هبه مشروط
زمانی که شخصی مالی را به عنوان هدیه و به طور رایگان به دیگری اعطا میکند، در واقع یک عمل حقوقی رخ داده است که قانون مدنی این عمل حقوقی و شرایط مختلفی که ممکن است در رابطه با این عمل رخ دهد را در قالب عقد هبه پیش بینی کرده است. هبه معوض یا مشروط و هبه غیر معوض عناوینی هستند که به انواع قرارداد هبه اطلاق میگردند.
نحوه تنظیم سند هبه مشروط
هرگاه یک نفر مالی را مجانا به فردی دیگر تملیک کند عقد هبه محقق میگردد. در این عقد فرد تملیک کننده واهب و طرفی که مال مجانا به مالکیت او درآمده را متهب میگویند. به مال مورد هبه نیز عنوان عین موهوبه تعلق میگیرد. در واقع مالی که هبه میشود موهوبه بوده که ممکن است عین معین همچون خودرو، ملک و… و یا طلب باشد. و این در صورتی است که شخصی طلب خود از شخصی را به همان شخص و یا شخصی ثالث هبه نماید.
لزوم مالکیت واهب بر مال
در خصوص عقد هبه باید گفت که مال موهوبه باید جزو اموال شخص واهب بوده و بر آن مالکیت داشته باشد. به عبارتی دیگر هبهی مالی که به شخص دیگری تعلق دارد بدون اجازه او ممکن نیست.
اهلیت واهب (شخص هبه دهنده)
شرط انعقاد عقد هبه اهلیت شخص واهب است یعنی شخص باید دارای عقل، بلوغ و رشد باشد. به طور مثال واهب نباید مجنون و یا کودک باشد؛ زیرا هبه به دلیل رایگان بودن آن برای واهب مضر است. شایان ذکر است که هبه مال توسط ولی یا قیم کودک یا مجنون نیز امکان پذیر نمیباشد مگر در صورت معوض بودن هبه و لحاظ گردیدن منافع محجور و یا ناچیز بودن موهوبه و داشتن جنبه اخلاقی و تربیتی برای محجور. لازم به ذکر است که به دلیل نافع بودن قبول هبه، هیچ محدودیتی برای هدیه گیرنده یا متهب وجود ندارد. اگر چه عقد هبه بلاعوض بوده و به صورت مجانی است اما امکان قراردادن شرط عوض در آن وجود دارد. در این نوع از هبه واهب میتواند شرط کند که متهب در مقابل موهوبه، مالی را به او تملیک کند و یا عملی را انجام دهد. در این صورت هبه از نوع معوض خواهد بود. به این ترتیب هبه مشروط را میتوان هبه معوض دانست. لازم به ذکر است که شرط مقرر در عقد هبه نباید خلاف قانون و شرع باشد و همچنین نباید مخالف مقتضای ذات عقد هبه (قبض یا تصرف مال موهوبه توسط متهب) باشد. به طور مثال فردی که ملکی را به دیگری هبه میکند به شرط اینکه تا زمان فوت او منافع ملک همچنان متعلق به خود او باشد.
هبه مشروط به نگرفتن ارث
در این نوع از هبه واهب پیش از فوتش مالی را به یکی از وراث خود هبه میکند با شرط اینکه شخص پس از فوت واهب از سهم الارث خود صرف نظر نموده و اقدامی جهت تملک مالی تحت عنوان سهم الارث انجام ندهد. به طور مثال مردی با شرط صرف نظر کردن همسر خود از سهم الارث پس از فوت او، مالی را به او هبه مینماید.
رجوع از هبه
با توجه به جایز بودن عقد هبه طرفین میتوانند در زمان دلخواه و بدون داشتن دلیل خاصی هبه را فسخ نمایند. با توجه به اینکه رجوع از هبه نیز به معنای فسخ عقد هبه است، بنابراین پس گرفتن مال موهوبه امکان پذیر است. به عنوان مثال در صورت عمل نکردن متهب به شرط در هبه مشروط، امکان رجوع از هبه وجود خواهد داشت. البته قانون مدنی رجوع از هبه در برخی شرایط را امکان پذیر نمیداند این شرایط به شرح ذیل هستند:
- در صورت معوض بودن هبه و محقق گردیدن شرط عوض.
- در صورتی که متهب پدر، مادر و یا اولاد واهب باشد.
- در صورتی که موهوبه در تملک متهب نباشد و از مالکیت او خارج شده باشد.
- در صورتی که مشخص شود عین موهوبه متعلق دیگری است.
- در صورت ایجاد تغییر در عین موهوبه.
- در صورت تلف شدن عین موهوبه.
- در صورت اسقاط حق رجوع واهب توسط او حین یا پس از انعقاد قرارداد.
- در صورت فوت واهب یا متهب.
- در صورتی که هبه در قالب بخشش طلب به مدیون باشد.
سوالات متداول درمورد هبه مشروط
هبه مشروط چیست؟
هبه مشروط نوعی عقد هبه است که در آن واهب مالی را به متهب میبخشد با شرطی خاص؛ این شرط میتواند انجام عملی توسط متهب یا رعایت محدودیتی باشد و هبه در این صورت به هبه معوض تبدیل میشود.
چه شرایطی برای تنظیم هبه مشروط لازم است؟
مال مورد هبه باید متعلق به واهب باشد و واهب باید اهلیت قانونی (عقل، بلوغ و رشد) داشته باشد. شرط مقرر در هبه نیز نباید مخالف قانون، شرع یا مقتضای ذات عقد هبه باشد.
اهلیت واهب چه نقشی در هبه مشروط دارد؟
اهلیت واهب شرط انعقاد هبه است؛ واهب نباید مجنون یا کودک باشد و هبه توسط ولی یا قیم نیز در شرایط خاص و معوض امکانپذیر است.
هبه مشروط به صرف نظر از ارث چگونه است؟
در این نوع هبه، واهب پیش از فوت مالی را به وراث خود میبخشد با شرط اینکه وراث پس از فوت از سهم الارث خود صرف نظر کنند.
آیا امکان رجوع از هبه وجود دارد؟
به دلیل جایز بودن عقد هبه، واهب میتواند در شرایطی اقدام به رجوع کند، به ویژه اگر شرط مقرر در هبه مشروط محقق نشده باشد؛ البته در برخی موارد مانند معوض بودن هبه و تحقق شرط یا فوت طرفین، امکان رجوع وجود ندارد.
مواردی که رجوع از هبه ممکن نیست کداماند؟
مواردی شامل معوض بودن هبه و محقق شدن شرط، تعلق هبه به پدر، مادر یا اولاد واهب، خارج شدن موهوبه از مالکیت متهب، تلف یا تغییر عین موهوبه، اسقاط حق رجوع، و فوت واهب یا متهب میباشد.
اگه کسی ملکی رو به شرط استفاده از منافع تا زمان حیاتش هبه کنه، بعد فوتش چی میشه؟
بعد از فوت واهب منافع هم منتقل میشه و ملک به طور کامل در اختیار متهب قرار میگیره.
میشه شرط کرد که متهب بعد از گرفتن مال یه عمل خاصی انجام بده؟
بله، هبه میتونه مشروط باشه ولی شرط نباید خلاف قانون یا شرع باشه.
اگه متهب شرط رو انجام نده واهب میتونه مالو پس بگیره؟
بله، در صورت عمل نکردن به شرط، رجوع از هبه امکانپذیره.
هبه به بچه نابالغ یا مجنون ممکنه؟
واهب باید عاقل و بالغ باشه ولی برای متهب محدودیتی وجود نداره.
هبهای که به والدین یا فرزند داده شده قابل پس گرفتن هست؟
خیر، رجوع از چنین هبهای طبق قانون امکانپذیر نیست.
اگر مال هبه شده بعدا فروخته بشه، واهب میتونه رجوع کنه؟
خیر، وقتی مال از مالکیت متهب خارج بشه امکان رجوع وجود نداره.
شرط صرف نظر از ارث بعد فوت واهب معتبره؟
بله، میشه مالی رو به وارث هبه کرد با شرط چشمپوشی از ارث.
هبه همیشه رایگان حساب میشه یا میشه معوض باشه؟
هبه میتونه معوض باشه، یعنی در برابر موهوبه مالی یا عملی شرط بشه.
اگه مال هبه شده تلف بشه، واهب میتونه فسخ کنه؟
خیر، تلف شدن عین موهوبه باعث سقوط حق رجوع میشه.
اگه واهب توی قرارداد حق رجوع رو ساقط کنه، بعدا باز هم میتونه پس بگیره؟
خیر، با اسقاط حق رجوع دیگه امکان پس گرفتن مال وجود نداره.