تصادم کشتی
غالبا در حقوق دریایی، تصادف و برخورد دو کشتی به یکدیگر، برخورد یک کشتی به ملحقات کشتی دیگر و برخورد شدید کشتی به دیوار اسکله یا ستون یا پل تعریف میشود. در معنای وسیع منظور از تصادم هر نوع برخوردی است که ممکن است بین دو یا چند کشتی و یا بر اثر برخورد با تاسیسات و ایستگاههای دریایی و یا لوازم دریانوردی (گویهها، شناور، چراغهای دریایی، جزایر مصنوعی و…) و تاسیسات بندر (نظیر اسکلهها، باراندازها و…) به وجود آید. در تصادف ضروری نیست که بدنه دو کشتی با یکدیگر تماس پیدا کند بلکه در صورت برخورد یک کشتی با لوازم و ملحقات کشتی دیگر از قبیل زنجیر لنگر یا طناب تور ماهیگیری هم تصادم مشمول مقررات دریایی رخ میدهد. همچنین با توجه به تعریف کشتی برخورد کشتی با وسیله یا شیء شناوری که کشتی محسوب نمیشود مثل جرثقیل شناور یا کشتی مصدوم و مغروق یا نیمه مغروق در آب یعنی کشتی که در نتیجه طوفان، تصادم و یا برخورد شدید با اشیا زیر آب، تلف شده است.
محدودیتهای مسئولیت مالی در تصادمهای دریایی
تعریف تصادم در قانون دریایی
قانون دریایی ایران در ماده 162 به مسائل ناشی از تصادم و تصادف کشتیها و خسارت مربوط به آن پرداخت اصل و مقرر میدارد که در صورت تصادم بین کشتیهای دریا پیما و کشتیهای مخصوص کشتیرانی در آبهای داخلی جبران خسارت وارد به کشتیها یا اشیا و اشخاص داخل آنها بدون توجه به محل تصادم مشمول مقررات فصل دهم قانون دریایی ایران که مفصلا به تشریح تصادم، انواع آن و جبران خسارت ناشی از آن و دعاوی مربوط به آن پرداخته خواهد بود. به عبارت دیگر در قانون دریایی ایران تصادم باید بین دو کشتی دریا پیما یابین کشتی دریا پیما و سایر کشتیها که برای سفر دریایی در آبهای داخلی به به کار میروند اتفاق افتاده باشد و یکی از کشتیهایی که در تصادف شرکت داشته باید دریا پیما باشد. محل تصادم تعیین کننده نیست یعنی محل وقوع سانحه ممکن است دریای آزاد، دریای ساحلی، کانالها و یا بنادر باشند. البته این ماده تنها اشاره به تصادم بین کشتیهای در حال حرکت مینماید ولی ماده 153 قانون دریایی ایران مقرر میدارد که اگر تصادم ناشی از حوادث غیر مترقبه و یا ناشی از قوه قهریه باشد و یا علل تصادم مورد تردید باشد خسارت دیده حق مطالبه زیان وارده را ندارد ولو آن که کشتیها یا یکی از آنها حین تصادم در لنگر باشد با این ترتیب اگر کشتی در لنگر باشد، یعنی در حال حرکت نباشد مقررات فصل دهم قانون دریایی ایران مجری خواهد بود. مطلب دیگر اینکه این فصل ناظر به جبران خسارت وارده به کشتیها یا اشخاص و یا اشیا داخل آنها است و ظاهر آن در صورتی که خسارت به تاسیسات بندری، چراغهای دریایی، گویهای شناور وارد شود در شمول مقررات این فصل جای تردید وجود دارد.
تعریف تصادم در اسناد بین المللی
بعد از تلاشی که جامعه بین المللی در سال 1910 برای تدوین مقررات بین المللی برای جلوگیری از سوانح دریایی انجام دادند، در سالهای 1919 و 1948 و در نهایت در سال 1972 این قوانین به شکل مشروح، تدوین و تصویب گردید. در کنوانسیون بروکسل، 23 سپتامبر 1910 عنوان قرارداد بین المللی یکنواخت کردن بعضی از مقررات مربوط به تصادم کشتیها و مقاوله نامهی آن مقرر میداشت که در موردی که بین کشتیهای دریا پیما و و یا بین کشتیهای دریا پیما و شناورهای مخصوص کشتیرانی داخلی تصادمی رخ دهد جبران خسارت وارده به کشتیها یا اشیا یا اشخاص که در داخل آنها هستند طبق مقررات کنوانسیون بدون در نظر گرفتن منطقه تصادم به عمل میآید. دریا پیما بودن وصف مشترک کشتیهای مشمول غالب معاهدات بین المللی است. کشتی دریا پیما کشتی است که به دریانوردی و کشتیرانی در دریاها اختصاص یافته باشد. همانطوری که کنوانسیون 1972 مقررات تصادم شامل کلیه شناورها در دریای آزاد و آبهای مرتبط با دریای آزاد و قابل کشتیرانی به وسیله شناورهای دریا رو خواهد بود.
دادگاه دریایی ایران به استناد ماده 162 رای صادر کرده است:
مستند رای؛ ماده ۱۶۲ (موارد تصادم):
- در صورت تصادف بین کشتیهای دریا پیما و کشتیهای مخصوص کشتیرانی در آبهای داخلی جبران خسارت وارده به کشتیها با اشیا و اشخاص داخل آنها بدون توجه به محل تصادم طبق مقررات به عمل خواهد آمد.
- مقررات مربوط به تصادم بین کشتیهای مخصوص کشتیرانی در آبهای داخلی و یا در دریای ساحلی به موجب آیین نامه جداگانه تعیین خواهد شد.
سوالات متداول درمورد تصادم کشتی
تصادم کشتی در حقوق دریایی به چه معناست؟
تصادم کشتی شامل برخورد دو یا چند کشتی با یکدیگر، برخورد یک کشتی به ملحقات کشتی دیگر، یا برخورد شدید کشتی به اسکله، ستون، پل و سایر تاسیسات دریایی است. حتی برخورد با زنجیر لنگر یا طناب تور ماهیگیری دیگر کشتیها نیز مشمول تصادم میشود.
آیا برخورد کشتی با اشیاء غیرکشتی مشمول تصادم است؟
بله، برخورد کشتی با اشیاء شناوری که کشتی محسوب نمیشوند مانند جرثقیل شناور یا کشتی مغروق یا نیمه مغروق نیز در معنای وسیع تصادم لحاظ میشود.
قانون دریایی ایران تصادم کشتیها را چگونه تعریف کرده است؟
ماده 162 قانون دریایی ایران تصادم را شامل برخورد بین کشتیهای دریا پیما و کشتیهای مخصوص کشتیرانی در آبهای داخلی دانسته و جبران خسارت وارده به کشتیها یا اشخاص داخل آنها را بدون توجه به محل تصادم مشمول مقررات فصل دهم قانون دریایی کرده است.
آیا محل تصادم در مسئولیت مالی اثر دارد؟
خیر، محل وقوع تصادم (دریای آزاد، دریای ساحلی، کانالها یا بنادر) تعیینکننده مسئولیت مالی نیست. البته اگر تصادم ناشی از حوادث غیرمترقبه یا قوه قهریه باشد، خسارت قابل مطالبه نیست.
تعریف تصادم در اسناد بینالمللی چگونه است؟
کنوانسیون بروکسل 1910 و اصلاحات بعدی (1919، 1948، 1972) تصادم را شامل برخورد کشتیهای دریا پیما یا بین کشتیهای دریا پیما و شناورهای مخصوص کشتیرانی داخلی دانسته و جبران خسارت وارده به کشتیها، اشیا و افراد داخل آنها را طبق مقررات کنوانسیون لازمالاجرا میداند.
دادگاه دریایی ایران در این زمینه چه رأیی صادر کرده است؟
دادگاه دریایی ایران طبق ماده 162 مقرر کرده است که در صورت تصادم بین کشتیهای دریا پیما و کشتیهای مخصوص کشتیرانی در آبهای داخلی، جبران خسارت وارده به کشتیها و اشخاص داخل آنها بدون توجه به محل تصادم انجام میشود و آییننامههای جداگانه برای تصادم در دریای ساحلی و شناورهای داخلی تعیین خواهد شد.
من یه کشتی کوچک دارم و تو بندر با یه کشتی بزرگ تصادف کردم. آیا قانون دریایی ایران شامل حال من میشه؟
بله. بر اساس ماده ۱۶۲ قانون دریایی ایران، در صورت تصادم بین کشتیهای دریاپیما و کشتیهای مخصوص کشتیرانی در آبهای داخلی (مثل کشتی شما)، مقررات این قانون برای جبران خسارات اعمال خواهد شد.
اگه بدنه دو تا کشتی به هم نخوره و فقط زنجیر لنگرهاشون به هم برخورد کنه، بازم تصادم حساب میشه؟
بله. در حقوق دریایی، برای وقوع تصادم، لزومی به تماس بدنه دو کشتی نیست. برخورد یک کشتی با لوازم و ملحقات کشتی دیگر مانند زنجیر لنگر یا طناب، نیز تصادم محسوب میشود.
اگه تصادف کشتی توی رودخونه یا یه کانال آبی باشه، قانون دریایی شاملش میشه؟
بله. بر اساس قانون دریایی ایران، محل وقوع تصادم (مانند دریای آزاد، رودخانهها، کانالها یا بنادر) تعیینکننده نیست و در هر یک از این مناطق، قوانین مربوط به تصادم اعمال خواهد شد.
اگه کشتی من تو لنگر بود و یه کشتی دیگه بهم خورد، من میتونم خسارت بگیرم؟
بله. بر اساس ماده ۱۵۳ قانون دریایی، حتی اگر یکی از کشتیها حین تصادم در لنگر باشد (و در حال حرکت نباشد)، مقررات مربوط به جبران خسارت اعمال میشود، مگر اینکه علت تصادم فورس ماژور یا حوادث غیرمترقبه باشد.
اگه تصادم کشتی در اثر طوفان یا یه حادثه طبیعی باشه بازم میتونم خسارت بگیرم؟
خیر. اگر تصادم ناشی از حوادث غیرمترقبه یا قوه قهریه باشد، طرف خسارتدیده حق مطالبه زیان وارده را ندارد.
اگه کشتی من به یه جرثقیل شناور برخورد کنه، تصادم محسوب میشه؟
بله. در حقوق دریایی، برخورد یک کشتی با هر وسیله یا شیء شناوری که کشتی محسوب نمیشود، مانند جرثقیل شناور یا کشتی مصدوم، نیز تصادم به شمار میآید.
قانون دریایی ایران فقط برای خسارت کشتی هاست یا به آدم ها و وسایل داخلشون هم مربوط میشه؟
قانون دریایی ایران (ماده ۱۶۲) به جبران خسارت وارده به کشتیها یا اشیا و اشخاص داخل آنها میپردازد.
آیا تصادف کشتی به اسکله یا پل هم جزو تصادمهای دریایی محسوب میشه؟
بله. بر اساس تعریف گسترده تصادم در حقوق دریایی، برخورد یک کشتی به تأسیسات و ایستگاههای دریایی مانند اسکلهها، ستونها و پلها نیز تصادم محسوب میشود.
برای اینکه یه کشتی مشمول قوانین بین المللی تصادم بشه چه ویژگی باید داشته باشه؟
بر اساس کنوانسیونهای بینالمللی، ویژگی مشترک کشتیهای مشمول این مقررات، دریاپیما بودن آنها است؛ یعنی کشتیهایی که برای دریانوردی و کشتیرانی در دریاها اختصاص یافتهاند.
فرق بین کشتی دریاپیما و کشتی مخصوص کشتیرانی در آب های داخلی چیه؟
کشتی دریاپیما برای دریانوردی در دریاها طراحی شده، در حالیکه کشتیهای مخصوص کشتیرانی در آبهای داخلی برای تردد در آبهای داخلی یک کشور، مانند رودخانهها و کانالها، به کار میروند. با این حال، در تصادم بین این دو، هر دو مشمول قانون دریایی ایران میشوند.