مسئولیت نسبی و تفاوت آن با مسئولیت تضامنی
عنوان مسئولیت در حقوق ایران به تعهداتی اطلاق میگردد که شخصی در مقابل شخصی دیگر به موجب قرارداد و عقد بر عهده دارد. البته ممکن است این تعهدات ناشی از قرارداد نباشد (خارج از قرارداد). در حقوق ایران همواره از دو نوع مسئولیت تحت عنوانهای مسئولیت تضامنی و نسبی صحبت میشود که با یکدیگر تفاوتهایی دارند. مسئولیت افراد به اندازه تعهدات و خسارات وارد کرده را مسئولیت نسبی میگویند. حال انکه مسئولیت تضامنی، مسئولیتهای ناشی از تعهدات دیگری را نیز شامل میشود. از جمله مسئولیت شرکا.
مقایسه مسئولیت نسبی و تضامنی
مفهوم دقیق مسئولیت
مطابق قانون مسئولیت مدنی، هر شخص نسبت به اعمال خود مسئولیت دارد، بنابراین در صورتی که به جان، آزادی، مال، سلامتی، حیثیت و یا شهرت تجاری دیگران صدمه زند، مسئول جبران آسیبها و خسارات وارده است. لازم به ذکر است که مسئولیت این اقدامات صرفا مدنی و حقوقی نبوده و میتواند به شکل مسئولیت کیفری باشد.
مفهوم مسئولیت نسبی
از نظر حقوقی، مسئولیتی که افراد در قبال دیگران دارند، ممکن است بنابر دلایل مختلف ایجاد شده باشند. به عنوان مثال ممکن است مسئولیت ایجاد شده ناشی از قرارداد و یا تعهد میان اشخاص باشد. اما با این وجود مسئولیتهایی نیز وجود دارند که به دلیل فعل یا ترک فعل ایجاد شده و خارج از قرارداد میباشند.
به طور کلی، مسئولیت نسبی به این معنا است که هر شخصی صرفا در محدوده تعهدات قبلی خود مسئولیت داشته و مسئول جبران خساراتی است که در این محدوده وارد کرده است. به عنوان مثال شرکت تجاری را در نظر بگیرید که چهار شریک دارد و سهم الشرکه هر یک از آنها 25 درصد میباشد. در صورتی که شرکت منحل شود و دارایی خود شرکت برای پرداخت بدهیهای آن کافی نباشد، لازم است که هر یک از شرکا، مسئولیتی را در این زمینه به عهده بگیرند. در مسئولیت نسبی، برخلاف مسئولیت تضامنی، شرکا تنها به نسبت تعهد خود در شرکت (25 درصد)، ملزم به پرداخت بدهیها میباشند. و تعهد و مسئولیتی در قبال مازاد 25 درصد، نخواهند داشت.
بنابراین در مسئولیت مدنی هر یک از شرکا به نسبت آورده خود مسئولیت دارد. قانون تجارت این شرکتها را تحت عنوان شرکت نسبی نام گذاری کرده است. گاهی مسئولیت نسبی به نسبت خسارات وارد شده و در محدوده فعل یا ترک فعل اشخاص است. به عنوان مثال تصادف رانندگی را در نظر بگیرید که در آن دو شخص به طور همزمان به خودروی دیگری برخورد کرده و منجر به آسیب آن میشوند. در صورتی که سهم یکی از انها در آسیب وارده 30 درصد و سهم دیگری 70 درصد باشد، هر یک از افراد، صرفا در محدوده خسارات وارد نموده، مسئولیت دارند.
مسئولیت تضامنی
مسئولیت پیش بینی شده در شرکتهای تضامنی تجاری، یکی از شاخصترین جلوههای مسئولیت تضامنی است. بر همین اساس، در صورتی که شرکت تضامنی ثبت شود، اگر هنگام ایجاد بدهی و انحلال شرکت، پرداخت تمام قروض شرکت به وسیله دارایی آن، امکان پذیر نباشد، مسئولیت پرداخت تمامی قروض بر عهده شرکا خواهد بود. به عنوان مثال شرکت تضامنی را در نظر بگیرید که دچار ورشکستگی شده و دارایی شرکت نیز جهت پرداخت بدهیهای آن کافی نمیباشد. در این حالت اگر یکی از طلبکاران، خواهان پرداخت طلب خود باشد، هر یک از شرکا در قبال او متعهد بوده و باید کلیه دیون شرکت را پرداخت نمایند.
تفاوتهای مسئولیت تضامنی و مسئولیت نسبی
در مسئولیت تضامنی برخلاف مسئولیت نسبی، افراد علاوه بر تعهدات خود، مسئول تعهدات دیگران نیز میباشند. و در مقابل خساراتی که دیگران ایجاد کردهاند مسئول میباشند. لازم به ذکر است که در این نوع از مسئولیت، متعهد اصلی نیز مسئول میباشد. بنابراین مسئولیت تضامنی یک نوع مسئولیت در برابر فعل غیر بوده و فرد مسئولیت جبران تمامی خسارات ناشی از افراد ثالث را بر عهده دارد.
مسئولیت تضامنی در چک برگشتی
در چک پشت نویسی شده توسط ضامن و یا ظهر نویس، علاوه بر صادر کننده چک، ظهر نویس و ضامن نیز نوعی مسئولیت تضامنی را در قبال دارنده چک دارند. بنابراین در صورت برگشت خوردن چک، دارنده چک حق رجوع به هر یک از افراد مزبور را دارد. زیرا این افراد در قبال پرداخت مبلغ چک مسئول بوده و باید آن را به دارنده چک پرداخت نمایند. البته ضامن و ظهر نویس در صورت تادیه وجه چک، حق رجوع به صادر کننده چک و مطالبه وجه پرداختی را دارند.
سوالات متداول مسئولیت نسبی و تفاوت آن با مسئولیت تضامنی
مسئولیت نسبی چیست؟
مسئولیت نسبی به معنای مسئولیت هر فرد تنها در محدوده تعهدات و خساراتی است که خود ایجاد کرده است. در این نوع مسئولیت، شخص فقط به نسبت سهم خود در تعهدات یا خسارات مسئول است و موظف به جبران مازاد بر سهم خود نمیباشد.
مسئولیت تضامنی چیست؟
در مسئولیت تضامنی، افراد علاوه بر تعهدات خود، مسئول تعهدات دیگران نیز هستند. به عبارت دیگر، هر یک از متعهدان میتواند مسئول پرداخت کل دیون یا جبران خسارات باشد، حتی اگر سهم دیگران بیشتر باشد.
تفاوت اصلی مسئولیت نسبی و تضامنی چیست؟
در مسئولیت نسبی، شخص تنها به اندازه سهم خود مسئول است، اما در مسئولیت تضامنی هر فرد علاوه بر سهم خود، مسئولیت جبران تعهدات دیگران را نیز بر عهده دارد. مسئولیت تضامنی نوعی مسئولیت در برابر فعل غیر محسوب میشود.
مسئولیت نسبی در شرکتهای تجاری چگونه اعمال میشود؟
در شرکتهای نسبی، هر شریک تنها به نسبت سهم الشرکه خود در پرداخت بدهیها مسئول است. به عنوان مثال، اگر هر شریک 25 درصد سهم داشته باشد، فقط تا 25 درصد بدهی شرکت مسئول خواهد بود.
مسئولیت تضامنی در شرکتهای تضامنی چگونه است؟
در شرکتهای تضامنی، هر یک از شرکا علاوه بر سهم خود، مسئول پرداخت کل بدهیهای شرکت نیز هستند. اگر دارایی شرکت برای پرداخت بدهیها کافی نباشد، طلبکار میتواند از هر شریک بهطور کامل مطالبه کند.
مسئولیت تضامنی در چک برگشتی چگونه اعمال میشود؟
در چک برگشتی، صادرکننده، ظهرنویس و ضامن بهطور تضامنی مسئول پرداخت وجه چک هستند. دارنده چک میتواند از هر یک از این افراد وجه چک را مطالبه کند. در صورت پرداخت توسط ظهرنویس یا ضامن، این افراد حق رجوع به صادرکننده را دارند.
مفهوم مسئولیت تضامنی در شرکت ها دقیقا چیه؟
در مسئولیت تضامنی، بله. اگر دارایی شرکت برای پرداخت بدهی ها کافی نباشد، هر یک از شرکا به تنهایی مسئول پرداخت تمام بدهی های شرکت است.
توی یه تصادف که چند نفر مقصر هستن، نوع مسئولیتشون نسبیه یا تضامنی؟
در چنین تصادفی، مسئولیت افراد نسبی است. یعنی هر شخص به اندازه سهمی که در ایجاد خسارت داشته، مسئول جبران آن است.
اگه تو یه شرکت نسبی، یکی از شرکا به تعهدش عمل نکنه، بقیه شرکا مسئول پرداخت سهم اون هستن؟
خیر، در مسئولیت نسبی، هر شریک فقط به اندازه سهم الشرکه خودش مسئول است و مسئولیتی در قبال عدم انجام تعهدات شریک دیگر ندارد.
مسئولیت تضامنی در چک برگشتی شامل چه کسانی میشه؟ فقط صادرکننده چک؟
خیر، در چک برگشتی علاوه بر صادرکننده، ظهرنویس و ضامن چک نیز مسئولیت تضامنی دارند و دارنده چک می تواند برای دریافت وجه به هر کدام از آنها رجوع کند.
فرق مسئولیت قراردادی با مسئولیت خارج از قرارداد چیه؟
مسئولیت قراردادی از یک توافق یا قرارداد بین طرفین ناشی میشود، اما مسئولیت خارج از قرارداد به دلیل فعل یا ترک فعلی است که باعث خسارت به دیگری میشود، حتی بدون وجود قرارداد.
میشه یه مثال ساده از مسئولیت تضامنی بزنید که بهتر بفهمم؟
در یک شرکت تضامنی، اگر شرکت ۱۰ میلیون تومان بدهکار باشد و دارایی نداشته باشد، طلبکار میتواند کل ۱۰ میلیون را از یکی از شرکا طلب کند.
چه نوع شرکت های تجاری مسئولیت نسبی دارن؟
شرکت های با مسئولیت محدود و شرکت های سهامی از انواع شرکت های تجاری هستند که مسئولیت شرکا در آنها نسبی است.
وقتی میگید مسئولیت تضامنی نوعی مسئولیت در برابر فعل غیر هست، منظورتون دقیقا چیه؟
به این معنی که فرد علاوه بر مسئولیت کارهای خودش، مسئول جبران خساراتی است که افراد دیگر (مثلا شرکای او) ایجاد کرده اند.
آیا ضامن یا ظهرنویس چک میتونه بعد از پرداخت پول چک، پولش رو از صادرکننده بگیره؟
بله، ضامن و ظهرنویس پس از پرداخت وجه چک، حق دارند برای دریافت پول پرداختی به صادرکننده چک رجوع کنند.
چرا مسئولیت تضامنی ریسک بالاتری برای شرکا داره؟
زیرا هر شریک ممکن است مجبور شود به تنهایی کل بدهی های شرکت را پرداخت کند، حتی اگر سهم او در شرکت کم باشد.