت زمان قانونی اقدام نماید. ابتداییترین دادگاهها در ایران، دادگاههای نخستین یا بدوی هستند. لازم به ذکر است که دادگاهها از حیث نوع آنها به دادگاههای خانواده، عمومی (حقوقی و کیفری)، نظامی و دادگاه ویژه روحانیت تقسیم میشوند.
حکم
تمامی دادگاههای فوق الذکر، قادر به صدور رای هستند. همانطور که ذکر شد آرای دادگاه ممکن است به صورت قرار و یا حکم باشد. در صورتی رای صادر شده توسط دادگاه حکم میباشد که در رابطه با ماهیت دعوا بوده و یا قاطع دعوا باشد. یعنی پس از صدور حکم جریان و روند رسیدگی به پرونده متوقف گردد. ختم دعوا در دعاوی حقوقی به صورت فصل خصومت بوده و در دعاوی کیفری نیز سبب تعیین مجازات و میزان آن، خواهد گردید. حکم تنها توسط قاضی صادر میشود.
انواع احکام
در صورتی که دادگاه نسبت به ماهیت و اصل دعوا رای صادر مینماید این آرا میتوانند به شرح ذیل باشند:
- حکم قطعی و حکم غیر قطعی.
- حکم حضوری و حکم غیابی.
- حکم اعلامی و حکم تاسیسی.
- حکم نهایی و حکم غیر نهایی.
اثر این احکام نسبت به آینده بوده و لازم الاجرا میباشند مگر آنکه رای دیگری در مراجع بالاتر تحت عنوان تجدید نظر خواهی و یا فرجام خواهی صادر شود. احکام فوق در قالب دادنامه صادر شده و قاطع دعوا میباشند. همچنین راجع به ماهیت دعوا بوده و در امور ترافعی صادر میگردد.
قرار
یکی از اشکال آرای صادره توسط محاکم به صورت قرار است. قرار اثری موقت داشته و کاربرد آن برای یک محدوده زمانی مشخصی است. مطابق با قانون آیین دادرسی مدنی، در صورتی که رای صادر شده از دادگاه نسبت به ماهیت دعوا نبوده و قاطع آن نباشد، قرار خواهد بود. بنابراین هر رایی که در دادگاه صادر میشود، اگر دارای خصوصیات حکم نباشد، قرار است.
قرارها نیز انواع مختلفی دارند که عبارتاند از:
- قرار مقدماتی.
- قرار قاطع.
- قرار شبه قاطع.
- قرار موقت یا توقیفی.
- قرار غیر قطعی و…
قرارهای مقدماتی یا اعدادی
این نوع از قرارها برای آماده سازی جهت صدور حکم نهایی صادر میشود و صدور آن پیش از خاتمه یافتن دادرسی است. قرارهای کارشناسی، اناطه، تحقیق محلی، اتیان سوگند، معاینه محل، از جمله قرارهای مقدماتی هستند.
قرارهای موقت یا توقیفی
صدور این نوع قرارها به صورت موقتی بوده تا مانع از تضییع حق یکی از طرفین شود. مانند قرار دستور موقت و تامین خواسته.
تفاوت حکم و قرار
حکم سبب مختومه شدن پرونده میشود اما قرار نه
یکی از مهمترین تفاوتهایی که میان حکم و قرار وجود دارد این است که پرونده خاتمه پیدا کرده و از روند رسیدگی خارج میشود یا خیر. همانطور که ذکر شد حکم، پایان جریان رسیدگی به پرونده را در پی دارد اما قرارهای صادره این ویژگی را نداشته و صرفا برای کاملتر شدن پرونده صادر میشود.
اثر حکم با اثر قرار متفاوت است
صدور حکم ممکن است منجر به مجازات مالی، حبس و… گردد اما قرار دارای چنین اثری نبوده و ممکن است که به موجب صدور آن، شخص به چیزی محکوم نشود.
موضوع حکم تصمیم گیری دررابطه با ماهیت دعوا میباشد.
قاضی برای صدور حکم میبایست به ماهیت دعوا ورود پیدا کرده و پرونده را مورد رسیدگی قرار دهد. در حالی که قرار این طور نبوده و گاها برای تکمیل اطلاعات پرونده، صادر میشود. لازم به ذکر است که حکم تنها توسط قاضی صادر میشود اما قرار میتواند توسط قاضی، دادستان، دادیار و امثالهم صادر شود.
سوالات متداول درمورد آرای صادره از محاکم
آرا صادره از محاکم شامل چه نوعی میشوند؟
آرا صادره از محاکم عمدتاً به دو دسته حکم و قرار تقسیم میشوند. حکم رای قاطع نسبت به ماهیت دعواست و جریان پرونده را خاتمه میدهد، در حالی که قرار اثری موقت دارد و برای تکمیل پرونده یا جلوگیری از تضییع حق صادر میشود.
تفاوت حکم و قرار چیست؟
حکم پرونده را مختومه میکند و اثر حقوقی قاطع دارد، میتواند منجر به مجازات یا جبران خسارت شود و تنها توسط قاضی صادر میگردد. قرار اثر موقت دارد، پرونده را خاتمه نمیدهد و میتواند توسط قاضی، دادستان یا دادیار صادر شود.
انواع احکام صادره از دادگاهها کداماند؟
احکام شامل: حکم قطعی و غیر قطعی، حکم حضوری و غیابی، حکم اعلامی و تاسیسی، حکم نهایی و غیر نهایی هستند که بسته به نوع دعوا و رسیدگی، صادر میشوند.
انواع قرارهای صادره در محاکم چیست؟
قرارها شامل قرارهای مقدماتی (مانند قرار کارشناسی، اناطه، تحقیق محلی)، قرارهای موقت یا توقیفی (مانند دستور موقت و تامین خواسته)، قرار قاطع، قرار شبه قاطع و قرار غیر قطعی هستند.
کدام دادگاهها صلاحیت صدور آرای مختلف را دارند؟
دادگاههای نخستین، تجدید نظر و دیوان عالی کشور صلاحیت صدور حکم و قرار دارند، اما بسته به نوع دعوا و مرحله رسیدگی، نوع رای صادره متفاوت است.
اثر صدور حکم و قرار چگونه است؟
حکم اثر قاطع دارد و پرونده با صدور آن خاتمه مییابد، در حالی که قرار اثر موقت دارد و برای تکمیل پرونده یا حفاظت از حقوق طرفین صادر میشود و پرونده را مختومه نمیکند.
وقتی قاضی رای میده، دیگه پرونده تموم میشه؟
رای دادگاه در قالب حکم، قاطع دعواست و به رسیدگی پرونده در آن مرجع خاتمه میدهد. با این حال، در صورت اعتراض به حکم صادر شده، طرفین میتوانند در مهلت قانونی، از طریق مراجع بالاتر مانند دادگاه تجدیدنظر، پرونده را مجددا پیگیری نمایند.
من میخواستم از یه نفر به خاطر یه طلبی شکایت کنم. گفتن باید برم شورای حل اختلاف. آیا رای شورا هم حکم حساب میشه؟
شورای حل اختلاف در برخی دعاوی مالی و غیر مالی صلاحیت رسیدگی دارد. آرای این شورا نیز در صورت تایید دادگاه میتواند حکم تلقی شود.
اگه قاضی پرونده رو بفرسته برای کارشناسی، اسم اون تصمیمی که میگیره چیه؟
تصمیم قاضی مبنی بر ارجاع پرونده به کارشناسی، قرار است. این نوع قرار از نوع قرارهای مقدماتی یا اعدادی است که برای آماده سازی پرونده و تکمیل اطلاعات جهت صدور حکم نهایی صادر میشود.
ما تو دادگاه تجدید نظر پرونده داریم. آیا رای دادگاه تجدید نظر قطعیه؟
آرای صادره از دادگاههای تجدیدنظر معمولا قطعی هستند. با این حال، در برخی موارد خاص که قانون تعیین کرده، این آرا قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور هستند.
یه نفر از من شکایت کرده و من تو دادگاه حاضر نبودم. اگه رای بدن، چی میشه؟
رایی که در غیاب شما صادر میشود، حکم غیابی است. این نوع حکم در صورت عدم ابلاغ صحیح و یا عدم حضور شما در دادگاه صادر شده و شما میتوانید در مدت زمان مقرر قانونی، به آن اعتراض کنید.
اگه یه نفر محکوم به پرداخت یه مبلغی بشه، این رای حتما حکم بوده؟
بله، آرایی که منجر به محکومیت شخص به پرداخت مال، حبس یا هر نوع مجازات دیگری میشود، حکم است. زیرا این رای قاطع دعوا بوده و به ماهیت آن رسیدگی شده است.
فرق دادگاه بدوی با تجدیدنظر چیه؟
دادگاه بدوی ابتداییترین مرجع رسیدگی است و آرای آن قابل اعتراض در دادگاه تجدیدنظر است که در رتبه بالاتری قرار دارد. دادگاه تجدیدنظر به پروندههایی رسیدگی میکند که آرای آنها در دادگاه بدوی مورد اعتراض قرار گرفته باشد.
اگه قاضی به نفع من رای بده، آیا از همون لحظه میتونم حکم رو اجرا کنم؟
حکم صادر شده پس از طی مراحل قانونی و قطعی شدن، لازم الاجرا است. اگر رای قابل تجدیدنظرخواهی باشد، پس از اتمام مهلت اعتراض و یا تایید آن در مرجع بالاتر، قابل اجرا خواهد بود.
فرق حکم با قرار چیه؟
حکم در رابطه با ماهیت دعوا صادر شده و قاطع آن است، اما قرار اثری موقت داشته و معمولا برای آماده سازی پرونده صادر میشود. همچنین، حکم فقط توسط قاضی صادر میشود ولی قرار میتواند توسط مقامات دیگری مانند دادستان نیز صادر گردد.
قرار تامین خواسته چیه؟
خیر، قرار تامین خواسته یکی از انواع قرارهای موقت است که با هدف جلوگیری از تضییع حق خواهان تا زمان صدور حکم نهایی، صادر میشود و حکم نیست.