ازدواجهای غیرمجاز
در حقوق ایران از ازدواج به عنوان نهادی اجتماعی نام برده شده که آثار حقوقی و مدنی بسیاری را در پی دارد. همچنین از منظر دین و مذهب نیز امری بسیاری پسندیده و دارای آثار معنوی و اخروی است. لذا عدم ازدواج و ترک این شیوه، سرزنش شده و تجرد فردی که به دلیل ازدواج نکردن مرتکب گناه میشود حرام است. بنابراین آشنایی با قواعد حاکم بر نهاد ازدواج امری ضروری است. موضوع ممنوعیت نکاح با بعضی از افراد، از جمله قواعدی است که باید با آن آشنا بود تا ازدواج صورت گرفته از نظر قانونی و شرعی صحیح بوده و مانعی برای آن وجود نداشته باشد. در قانون مدنی، موانع نکاح به طور واضح بیان شده که در ادامه این نوشتار به آن خواهیم پرداخت.
نقش دفاتر ازدواج و مسئولیت رسمیها در ثبت ازدواجهای غیرمجاز
موانع نکاح در مقررات ایران
- موانعی که منشاء آن خویشاوندی نسبی است.
- موانعی که منشاء آن خویشاوندی سببی است.
- موانعی که ناشی از خویشاوندی رضاعی میباشند.
- موارد متفرقه.
- موانعی که به منظور رعایت مصالح کشور تعیین شدهاند.
موانعی که منشاء آن خویشاوندی نسبی (خونی) است:
- ازدواج با مادر و اجداد او، همچنین ازدواج با پدر و اجداد پدری.
- ازدواج با فرزند، نوه، نتیجه و…
- ازدواج با برادران، خواهران، فرزندان و نوههای آنان.
- ازدواج با عمه، خاله، دای و عموهای خود، پدر، مادر و اجداد آنها.
موانعی که ناشی از خویشاوندی سببی هستند
- ازدواج مرد با مادر زن و نیز جدههای نسبی یا رضاعی همسرش، حرام است که این حرمت ابدی است. در واقع حتی اگر مردی به مدت چند دقیقه یا ساعت با زنی ازدواج کند، این محرمیت حاصل شده و آن مرد قادر به ازدواج با مادر زن و جدههای نسبی یا رضاعی او نخواهد بود.
- ازدواج زن نیز با پدر و اجداد رضاعی یا نسبی همسرش حرام ابدی است.
- زن پدر حرمت ابدی نسبت به فرزندان، نوه و نتیجههای همسرش دارد ولو اینکه این ازدواج به مدت ده دقیقه باشد. محرمیتهای ذکر شده که حاصل از ازدواج است، شامل ازدواج دائم و موقت است و موجودیت رابطهی زناشویی میان زن و شوهر لازم نیست و محرمیت صرف جاری شدن صیغهی نکاح ایجاد میشود.
- فرض ازدواج زنی که دخترانی دارد، از موضوعاتی است که باید مورد برسی قرار گیرد. گفته میشود که اگر چنین ازدواجی انجام گیرد، در صورت وجود رابطهی زناشویی بین زن و مرد، میان مرد و دختران زن حرمتی ابدی به وجود میآید اما اگر رابطهی زناشویی بین زن و مرد وجود نداشته باشد، مرد به شرط جدا شدن از زن، میتواند با دختران او ازدواج کند.
- مرد نمیتواند به طور همزمان با دو یا چند خواهر ازدواج کند و برای این کار باید همسرش را طلاق داده و سپس با خواهر وی ازدواج کند. لازم به ذکر است که اگر جدایی یا طلاق صورت گرفته بین زن و مرد از نوع طلاق رجعی باشد (طلاقی که مرد قادر به رجوع و ازدواج مجدد با همسر خود است) تا پایان زمان عده زن، مرد قادر به ازدواج با خواهر او نیست، چرا که زن در زمان عدهی طلاق رجعی، همانند زوجه او فرض میشود. در حالی که در سایر طلاقها و یا عدهی عقد موقت، امکان ازدواج مرد با خواهر همسر سابقش وجود دارد.
- ازدواج مرد با خواهر زاده و یا برادر زاده همسرش در صورت کسب اذن زوجه امکان پذیر است. ازدواج مرد با عمه و خالهی همسرش نیاز به کسب اجازه ندارد.
- در صورت وقوع طلاق سوم بین زوجین، دیگر قادر به ازدواج با یکدیگر نخواهند بود و اگر بخواهند که برای بار چهارم اقدام به ازدواج نمایند، باید ابتدا زن با مرد دیگری ازدواج کرده و طلاق بگیرد تا ازدواج آن با شوهر اولی خود امکان پذیر شود. در واقع شوهر دوم به عنوان محلل (حلال گرداننده) است که سبب از بین رفتن حرمت ازدواج زن با شوهر اولش میگردد.
- در مواقعی که مرد همسرش را نه بار طلاق دهد، حرمتی ابدی بر آنها جاری خواهد شد و محلل نیز دیگر کارساز نخواهد بود.
موانع رضاعی
یکی از موارد خویشاوندی، قرابتی است که ناشی از شیر خوارگی (رضاع) است. به همین منظور بین زن و کودکی که از شیر آن تغذیه نموده، نسبت مادر و فرزندی پیش آمده و فرزندان و اقوام آن نسبت به کودک، قرابتی همانند قرابت نسبی داشته و محرمیت بین آنها موجود است.
موانع متفرقه
- اگر مردی با علم به تاهل و یا در عده بودن زن، او را به عقد خود دراورد، علاوه بر باطل بودن عقد، حرمتی ابدی بین او وزن به وجود میآید و در صورتی که به این موضوعات عالم نبوده باشد، عقد باطل شده و میتواند پس از اتمام عده و در صورت عدم وجود رابطه زناشویی بین آنها، زن را به عقد خود دربیاورد.
- در صورت لعان و نسبت دادن زنا به زن از سوی مرد، حرمتی ابدی بین آنها ایجاد میگردد.
- مرد و زن قادر به ازدواج در احرام (حج) نمیباشند و در صورت ازدواج آنها با علم به حرمت، ازدواج باطل بوده و زن و مرد به هم حرام ابدی میشوند.
- ازدواج زن مسلمان با مرد غیر مسلمان حرام و باطل میباشد. در حالی که مرد میتواند با زنان کافر اهل کتاب اعم از مسیحی، یهودی و زرتشتی، ازدواج کند. چنانچه مرد مسلمان همسری مسلمان داشته باشد، برای ازدواج مجدد نیاز به اذن همسرش دارد.
موانعی تحت عنوان مصالح کشور
ایرانیان عضو وزارت خارجه و نیروهای مسلح، قادر به ازدواج با غیر ایرانیها نیستند و باید مجوز آن را از دولت اخذ نمایند.
سوالات متداول درمورد ازدواجهای غیرمجاز
ازدواجهای غیرمجاز چیست و چرا مهم است؟
ازدواجهای غیرمجاز به ازدواجهایی گفته میشود که بر اساس قوانین مدنی و شرعی ایران باطل و ممنوع هستند. آشنایی با موانع نکاح ضروری است تا ازدواج صورت گرفته مشروع و قانونی باشد و آثار حقوقی و مدنی آن معتبر باشد.
موانع نکاح ناشی از خویشاوندی نسبی شامل چه مواردی است؟
موانع نسبی ناشی از قرابت خونی شامل ازدواج با مادر، اجداد، پدر، فرزند، نوه، خواهر و برادر، عمه، خاله، دایی و عمو است. ازدواج با این افراد همواره حرام و باطل است.
موانع نکاح ناشی از خویشاوندی سببی و رضاعی چیست؟
خویشاوندی سببی ناشی از ازدواج ایجاد میشود؛ مانند ازدواج مرد با مادر زن یا زن با پدر شوهر که حرمت ابدی دارد. خویشاوندی رضاعی ناشی از شیرخوارگی است و محرمیت مشابه خویشاوندی نسبی ایجاد میکند؛ مانند کودک و زن شیرده یا فرزندان او.
موانع متفرقه ازدواج کدامند؟
موانع متفرقه شامل ازدواج با زنی که در عده یا تاهل است، لعان، ازدواج در احرام، ازدواج زن مسلمان با مرد غیرمسلمان و ازدواج مرد با زن دارای همسر بدون اجازه است. در برخی موارد، حرام بودن ازدواج موجب ایجاد حرمت ابدی بین زوجین میشود.
موانع ازدواج با توجه به مصالح کشور چیست؟
بر اساس قوانین ایران، ایرانیان عضو وزارت خارجه و نیروهای مسلح نمیتوانند بدون مجوز دولت با غیرایرانیها ازدواج کنند. این محدودیت به منظور رعایت مصالح کشور وضع شده است.
میشه یه ازدواجی انجام بشه و بعد بفهمیم یکی از طرفین با کسی که نباید ازدواج کنه، ازدواج کرده؟
بله، در این صورت عقد اون ازدواج باطل محسوب میشه و طرفین حرمتی ابدی نسبت به هم پیدا میکنن. پس قبل از ازدواج باید حتماً مطمئن شد که موانع قانونی و شرعی رعایت شده باشه.
ازدواج با خواهرزن یا مادرزن ممکنه؟
نه، ازدواج با مادر زن و بعضی از اجداد او حرمت ابدی داره. همچنین ازدواج با خواهر همسر هم فقط بعد از طلاق و پایان عده امکان پذیره و با طلاق رجعی محدودیت بیشتری داره.
اگه مرد با دو خواهر بخواد ازدواج کنه چی میشه؟
امکانش وجود نداره همزمان. اول باید با همسر اول طلاق صورت بگیره و حتی نوع طلاق و زمان عده رعایت بشه تا ازدواج با خواهرش قانونی باشه.
اگر زن دختر داشته باشه، ازدواج مرد با اون دخترها ممکنه؟
بستگی داره رابطه زناشویی با مادرشون برقرار شده باشه یا نه. اگه رابطه نباشه و مرد از زن جدا شده باشه، امکان ازدواج با دخترها وجود داره.
موانع ناشی از رضاع یعنی چی؟
یعنی کودک از شیر زنی خورده باشه، بین کودک و زن و خانوادهش رابطه محرمیت ایجاد میشه، مثل رابطه نسبی، و ازدواج با اونها حرامه.
ازدواج مرد مسلمان با زن غیرمسلمان امکان داره؟
مرد مسلمان میتونه با زن اهل کتاب (مسیحی، یهودی، زرتشتی) ازدواج کنه ولی زن مسلمان با مرد غیرمسلمان نمیتونه ازدواج کنه و عقد باطل محسوب میشه.
اگه مرد با زنی ازدواج کنه و بعد بفهمه زن در عده بوده یا شوهر داشته، چی میشه؟
اگه مرد عالم به این موضوع بوده، عقد باطل و حرمتی ابدی ایجاد میشه. اگه جاهل بوده، بعد از اتمام عده و بدون رابطه زناشویی امکان عقد مجدد وجود داره.
نقش دفاتر ازدواج چیه تو ثبت ازدواجهای غیرمجاز؟
دفاتر ازدواج مسئول ثبت قانونی نکاح هستن و موظفن قبل از ثبت، اطمینان حاصل کنن که موانع قانونی و شرعی رعایت شده باشه. کوتاهی در این زمینه مسئولیت قانونی داره.
ازدواج تو احرام امکان داره؟
نه، ازدواج در حال احرام باطل محسوب میشه و حتی اگه طرفین عالم باشن، حرمتی ابدی بینشون ایجاد میشه.
بعضی موانع ازدواج به خاطر مصالح کشور هستن، یعنی چی؟
بعضی از مشاغل دولتی مثل وزارت خارجه و نیروهای مسلح، ازدواج با غیرایرانیها بدون مجوز دولت ممنوعه تا منافع ملی و قوانین کشور حفظ بشه.