ایفای ناروا و شرایط تحقق آن
ایفای ناروا یکی از اصطلاحات قانون مدنی است که برگرفته از اصول فقه است. با این حال بسیاری از مردم با این اصطلاح آشنایی ندارند. هدف از این نوشته بیان مفهوم ایفای ناروا، کاربرد آن و شرایط تحقق آن است.
ضمانت اجراهای ناشی از ایفای ناروا
مفهوم ایفای ناروا
همانطور که مشخص است این اصطلاح از دو واژه ایفا و ناروا تشکیل شده است. معنای لغوی ایفا عبارت است از وفا کردن، حق کسی را تمام و کمال دادن. ناروا نیز در لغت به معنای بدون حق و بدون سبب قانونی است. در واقع هر گاه فردی بدون وجود سبب قانونی و وجود حقی، مالی را به دیگری بپردازد، پرداخت او تحت عنوان ایفای ناروا است. در مقابل ایفای ناروا، ایفای صحیح وجود دارد که در جایی که دینی وجود داشته و شخص مدیون نسبت به پرداخت دین خود اقدام نماید، معنا پیدا میکند.
شرایط استرداد وجه و یا کالا به جهت ایفای ناروا
با توجه به جایز بودن ایفای دین از جانب غیر مدیون، شخصی که مدعی ایفای ناروا می‌باشد، باید علاوه بر اثبات مدیون نبودن خود، نداشتن قصد پرداخت دین شخصی ثالث را نیز اثبات نماید. در واقع در صورتی که شخصی دین دیگری را بدون اکراه و از روی اراده بپردازد، بعدا قادر به درخواست استرداد آن به دلیل بدهکار نبودن خود، نخواهد بود. چرا که قانون جایز بودن ایفای دین از جانب غیر مدیون را پیش بینی کرده است. پرداخت کننده تنها در صورتی که اذن پرداخت دین دیگری را داشته باشد، میتواند پس از پرداخت دین، به بدهکار اصلی رجوع کرده و هر آنچه را که بابت دین شخص به طلبکار او پرداخت کرده است را دریافت نماید. در صورتی حق رجوع برای پرداخت کننده در نظر گرفته میشود که اذن در پرداخت داشته باشد، در غیر این صورت حق رجوع به بدهکار اصلی را نخواهد داشت. در رابطه با اشتباه در پرداخت باید گفت که صرف اشتباه در تحویل کالا و یا پرداخت پول شرط تحقق ایفای ناروا نمی‌باشد. عده‌ای از دکترین بر این باور هستند که مطابق ماده 265 قانون مدنی، پرداخت کننده زمانی میتواند درخواست استرداد آنچه که تسلیم یا پرداخت کرده است را بنماید که قادر به اثبات عدم وجود دین باشد.
از اینرو مدعی ایفای ناروا در صورت اثبات موارد ذیل میتواند درخواست استرداد نماید:
- ایفای ناروا در صورتی تحقق می‌یابد که پرداخت کننده و یا تسلیم کننده کالا دینی به دریافت کننده نداشته باشد؛ در برخی موارد ممکن است دین وجود داشته اما به دلیلی از بین رفته باشد. اگر دین پس از اسقاط آن پرداخت شود؛ ایفای صورت گرفته از نوع ایفای ناروا می‌باشد. مثل موردی که دین مدیون توسط شخصی ثالث پرداخت میشود و مدیون نیز بدون اطلاع از آن دینش را دوباره تادیه میکند.
- در صورتی که مدیون دین خود را زودتر از موعد مقرر شده پرداخت نماید، میتواند مال پرداخت شده را تحت عنوان ایفای ناروا مسترد نماید.
اثبات ناروا بودن ایفا
مطابق با ماده 265 قانون مدنی هر کس که مالی را به دیگری دهد، ظاهر در عدم تبرع (رایگان، مجانی) آن مال داشته و مال به یک دلیلی به دیگری داده شده است. بنابراین در صورتی که شخصی چیزی را به کسی دهد بدون آنکه مقروض او باشد، قادر به استرداد آن است. از این رو اگر تصور شخصی بر بدهکار بودن به دیگری بوده و به او مالی را پرداخت نماید، تصاحب ناروای مال توسط گیرنده آن جایز نبوده و میبایست آن را به دهنده مال باز پس دهد. استرداد این مال مستلزم اثبات ناروا بودن این پرداخت از سوی دهنده مال است. از دیگر اقداماتی که پرداخت کننده باید انجام دهد، اثبات عدم استحقاق گیرنده است.
مصادیق ایفای ناروا
- فردی به اشتباه، اکراه و یا تدلیس، دین را به شخصی غیر از دائن پرداخت نماید.
- فردی به اشتباه با تفکر مدیون بودن مالی را به دیگری پرداخت نماید.
- پرداخت در صورتی که دین از بین رفته باشد.
آثار ایفای ناروا
- گیرنده مال موظف به استرداد مال به پرداخت کننده است.
- گیرنده میبایست علاوه بر مالی که در نتیجه ایفای ناروا به دست آورده است، منافع آن مال را نیز جبران نماید. چراکه مالک در مدتی که مال بدون استحقاق نزد گیرنده بوده، از منافع آن محروم شده و اجرت المثلی را بابت آن دریافت نماید.
- غیر نافذ بودن معاملاتی که بر روی این مال صورت می‌گیرد.
سوالات متداول درمورد ایفای ناروا و شرایط تحقق آن
ایفای ناروا چیست؟
ایفای ناروا به حالتی گفته میشود که فردی بدون وجود سبب قانونی یا دینی، مالی را به دیگری بپردازد. در این حالت، پرداخت ناروا بوده و پرداختکننده میتواند مال را پس بگیرد.
تفاوت ایفای ناروا با ایفای صحیح چیست؟
ایفای صحیح زمانی است که شخص مدیون، دین خود را پرداخت میکند. اما در ایفای ناروا، پرداختکننده هیچ دینی به دریافتکننده ندارد یا دین از بین رفته است.
چه شرایطی برای استرداد مال در ایفای ناروا لازم است؟
پرداختکننده باید ثابت کند که بدهکار نبوده و قصد پرداخت دین دیگری را نیز نداشته است. همچنین اگر دین از بین رفته یا موعد پرداخت نرسیده باشد و با این وجود پرداخت انجام شود، امکان استرداد وجود دارد.
اثبات ناروا بودن ایفا چگونه انجام میشود؟
مطابق ماده 265 قانون مدنی، اگر شخص مالی به دیگری بدهد بدون آنکه مقروض باشد، میتواند آن را پس بگیرد. برای این کار باید عدم استحقاق گیرنده و نبود دین اثبات شود.
چه مثال‌هایی از ایفای ناروا وجود دارد؟
مواردی مانند پرداخت اشتباهی دین به شخص غیر از طلبکار، پرداخت مالی به تصور مدیون بودن، یا پرداخت دینی که پیش‌تر ساقط شده است، از مصادیق ایفای ناروا هستند.
آثار ایفای ناروا چیست؟
گیرنده موظف به استرداد مال و منافع آن به پرداختکننده است. همچنین معاملاتی که بر اساس مال ناشی از ایفای ناروا انجام شود، غیرنافذ خواهد بود.
من به اشتباه به یه نفر پول کارت به کارت کردم، میتونم پولم رو پس بگیرم؟
بله، در صورتی که ثابت کنید به اشتباه و بدون وجود دین به فردی پول پرداخت کرده‌اید، می‌توانید با استناد به مفهوم ایفای ناروا، درخواست استرداد ان را از طریق مراجع قانونی مطرح نمایید.
اگه کسی از روی محبت یا قصد هدیه دادن، پولی به من بده، باز هم میتونم بگم ایفای ناروا بوده؟
خیر، اگر پرداخت پول یا تسلیم کالا از روی تبرع (رایگان و مجانی) و با قصد هدیه دادن باشد، نمی‌توانید مدعی ایفای ناروا باشید. ایفای ناروا تنها در صورتی محقق میشود که پرداخت بدون دلیل قانونی و با تصور وجود دین صورت گرفته باشد.
من بدهی یکی از دوستام رو به طلبکارش پرداخت کردم، حالا دوستم از پس دادن پولم خودداری میکنه، میتونم ازش شکایت کنم؟
حق رجوع شما به دوستتان (بدهکار اصلی) تنها در صورتی وجود دارد که قبل از پرداخت دین، از او اذن گرفته باشید. در غیر این صورت، قانون حق رجوع را برای شما در نظر نمی‌گیرد و نمی‌توانید ان مبلغ را از او پس بگیرید.
اگه کسی به اشتباه پولی رو از من بگیره و باهاش یه چیزی بخره، اون معامله باطله؟
بله، هرگونه معامله‌ای که بر روی مالی که از طریق ایفای ناروا به دست امده، صورت بگیرد، غیر نافذ است. گیرنده مال موظف است علاوه بر استرداد اصل مال، منافع ان را نیز جبران نماید.
چه دلیلی برای اثبات اینکه پرداخت من ناروا بوده باید ارائه بدم؟
شما باید ثابت کنید که در زمان پرداخت، هیچ دینی به گیرنده مال نداشته‌اید و پرداخت شما از روی اشتباه یا بدون سبب قانونی صورت گرفته است. همچنین باید عدم استحقاق گیرنده برای دریافت ان مال را نیز ثابت کنید.
اگه به کسی پول بدم و بعدا بفهمم اون دین قبلا از بین رفته، بازم میتونم پولم رو پس بگیرم؟
بله، اگر دینی وجود داشته اما به دلیلی از بین رفته باشد (مانند پرداخت ان توسط شخص ثالث) و شما بدون اطلاع از ان دین را دوباره پرداخت کنید، این عمل مصداق ایفای ناروا است و می‌توانید مال پرداخت شده را مسترد نمایید.
اگر به کسی پول بدم و اون پول رو تو بانک نگه داره و سودش رو برداره، میتونم سود رو هم ازش پس بگیرم؟
بله، گیرنده مال موظف است علاوه بر استرداد اصل مال، منافع حاصل از ان را نیز جبران کند. شما می‌توانید اجرت المثل یا منافعی را که در این مدت از ان مال محروم بوده‌اید، از او دریافت نمایید.
اگه بدهیم رو زودتر از موعد به طلبکارم پرداخت کنم، میتونم پول رو پس بگیرم؟
بله، اگر مدیون دین خود را زودتر از موعد مقرر پرداخت نماید، میتواند مال پرداخت شده را تحت عنوان ایفای ناروا مسترد کند.
ایفای ناروا و ایفای صحیح چه فرقی با هم دارن؟
ایفای صحیح زمانی است که فرد مدیون دین خود را به طلبکار پرداخت کند. اما ایفای ناروا زمانی است که فردی بدون وجود سبب قانونی و دین، مالی را به دیگری بپردازد.
اگه به خاطر تهدید و اکراه به کسی پول بدم، باز هم بهش میگن ایفای ناروا؟
بله، پرداخت مالی که بر اثر اکراه یا تدلیس صورت گرفته باشد، از مصادیق ایفای ناروا است. در این موارد، چون پرداخت از روی اراده ازاد صورت نگرفته، می‌توانید برای استرداد ان اقدام کنید.