مجازاتهای تبعی و تکمیلی
قانون به ازای هر رفتار و عمل خلاف مقررات، تنبیهاتی را تحت عنوان مجازات در نظر گرفته است. که هدف آن برگرداندن امنیت به جامعه بوده و مجرم را به نتیجه اعمالش می‌رساند. نوع و میزان مجازات جرایم توسط قانون گذار در قانون تعیین شده است. مجازاتهای مختلفی توسط قانون گذار تصویب شده که به طور کلی به سه دسته زیر تقسیم میشود:
- مجازاتهای اصلی
- مجازاتهای تکمیلی
- مجازاتهای تبعی
نقش قاضی در تعیین مجازاتهای تکمیلی
مجازاتهای اصلی
در قوانین جزایی، مجازاتی خاص و مشخص تحت عنوان مجازاتهای اصلی برای هر جرم پیش بینی شده است. این دسته از مجازات، مطابق قانون مجازات اسلامی به چهار دسته ذیل تقسیم شده است.
- قصاص: قصاص مجازات اصلی در نظر گرفته شده برای جنایات عمدی بر نفس، منافع و اعضای بدن است.
- حدود: حد مجازاتی است که میزان، نوع و کیفیت اجرای آن در شرع تعیین شده است.
- دیه: دیه مقدر و غیر مقدر مالی است که توسط قانون برای ایراد جنایات عمدی یا غیر عمدی بر اعضا، نفس و منافع در مواردی که به هر دلیلی قصاص ندارد، مقرر میشود.
- تعزیر: مجازاتی است که در موارد نقض مقررات حکومتی یا ارتکاب محرمات شرعی، به موجب قانون تعیین و اعمال می‌گردد.
حکمی که در دادگاه صادر میشود، باید مطابق قانون باشد، بنابراین قانون گذار با تعیین مجازات اصلی برای هر جرم، علاوه بر ممانعت از سردرگمی قاضی در تعیین حکم، باعث میشود افراد جامعه هم مجازات هر جرم را بدانند تا ترس ناشی از مجازات، به عنوان یک عاملی بازدارنده عمل نماید.
مجازات تکمیلی
گاهی پیش می‌آید که قاضی، به مجازات اصلی اکتفا ننموده و آن را برای مجرم کافی و کامل نمی‌داند. به این ترتیب قاضی جهت تکمیل مجازات اصلی، مجازاتی را تحت عنوان مجازات تکمیلی تعیین می‌کند. البته این امر بنا به سلیقه‌ی قاضی نبوده و این‌طور نیست که قاضی هر زمان که خواست اقدام به تعیین مجازات تکمیلی نماید. قاضی پرونده، زمانی قادر به تعیین مجازات تکمیلی است که قانون گذار اجازه‌ی این امر را در قانون به او داده باشد. مطابق ماده 23 قانون مجازات اسلامی دادگاه می‌تواند اشخاصی که به حد، قصاص یا مجازات تعزیری از درجه یک تا درجه شش محکوم شده‌اند را با در نظر گرفتن شرایط مقرر در قانون مجازات اسلامی ایران و همچنین متناسب با عمل ارتکابی و خصوصیات مجرم، به یک یا چند مجازات مجازات تکمیلی محکوم نماید. این مجازات تکمیلی به شرح ذیل است:
- اقامت اجباری در محلی معین.
- منع اقامت در محلی معین.
- منع از اشتغال به حرفه، شغل یا کار معین.
- انفصال از خدمات عمومی و دولتی.
- منع از تصدی وسایل نقلیه موتوری و یا منع از رانندگی با وسایل مزبور.
- منع از صدور اسناد تجارتی و یا داشتن دست چک.
- منع از حمل سلاح.
- منع خروج اتباع ایرانی از کشور.
- الزام به خدمات عمومی.
- اخراج بیگانگان.
- منع از عضویت در گروه‌ها، احزاب و دستجات اجتماعی یا سیاسی.
- الزام به یادگیری حرفه، کار یا شغلی معین و یا الزام به تحصیل.
- انتشار حکم محکومیت قطعی.
مدت مجازات تکمیلی براساس تبصره یک و دو ماده 23 از قانون مجازات اسلامی، بیشتر از دو سال نیست، مگر اینکه قانون به نحو دیگری مقرر کرده باشد. همچنین در صورتی که مجازات اصلی و تکمیلی از یک نوع باشند، حکم به مجازات اصلی صادر میشود. دادگاه در محکوم نمودن افراد به مجازات تکمیلی مخیر می‌باشد.
مجازات تبعی
مجازاتهای تبعی، مجازاتی هستند که با وجود مجازات اصلی، خود به خود به مجرم تحمیل میشود. همچنین نتیجه لاینفک مجازات اصلی بوده که نیاز به ذکر در حکم ندارد. در واقع این مجازاتها از مجازات اصلی تبعیت کرده و بر مجرم اعمال می‌گردد. به همین علت است که عنوان تبعی به آنها اطلاق گردیده است. شایان ذکر است که براساس تبصره 2 ماده 25 قانون مجازات اسلامی، در رابطه با جرائم قابل گذشت، در صورتی که اجرای مجازات پس از صدور حکم قطعی، با گذشت مدعی یا شاکی یا خصوصی متوقف شود، اثر تبعی آن نیز از بین می‌رود. همانطور که گفته شد، این مجازاتها به تبع مجازات اصلی بوده و تحمیل آن به مجرم به صورت خود به خود است؛ بنابراین، با متوقف شدن مجازات اصلی، مجازاتهای تبعی نیز زائل می‌گردند.
شرایط اجرای مجازات تبعی
- مجازات تبعی به جرایم عمدی اختصاص دارد که محکومیت کیفری آن قطعی باشد.
- مجازاتهای تبعی پس از اجرای حکم قابل اجرا هستند.
سوالات متداول درمورد مجازاتهای تبعی و تکمیلی
مجازاتهای اصلی چیست و شامل چه مواردی میشوند؟
مجازاتهای اصلی، تنبیهاتی هستند که قانون برای هر جرم تعیین کرده و شامل قصاص، حدود، دیه و تعزیر میشوند. این مجازاتها پایه و اساس قانون مجازات اسلامی هستند و هدف آنها بازدارندگی و ایجاد امنیت در جامعه است.
مجازات تکمیلی چه تفاوتی با مجازات اصلی دارد؟
مجازات تکمیلی مکمل مجازات اصلی است و زمانی اعمال میشود که قاضی مجازات اصلی را کافی نداند. این مجازاتها شامل منع از اشتغال به شغل خاص، منع از خروج از کشور، اقامت اجباری و غیره است و مدت آن معمولاً بیش از دو سال نمیباشد.
چه افرادی می‌توانند به مجازات تکمیلی محکوم شوند؟
افرادی که به حد، قصاص یا مجازات تعزیری از درجه یک تا شش محکوم شده‌اند، می‌توانند با رعایت شرایط قانونی، به یک یا چند مجازات تکمیلی محکوم گردند.
مجازات تبعی چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
مجازات تبعی مجازاتی است که به طور خودکار همراه با مجازات اصلی اعمال میشود و نیازی به ذکر در حکم ندارد. این مجازاتها نتیجه لاینفک مجازات اصلی بوده و با توقف اجرای مجازات اصلی، مجازاتهای تبعی نیز زائل میشوند.
چه شرایطی برای اجرای مجازات تبعی لازم است؟
مجازات تبعی مختص جرائم عمدی است و اجرای آن منوط به قطعی بودن حکم کیفری است. این مجازات پس از اجرای حکم اصلی قابل اعمال می‌باشد.
مدت مجازات تکمیلی چقدر است؟
براساس تبصرههای ماده 23 قانون مجازات اسلامی، مدت مجازات تکمیلی بیشتر از دو سال نیست، مگر آنکه قانون به نحو دیگری مقرر کرده باشد.
مجازات اصلی، تبعی و تکمیلی چه فرقی با هم دارن؟
مجازات اصلی مجازاتی است که قانون برای یک جرم خاص تعیین کرده است مجازات تکمیلی مجازاتی است که قاضی برای تکمیل مجازات اصلی و در صورت صلاح‌دید و اجازه قانون، به آن اضافه می‌کند مجازات تبعی مجازاتی است که به صورت خودبه‌خود و به تبع مجازات اصلی، بر مجرم تحمیل میشود و نیازی به ذکر در حکم ندارد
اگه کسی دزدی کنه، چه مجازات تبعی‌ای براش در نظر گرفته میشه؟
مجازات تبعی نتیجه طبیعی و قانونی محکومیت به یک جرم عمدی است برای مثال، اگر فردی به حبس محکوم شود، به تبع آن از حقوق اجتماعی خود مانند استخدام در مشاغل دولتی محروم خواهد شد این محرومیت به صورت خودکار و بدون نیاز به ذکر در حکم، بر فرد اعمال میشود
مدت زمان مجازات تکمیلی چقدره؟
مدت مجازات تکمیلی طبق قانون مجازات اسلامی، حداکثر دو سال است مگر اینکه قانون به شکل دیگری مقرر کرده باشد بنابراین قاضی نمی‌تواند فرد را برای همیشه از یک شغل یا حرفه خاص منع نماید
اگه کسی به قصاص محکوم بشه، ممکنه مجازات تکمیلی هم براش در نظر گرفته بشه؟
بله طبق ماده ۲۳ قانون مجازات اسلامی، قاضی می‌تواند افرادی که به مجازات حدی، قصاص یا مجازاتهای تعزیری درجه یک تا شش محکوم شده‌اند را به یک یا چند مجازات تکمیلی محکوم نماید
اگه شاکی بعد از اینکه حکم قطعی صادر شد، رضایت بده، مجازات تبعی هم از بین میره؟
بله طبق قانون مجازات اسلامی در جرایم قابل گذشت، اگر اجرای مجازات پس از صدور حکم قطعی با گذشت شاکی متوقف شود، آثار تبعی آن مجازات نیز از بین می‌رود
منع خروج از کشور یا ممنوعیت صدور چک، جزو کدوم دسته از مجازاتها هستن؟
منع خروج اتباع ایرانی از کشور و منع از صدور اسناد تجارتی یا داشتن دست چک، هر دو از مصادیق مجازاتهای تکمیلی محسوب میشوند که توسط قاضی تعیین می‌گردد
آیا قاضی توی انتخاب مجازات تکمیلی اختیار کامل داره؟
قاضی در تعیین مجازات تکمیلی اختیار مطلق ندارد و تنها در صورتی می‌تواند این نوع مجازات را اعمال کند که قانونگذار به او اجازه داده باشد همچنین این مجازات باید متناسب با جرم ارتکابی و خصوصیات مجرم باشد
مجازات تبعی فقط برای جرم‌های عمدی هست؟
بله مجازات تبعی فقط به جرایم عمدی اختصاص دارد که محکومیت کیفری آنها قطعی شده باشد
چرا باید حکم قاضی دقیق و مطابق قانون باشه؟
چون قانونگذار با تعیین مجازات اصلی برای هر جرم، علاوه بر اینکه از سردرگمی قاضی در تعیین حکم جلوگیری می‌کند، باعث میشود افراد جامعه از مجازات هر جرم مطلع باشند تا ترس از مجازات به عنوان یک عامل بازدارنده عمل نماید
اگه یه نفر به دو تا مجازات اصلی و تکمیلی محکوم بشه، اول باید کدوم رو اجرا کنه؟
مجازاتهای تبعی پس از اجرای حکم قابل اجرا هستند اما در مورد مجازاتهای اصلی و تکمیلی اگر از یک نوع باشند، حکم به مجازات اصلی صادر میشود و مجازات تکمیلی به عنوان بخشی از آن اجرا میشود