نکاح منقطع (موقت) و ارکان ارث در آن
از آغاز پیدایش انسان، به دلیل برخورداری از غریزه جنسی و آگاهی او جهت تکثیر و تولید نسل، ازدواج (نکاح) به امری متعارف و معمول مبدل شد. در طی تاریخ بشریت ازدواج زن و مرد همواره در چهارچوب قانون، آداب و رسوم، قرارداد و… بوده است و جامعه هیچگاه در مقابل این موضوع بی قید و شرط نبوده است. با گذشت زمان و در پی ایجاد دولتها در نقاط مختلف زمین، قوانین متعددی در قالب ازدواج،حفظ و استحکام آن تصویب گردید. در قوانین جمهوری اسلامی ایران از نهاد ازدواج تحت عنوان نکاح سخن گفته است. طبق این قوانین نکاح عقدی است که زوجیت زن و مرد را سبب میگردد و آثار مالی و غیر مالی را در پی دارد. از آثار مالی میتوان به پرداخت نفقه و مهریه زوجه اشاره کرد. همچنین حسن معاشرت، تربیت فرزندان، تمکین خاص و عام زوجه در برابر زوج و حق فسخ از جمله آثار و حقوق غیر مالی میباشد که بر عقد نکاح وارد است.
شرایط و ارکان صحت عقد نکاح موقت
شرایط صحت عقد نکاح
برای صحت عقد نکاح همانند سایر عقود، شرایط صحت قراردادها از جمله قصد و رضای طرفین، اهلیت طرفین، موضوع و جهت عقد ازدواج در نظر گرفته شده است. مطابق با دسته بندیهایی که در قانون مدنی و فقه اسلامی شیعه آمده است، عقد نکاح را به دو دستهی نکاح دائم و موقت (منقطع) تقسیم کرده که موضوع مورد برسی این نوشته نکاح منقطع یا موقت است.
نکاح منقطع از انواع نکاح محسوب میگردد که با فلسفهی تضمین و تامین سعادت و سلامت جامعه و جلوگیری از انحراف افراد به سوی مسائل غیر اخلاقی و خلاف شرع اسلام، تشریع شده است. همانطور که از نام این عقد پیداست، صرفا برای مدت مشخص و همچنین محدود تعیین گردیده است. مدت عقد یا نکاح منقطع باید توسط زوجین تعیین شده و مهریه زن در آن ذکر گردد و بر آن توافق حاصل شود تا عقد به شکل صحیح منعقد گردد. در صورت عدم ذکر مهریه، نکاح منقطع باطل میباشد و اگر مدت عقد در آن ذکر نشود عقد از نوع منقطع محسوب نمیگردد. لازم به ذکر است که در این نوع از عقد یا نکاح مورد قبول مذهب شیعه واقع شده است در حالی که اهل تسنن آن را به رسمیت نمیشناسند. نظام جمهوری اسلامی و قانون مدنی ایران به منظور پیروی از فقه شیعه این عقد را به عنوان یکی از عقود به رسمیت شناخته و احکامی را مرتبط با آن در قانون مشخص کرده است.
در رابطه با نکاح منقطع باید به این مسئله توجه داشت که تمام احکام موجود در عقد دائم لزوما شامل عقد موقت (منقطع) نمیشود. به عنوان مثال در نکاح منقطع نفقه به زوجه تعلق نخواهد گرفت مگر اینکه نفقه در آن شرط شده باشد. مسائلی هستند که همواره در رابطه با نکاح منقطع مورد بحث واقع میشوند که در این مورد میتوان از مسئلهی توارث زوجین نام برد. در بحث ارث بردن زوجه از زوج همواره نظریههای مختلفی وجود دارد که با برسی آثار و کتب فقهی میتوان دو نظریهی عدم توارث و همچنین توارث زوجین را دریافت کرد و احکام متفاوتی در صورت شرط یا عدم شرط توارث به آن تعلق گرفته است. مسئلهی توارث در نکاح منقطع طبق 4 دیدگاه مورد بحث و برسی قرار گرفته است. مطابق دیدگاه اول نکاح موقت همانند نکاح دائم است از این رو شرط عدم توارث باطل بوده و وارث مطلقا وجود دارد . این دیدگاه منسوب به ابن براج بوده و در عین حال به ان انتقاداتی نیز وارد شده و آن را خالی از اشکال نمیدانند و معتقد هستند که ابن براج قائل به توارث مطلق در عقد نکاح نمیباشد.
دیدگاه دوم بر ثبوت ارث تاکید دارد مگر در فرض عدم شرط توارث. مطابق با این نظریه عقد منقطع اقتضای توارث دارد اما اگر شرط بر عدم توارث شود باید طبق شرط عمل شده و ارث وجود نخواهد داشت. براساس دیدگاه سوم توارث امکان پذیر نیست مگر در صورت شرط توارث یعنی چنانچه در ضمن عقد شرط ارث ذکر شود، توارث وجود خواهد داشت چراکه عمل به شرط واجب میباشد و دیدگاه آخر وجود ارث را در نکاح منقطع مطلقا جایز نمیداند و اصل را بر عدم وجود ارث میداند. به این ترتیب میتوان دریافت که دربحث توارث در نکاح منقطع اختلاف نظرهای متفاوتی وجود دارد که این اختلافات ناشی از روایتهای مختلفی از نکاح در فقه اسلامی است. بنابراین از عدم پذیرش ارث در نکاح منقطع تا پذیرش کامل آن در رویکردهای مختلف از فقه وجود دارد. مطابق مادهی 940 قانون مدنی زوجین که زوجیت آنها به شکل دائمی است از یکدیگر ارث میبرند. این مادهی قانونی نکاح موقت را شامل نمیشود. از آنجایی که هر شخصی میتواند در رابطه با یک سوم از اموال خود وصیت کند، در نتیجه زوجین در نکاح منقطع میتوانند از اموال خود برای یکدیگر وصیت کنند.
سوالات متداول نکاح منقطع (موقت) و ارکان ارث در آن
نکاح منقطع یا ازدواج موقت چیست؟
نکاح منقطع یا همان ازدواج موقت یکی از انواع عقد نکاح در فقه شیعه و قانون مدنی ایران است که برای مدت زمان مشخصی بین زن و مرد بسته میشود. در این نوع ازدواج تعیین مدت و ذکر مهریه الزامی است و در صورت فقدان هرکدام عقد باطل خواهد بود.
چه تفاوتی میان ازدواج دائم و موقت وجود دارد؟
در ازدواج دائم تمامی حقوق و تکالیف زوجه و زوج جاری میشود، اما در ازدواج موقت برخی از آنها متفاوت است. مثلا نفقه در نکاح منقطع تنها در صورت شرط در عقد به زن تعلق میگیرد و موضوع ارث بردن زوجین از یکدیگر نیز محل اختلاف نظر فقهی و حقوقی است.
آیا در ازدواج موقت زن و شوهر از هم ارث میبرند؟
مطابق ماده 940 قانون مدنی، تنها زوجینی که در عقد دائم هستند از یکدیگر ارث میبرند. بنابراین در نکاح موقت اصل بر عدم توارث است، مگر اینکه در ضمن عقد شرطی برای ارث گذاشته شود یا از طریق وصیت یکسوم اموال به یکدیگر منتقل گردد.
دیدگاههای فقهی درباره ارث در نکاح موقت چیست؟
فقها چهار دیدگاه در این زمینه دارند: ۱) ارث مطلقاً برقرار است. ۲) ارث وجود دارد مگر اینکه شرط بر عدم آن شود. ۳) ارث وجود ندارد مگر اینکه شرط شود. ۴) ارث مطلقاً وجود ندارد. در نتیجه اختلافنظرهای جدی در این موضوع وجود دارد.
آیا میتوان در نکاح موقت به همسر ارث داد؟
به صورت قانونی ارث در نکاح موقت پذیرفته نشده است، اما هر یک از زوجین میتوانند تا یکسوم از اموال خود را وصیت کنند تا بعد از فوت به همسر موقتشان برسد.
 و ارکان ارث در آن){kind=link}
من شنیدم در نکاح موقت زن و شوهر از هم ارث نمیبرند، همینطور هست؟
بله، طبق قانون مدنی ایران (ماده ۹۴۰) نکاح موقت شامل مقررات توارث نمیشود و زن و شوهر در عقد منقطع از یکدیگر ارث نمیبرند مگر اینکه در عقد شرطی برای ارث ذکر شده باشد یا از طریق وصیت سهمی برای هم تعیین کنند.
آیا میتوان در عقد موقت شرط کرد که زن یا شوهر بعد از فوت یکدیگر ارث ببرند؟
بله، امکان شرط کردن ارث در نکاح منقطع وجود دارد و اگر در ضمن عقد یا قرارداد جداگانه چنین شرطی ذکر شود، رعایت آن الزامی است و توارث برقرار میشود.
مهریه در نکاح موقت حتما باید تعیین شود؟
بله، مهریه جزء ارکان اصلی نکاح موقت است و در صورت عدم ذکر آن، عقد باطل خواهد بود.
اگر مدت عقد موقت تعیین نشود، چی میشه؟
مدت عقد در نکاح منقطع باید مشخص باشد، و اگر مدت تعیین نشود، عقد به صورت دائم محسوب میشود و نکاح موقت تلقی نخواهد شد.
آیا نفقه در نکاح موقت هم به زن تعلق می گیره؟
نفقه در نکاح موقت به طور معمول تعلق نمیگیرد مگر اینکه در ضمن عقد شرط شود؛ بنابراین اگر نفقه برای زن در عقد موقت شرط شده باشد، پرداخت آن الزامی است.
اختلاف فقهی درباره ارث در نکاح موقت چیست؟
فقه شیعه چهار دیدگاه درباره ارث در نکاح موقت دارد:
۱) توارث مطلق (ابن براج)
۲) توارث به شرط عدم ذکر شرط عدم ارث
۳) توارث فقط با شرط صریح ارث
۴) عدم توارث مطلق
قانون مدنی ایران مورد سوم را رعایت میکند.
میتوانیم برای زوجیت موقت وصیتنامه تنظیم کنیم؟
بله، هر شخص میتواند تا یک سوم از اموال خود را به همسر موقت وصیت کند تا پس از فوت به او برسد، این روش قانونی برای جبران عدم توارث است.
نکاح موقت برای چه کسانی مجاز است؟
نکاح موقت در فقه شیعه و قانون ایران برای اشخاص بالغ و اهلیتدار، با توافق بر مدت و مهریه، مجاز است و جزء عقود معتبر محسوب میشود.
تفاوت اصلی بین نکاح دائم و موقت چیست؟
نکات اصلی تفاوت:
نکاح دائم فاقد محدودیت زمانی است و توارث در آن برقرار است.
نکاح موقت محدود به مدت مشخص است و توارث معمولاً برقرار نیست مگر شرط شود.
نفقه در نکاح دائم الزامی است، در موقت مشروط به توافق.
آیا اهل تسنن نکاح موقت را قبول دارند؟
خیر، اهل تسنن نکاح موقت را به رسمیت نمیشناسند و در نظام حقوقی ایران فقط فقه شیعه مبنای قانونگذاری است.