حق حبس کالا
در حقوق عرفی مالک کشتی حق حبس متصرفانه کالا را (اما نه کرایه فضای استفاده نشده ونه کرایه پیش پرداخت و نه کرایه قابل پرداخت پس از تحویل کالا)، در قبال سهمیه خسارت مشترک که صاحب کالا باید بپردازد در قبال پولهایی که برای حفاظت از کالا هزینه کرده است، دارد.
حقوق عرفی به دو شخص حق حبس میدهد:
- مالک کشتی.
- کارگزار بارگیری نماینده که ترتیب حمل کالا را از جانب فرستنده داده است (واسطه یا دلال).
حق حبس کالا برای مالک کشتی
مالک کشتی میتواند هر کار موجهی را برای تحقق هر یک از این حقوق حبس انجام دهد و باید توجه داشت که این حقوق، حق حبس تصرفی است یعنی این حقوق را در صورتی میتوان اعمال کرد که تصرف کالا را واقعا داشته و یا برحسب دستور مثلا در یک انبار قانونی حفظ نماید. او میتواند البته، از این حق خود در قبال چرا یک چشم پوشی کند. از طرف دیگر میتواند از این حق برای تصرف همه کالاهای فرستاده شده برای یک شخص واحد در همان زمان سفر استفاده نماید. حتی اگر طبق بارنامههای مختلف فرستاده شده باشند. اما نمیتواند برای تصرف محموله سفرهای دیگر که با قراردادهای دیگری ارسال شدهاند این حق را اعمال نماید. دیگر اینکه حق حبس در قوانین عرفی در قبال چرا ایه قابل رد نیست مگر اینکه مفاد قرارداد مغایر آن باشد. وقتی که کرایه قابل پرداخت در زمان تحویل کالا باشد، حق حبس برای آن متصور است اعم از اینکه در قرارداد آمده باشد یا نه. اما اگر کرایه قابل پرداخت به صورت غیر از زمان تحویل باشد حق حبس برای متصور نیست مگر این که سریعا در قرارداد به آن اشاره شده باشد.
حق حبس کالا برای کارگزاری بارگیری (واسطه یا دلال)
در قبال هزینههایی که واسطه برای ترتیب و تدارک حمل کالا متحمل میشود، در حقوق عرفی حق حبس کالا بر اساس بارنامه دریایی برای وجود دارد. اگر قبل از رسیدن کالا به مقصد حق تامین شود ممکن است محموله را به مبدا برگرداند تا حق حبس خود را اعمال کند و در این رابطه هیچگونه مسئولیتی متوجه وی نخواهد بود. از طرف دیگر، به جای این که دلال صرفا طبق بارنامه دریایی ترغیب حمل کالا را بدهد اگر واسطه تنظیم قرارداد بوده باشد و حق دلالی موکول به اجرای قرارداد اجاره باشد، در این صورت حق حبس برای او متصور نیست و نمیتواند برای عدم پرداخت حق دلالی عملی را در رابطه با قرارداد اجاره بکند زیرا وی طرف قرارداد نمیباشد. این مشکل میتواند با تعقیب مالک کشتی توسط مستاجر حل شود که در اینجا مستاجر به عنوان امین واسطه عمل مینماید.
حق حبس کالا به موجب توافق صریح
در مواردی که در حقوق عرفی حق حبس وجود ندارد مانند حق حبس برای کرایه فضای استفاده نشده یا برای کرایه ایام معطلی یا خسارت توقف اضافی و حتی برای همه هزینهها هرچه که باشد، ممکن است حق حبس به موجب قرارداد ایجاد شود. تا حدی که به دارنده بارنامه دریایی که با ظهرنویسی آن را به دست آورده مربوط میشود عبارت هزینهها شامل آن هزینههایی که مشخصا در قرارداد اجاره آمده است نمیشود. اما در حدی که به مستاجر مربوط میشود ظاهرا میتوان برای مالکی کشتی به موجب شرط حق حبس کالا برای کرایه حمل، کرایه ایام معطلی و هزینههای از این قبیل، در قبال هزینههایی که به نحو صحیح برای انبار کالا به منظور جلوگیری از تعلق کرایه ایام معطلی به مستاجر متحمل شده است حق حبس قائل شد. اما اگر شرطی با عبارات جامع در قبال مبالغی که فرستنده و گیرنده کالا به متصدی حمل و نقل مقروض است حق حبس کالا بدهد این حق حبس نسبت به حق حبس فروشنده به علت عدم پرداخت بهای کالای او برای توقف آن در حین حمل کالا در مسیر ارجحیت ندارد.
حق حبس ممتاز (عینی) دریایی
حقوق حبس ممتاز دریایی وضعی متفاوت از موارد فوق دارد و به صورت دیگری اعمال میشود. یکی از این حقوق ممتاز دریایی حق تقدم اقامه دعوا نسبت به کشتی، یا کالای آن، یا هر یک از اینها به علاوه کرایه به مناسبت خدمات انجام گرفته برای آنها یا صدمه وارد شده از آنها است. حق ممتاز دریایی نسبت به کشتی متعلق به دولت خارجی یا کشتی که از جانب دولت مستقل اجبارا به منظور منافع عمومی تصرف و به کار گرفته شده باشد، وجود ندارد. اما اگر کشتی دولت خارجی به تجارت معمولی مشغول باشد از چنین مصونیتی برخوردار نمیشود. همچنین حق ممتاز دریایی همراه شیء که به آن تعلق گرفته است سفر میکند بدون توجه به اینکه آن شیء به دست چه کسی شود. این حق به هیچ وجه به تملک و تصرف و بستگی ندارد.
سوالات متداول درمورد حق حبس کالا
حق حبس کالا چیست؟
حق حبس کالا حقی است که مالک کشتی یا کارگزار بارگیری بر اساس حقوق عرفی یا قرارداد، برای تصرف کالا در مقابل هزینهها و خسارات وارده، دارد. این حق شامل تصرف کالا به دلیل کرایه حمل، خسارت مشترک، یا هزینههای حفاظت از کالا است.
چه کسانی در حقوق عرفی حق حبس دارند؟
در حقوق عرفی دو گروه حق حبس دارند: 1) مالک کشتی و 2) کارگزار بارگیری یا واسطهای که ترتیب حمل کالا را از جانب فرستنده داده است.
مالک کشتی چگونه میتواند حق حبس خود را اعمال کند؟
مالک کشتی میتواند حق حبس تصرفی خود را نسبت به کالاهایی که تصرف واقعی بر آنها دارد اعمال کند و حتی میتواند برای همه کالاهای فرستاده شده توسط یک شخص واحد در همان سفر از این حق استفاده کند، اما نمیتواند این حق را برای محموله سفرهای دیگر اعمال کند.
حق حبس کالا برای کارگزار بارگیری چگونه اعمال میشود؟
کارگزار بارگیری در مقابل هزینههای متحمل شده برای ترتیب حمل کالا، بر اساس بارنامه دریایی حق حبس دارد. اگر قبل از رسیدن کالا به مقصد، حق حبس اعمال شود، میتواند محموله را به مبدا بازگرداند و مسئولیتی متوجه او نخواهد بود.
آیا حق حبس میتواند به موجب قرارداد ایجاد شود؟
بله، حتی در مواردی که در حقوق عرفی حق حبس وجود ندارد، میتوان به موجب قرارداد صریح حق حبس برای کرایه حمل، کرایه ایام معطلی و هزینههای انبار کالا ایجاد کرد.
حق حبس ممتاز دریایی چیست؟
حق حبس ممتاز دریایی حقی است ممتاز که شامل حق تقدم اقامه دعوا نسبت به کشتی یا کالا و کرایه مربوط به خدمات انجام شده یا صدمات وارد شده است. این حق همراه کالا یا کشتی سفر میکند و مستقل از تملک و تصرف طرفین است.
من یه بار فرستادم و صاحب کشتی میگه تا کرایه حمل رو کامل ندادم، بار رو تحویل نمیده. آیا این کارش قانونیه؟
بله، بر اساس حقوق عرفی، مالک کشتی حق حبس کالا را برای دریافت کرایه حمل دارد. این حق تا زمانی که کل مبلغ پرداخت نشود، قابل اجراست. البته این حق شامل کرایه فضای استفاده نشده یا کرایههای پیش پرداخت نمیشود.
اگه کارگزار باربری، بار رو به مقصد برسونه ولی من حق الزحمهاش رو ندم، میتونه بار رو برگردونه مبدا؟
بله، اگر حق الزحمه کارگزار قبل از رسیدن کالا به مقصد تامین نشده باشد، او میتواند برای اعمال حق حبس، محموله را به مبدا بازگرداند و مسئولیتی هم در این خصوص متوجه او نیست.
یه کشتی اجاره کردم و چند روز بیشتر از توافق معطل شد. آیا مالک کشتی میتونه بار من رو به خاطر هزینه معطلی نگه داره؟
در حقوق عرفی، حق حبس کالا برای کرایه ایام معطلی وجود ندارد. اما اگر این موضوع به صورت صریح در قرارداد شما ذکر شده باشد، مالک کشتی میتواند تا زمان پرداخت این هزینهها، کالای شما را حبس کند.
من چند تا بار رو با قراردادهای مختلف فرستادم. آیا صاحب کشتی میتونه همه اونها رو به خاطر بدهی یک قرارداد نگه داره؟
خیر، حق حبس مالک کشتی فقط برای کالاهایی است که در همان سفر و با قراردادهای مرتبط برای یک نفر ارسال شده باشند. او نمیتواند برای بدهیهای مربوط به سفرهای دیگر این حق را اعمال کند.
من کالا خریدم و فروشنده پولش رو نگرفته. اگه بارهام توی راه معطل بشن، حق فروشنده برای حبس کالا اولویت داره؟
خیر، حق حبس فروشنده به دلیل عدم پرداخت بها، نسبت به حق حبس برای توقف کالا در حین حمل اولویت ندارد. در این شرایط، حق حبس به موجب قرارداد فروش بررسی خواهد شد.
یه شرکت خارجی با کشتیاش بار من رو آورده، اگه به خاطر خسارت به کشتی به مشکل بخورم، میتونم ازشون شکایت کنم و بار رو به عنوان وثیقه نگه دارم؟
اگر کشتی دولتی خارجی برای مقاصد غیرتجاری استفاده شده باشد، از مصونیت قضایی برخوردار است. اما اگر در حال انجام تجارت معمولی باشد، شما میتوانید از حق ممتاز دریایی برای طرح دعوا و حبس کالا یا کشتی استفاده کنید.
اگه کشتی به مشکل بخوره و بار من خسارت ببینه، هزینه نجات بارم رو چه کسی باید بده؟
این هزینهها به عنوان سهمیه خسارت مشترک شناخته میشوند و صاحب کالا موظف است سهم خود را پرداخت کند. مالک کشتی نیز برای دریافت این هزینهها، حق حبس کالا را دارد.
اگه بارم رو از یه کشتی دولتی خارجی بگیرم و بعدش مشخص بشه که اون کشتی به من بدهکاره، میتونم بار رو حبس کنم تا بدهیش رو بده؟
خیر، حق ممتاز دریایی نسبت به کشتی دولتی خارجی وجود ندارد، مگر اینکه ثابت شود آن کشتی برای مقاصد تجاری استفاده شده است. این حق به تملک و تصرف بستگی ندارد.
اگه تو قراردادم نوشته شده باشه که مالک کشتی میتونه همه بارهای من رو به خاطر بدهی یک قرارداد نگه داره، آیا این شرط قانونیه؟
خیر، طبق قوانین، حق حبس مالک کشتی تنها برای کالاهایی اعمال میشود که برای یک شخص واحد در همان سفر فرستاده شده باشند. این حق برای سفرهای دیگر اعمال نمیشود مگر اینکه در قرارداد به صورت صریح ذکر و توافق شده باشد.
آیا کارگزار باربری میتونه بدون اجازه من، بارم رو برگردونه مبدا تا حق الزحمهاش رو بگیره؟
بله، طبق قانون، اگر حق الزحمه کارگزار قبل از رسیدن کالا به مقصد تامین نشود، او میتواند محموله را به مبدا بازگرداند تا حق حبس خود را اعمال کند و در این رابطه هیچ مسئولیتی متوجه او نخواهد بود.