اجرت المثل و شرایط دریافت آن
ازدواج عملی حقوقی و غیر مالی است که دارای تبعات و آثار مالی بسیاری از جمله نفقه، مهریه، اجرت المثل، شرط تنصیف دارایی و… است. اجرت المثل، یکی از بحث برانگیزترین و مهمترین حقوق مالی بوده که برای زنان در زمان زندگی مشترک، در نظر گرفته شده است. دریافت اجرت المثل مستلزم جدایی و طلاق نمیباشد و میتوان دریافت و میزان اجرت المثل را ذیل عقد نکاح شرط کرد.
تعریف اجرت المثل و مبنای فقهی و قانونی آن
مفهوم اجرت المثل
معنی لغوی اجرت المثل عبارت است از بها و مال مشابه. در واقع اجرت المثل بها و مالی است که در ازای انجام کار و یا استفاده از یک مال، باید پرداخت شود که میزان آن به دقت مشخص نشده است. معمولا در اینگونه موارد میزان اجرت المثل با توجه به موارد مشابه مشخص میشود.
اجرت المثل ایام زوجیت
اجرت المثل، یکی از حقوق ویژهای است که شرع و قانون آن را برای زنان در نظر گرفته است. در صورتی که زن در زمان زندگی مشترک و در خانه همسر خود، کاری را که قانونا موظف به انجام آن نیست را انجام دهد، مستحق پاداشی تحت عنوان اجرت المثل است. اجرت المثل باید توسط زوج به زوجه پرداخت شود. در صورت عدم پرداخت اجرت المثل، زوج قادر به جدایی از زوجه نمیباشد. اجرت المثل مطابق با سالهای زندگی تعیین میشود. بنابراین، هر چقدر مدت زندگی مشترک بیشتر بوده باشد، اجرت المثل نیز افزایش مییابد.
اجرت المثل تحت چه شرایطی به زوجه تعلق میگیرد؟
در ضمن عقد شرط نشده باشد
طرفین هر عقد و قرارداد نسبت به درج شروط ضمن عقد آزاد بوده و در صورت توافق، مکلف به انجام این شروط میباشند. این شروط در صورت قانونی و شرعی بودن باید اجرا شوند. اگر شرط عدم دریافت اجرت در ازای کارهایی که زوجه در خانه انجام میدهد، ضمن عقد قید شود، زوجه دیگر مستحق دریافت اجرت المثل نمیباشد. ممکن است شرطی مبنی بر دریافت مبلغی مشخص در ازای کارهایی که زوجه انجام میدهد ضمن عقد قید شود. به این مبلغ اجرت المسمی گفته میشود چرا که به شکل صریح در متن قرارداد ذکر شده است. مطابق قانون در صورت مشخص شدن اجرت المسمی، اجرت المثلی به زن تعلق نخواهد گرفت.
تبرعی نباشد
کاری که زوجه در خانه انجام میدهد نباید از سر لطف و مهربانی باشد زیرا در این صورت، مستحق دریافت اجرت المثل نخواهد بود. با توجه به اینکه هیچ شخصی، کاری را به صورت رایگان برای دیگری انجام نمیدهد، فرض بر عدم تبرع اعمال میباشد و اثبات این موضوع نیز به عهده زوج است. در واقع تمامی کارهایی که زن در خانه شوهر انجام میدهد به نیت تبرع و رایگان نمیباشد. در صورتی که مرد قصد تبرع زن را در انجام این امور ثابت نماید، اجرت المثلی به زن تعلق نخواهد گرفت.
کار شرعا به عهده زن نبوده و یا به دستور شوهر باشد
یکی دیگر از شروطی که جهت استحقاق زن به اجرت المثل لازم است، این است که کار انجام شده نباید شرعا و قانونا به عهده زن باشد. به عنوان مثال تمکین از شوهر جز وظایف قانونی و شرعی زوجه بوده و اجرت المثلی برای آن در نظر گرفته نمیشود. یکی دیگر از ملاکهای دریافت اجرت المثل این است که کارهای انجام شده توسط زوجه به دستور شوهر او باشد. بنابراین در صورتی که کار انجام شده به دستور زوج نبوده باشد، اجرت المثلی نیز به زوجه تعلق نخواهد گرفت.
درخواست طلاق توسط زوج باشد
برای اینکه اجرت المثل به زن تعلق بگیرد، درخواست طلاق باید از سوی مرد باشد. در واقع اگر زن خواهان جدایی از همسر خود باشد، اجرت المثل به او تعلق نخواهد گرفت. در صورتی که مرد به دلیل تخلف زن از وظایف همسری و یا سوء اخلاق و رفتار او خواهان طلاق باشد، زن استحقاق دریافت اجرت المثل را ندارد.
تفاوت اجرت المثل و نفقه
براساس تعریف عنوان شده در قانون مدنی، نفقه به معنی برطرف کردن نیازهای متعارف مادی زن است که به واسطه انجام وظایف همسری و به عبارتی تمکین زوجه از زوج ایجاد شده و زوج نیز موظف به تامین آن است. زوجه میتواند هم در حین زندگی کردن با زوج و هم پس از جاری شدن صیغه طلاق، نسبت به دریافت نفقه خود درخواست داشته باشد. در موضوع نفقه همواره شرط تمکین زوجه از زوج ملاک میباشد.
سوالات متداول درمورد اجرت المثل
اجرت المثل در قانون به چه معناست؟
اجرت المثل در لغت به معنای بهای کار مشابه است و در حقوق خانواده به مالی گفته میشود که زن بابت کارهایی که در خانه شوهر انجام میدهد و تکلیف شرعی و قانونی او نبوده، استحقاق دریافت آن را دارد.
اجرت المثل ایام زوجیت چگونه محاسبه میشود؟
میزان اجرت المثل بر اساس مدت زندگی مشترک و نوع کارهایی که زن در خانه انجام داده تعیین میشود. هرچه سالهای زندگی مشترک بیشتر باشد و کارهای بیشتری توسط زن انجام شده باشد، مبلغ اجرت المثل نیز افزایش مییابد.
چه شرایطی برای تعلق گرفتن اجرت المثل به زن لازم است؟
چهار شرط اصلی وجود دارد: ۱) شرط عدم دریافت اجرت در عقد ذکر نشده باشد، ۲) کارها به صورت تبرعی (رایگان و از سر لطف) انجام نشده باشد، ۳) کارها شرعاً به عهده زن نبوده یا به دستور شوهر انجام شده باشد، ۴) درخواست طلاق از سوی مرد باشد.
تفاوت اجرت المثل با نفقه چیست؟
نفقه شامل تأمین نیازهای متعارف مادی زن مانند خوراک، پوشاک و مسکن است و شرط آن تمکین زن از شوهر است. اما اجرت المثل مربوط به کارهایی است که زن در خانه انجام داده و تکلیف قانونی او نبوده و ارتباطی با تمکین ندارد.
اگر در عقد شرط اجرت مشخص شده باشد، باز هم زن مستحق اجرت المثل است؟
خیر. در صورتی که در عقد، مبلغی مشخص برای کارهای زن ذکر شود (اجرت المسمی)، همان مبلغ ملاک است و دیگر اجرت المثل به زن تعلق نمیگیرد.
چه کسی باید ثابت کند که کارهای زن در خانه تبرعی و رایگان بوده است؟
اصل بر این است که کارهای زن در خانه تبرعی نیست و بابت آن حق اجرت دارد. بنابراین مرد باید ثابت کند که زن کارها را به نیت رایگان و از سر لطف انجام داده تا اجرت المثل به او تعلق نگیرد.
من توی خونه شوهرم خیلی کار کردم. آیا بعد از طلاق میتونم برای کارام پول بگیرم؟
بله. اگر درخواست طلاق از سوی همسرتان باشد و کارهایی که در منزل انجام دادهاید جزو وظایف شرعی و قانونی شما نبوده باشد، میتوانید برای دریافت اجرت المثل ایام زوجیت اقدام کنید.
اگه من خودم درخواست طلاق بدم، بازم بهم اجرت المثل تعلق میگیره؟
خیر. یکی از مهمترین شرایط تعلق اجرت المثل به زن، این است که درخواست طلاق از سوی مرد باشد. اگر زن خواهان جدایی باشد، اجرت المثلی به او تعلق نمیگیرد.
چه کارهایی جزو وظایف قانونی من نیست که بابتش اجرت المثل بگیرم؟
کارهایی مانند شیر دادن به فرزند، کارهای منزل (مانند آشپزی، نظافت و شستشو) و سایر اموری که شرعا و قانونا بر عهده زن نیست، میتواند مبنای مطالبه اجرت المثل قرار گیرد.
اگه شوهرم بگه که من با محبت و از روی لطف این کارها رو انجام دادم، چی میشه؟
در قانون، اصل بر عدم تبرع است؛ یعنی فرض بر این است که کارهای زن رایگان نبوده است. بنابراین، اثبات اینکه شما کارهای خانه را از روی لطف و به صورت رایگان انجام دادهاید، به عهده همسرتان است.
اجرت المثل با نفقه چه فرقی داره؟
نفقه برای تامین نیازهای متعارف زن (مانند خوراک، پوشاک و مسکن) در ازای تمکین است، در حالی که اجرت المثل پاداش کارهایی است که زن در خانه انجام میدهد و جزو وظایف قانونی او نیست.
برای محاسبه اجرت المثل، دقیقا چه چیزهایی رو در نظر میگیرن؟
محاسبه اجرت المثل با توجه به سنوات زندگی مشترک، نوع کارهای انجام شده و شرایط عرفی منطقه زندگی شما، توسط کارشناس رسمی دادگستری تعیین میشود.
اگه ما توی عقدنامه شرط کنیم که اجرت المثل به زن تعلق نمیگیره، باز هم بعدا میتونه درخواست بده؟
خیر. اگر در ضمن عقد توافق شود که زن بابت کارهای منزل اجرت المثل دریافت نکند، این شرط لازم الاجرا است و دیگر نمیتواند برای دریافت آن اقدام کند.
اگه مرد به خاطر سوء رفتار زن، درخواست طلاق بده، باز هم زن میتونه اجرت المثل بگیره؟
خیر. اگر درخواست طلاق مرد به دلیل تخلف زن از وظایف همسری یا سوء اخلاق و رفتار او باشد، زن مستحق دریافت اجرت المثل نیست.
آیا برای دریافت اجرت المثل حتما باید طلاق بگیریم؟
خیر. دریافت اجرت المثل مستلزم جدایی و طلاق نیست. میتوان دریافت و میزان آن را در حین زندگی مشترک یا هنگام تنظیم قراردادهای حقوقی مربوط به روابط مالی زوجین، شرط کرد.
آیا اجرت المثل فقط به زن تعلق میگیره یا مرد هم میتونه درخواست بده؟
اجرت المثل ایام زوجیت در قانون و شرع، به عنوان یکی از حقوق مالی زن شناخته شده است و به مرد تعلق نمیگیرد. مرد میتواند برای مطالبه حقوق مالی خود از راهکارهای قانونی دیگر استفاده کند.