تسهیلات اعطایی مضاربه
مضاربه در لغت یعنی تجارت با سرمایه دیگری، در واقع مضاربه این است که شخص مالی را به دیگری بدهد تا با آن تجارت نماید و در مقابل، حصهای از سود مانند نصف یا ثلث مثلا از آن وی باشد و به عبارت دیگر مضاربه، عقدی است شرعی که غرض از آن تجارت انسان به مال غیر در مقابل مقداری از سود است. در چنین معاملهای که مال از یک نفر و عمل از دیگری است و سود مشترک است، مالک یا صاحب مال را مقارض (مضارب) میگویند و عامل را مضارب مینامند.
مفهوم تسهیلات مضاربهای در نظام بانکی ایران
در آیین نامه قانون عملیات بانکی بدون ربا و همچنین دستورالعمل اجرایی مضاربه، تعریفی به شرح زیر از مضاربه ارائه شده است: مضاربه، قراردادی است که به موجب آن یکی از طرفین (مالک) عهده دار تامین سرمایه (نقدی) میگردد با قید اینکه طرف دیگر (عامل) با آن تجارت کرده و در سود حاصل شریک باشند.
ویژگیهای مضاربه
خصوصیات عقد مضاربه به شرح زیر است:
- مضاربه عقدی جایز بوده و هر یک از طرفین در فسخ قرارداد مختار هستند مگر اینکه شرط دیگری در قرارداد مزبور تعیین شده باشد. در معاملات بانکی معمول است متن قراردادهای مضاربه را به ترتیبی تنظیم نمایند که عامل با امضای قرارداد، شرط ترک فسخ قرارداد را تا زمان تسویه کاملا از جانب خود بپذیرد.
- مضاربه از جمله تسهیلات کوتاه مدت حداکثر یکساله است که بانک براساس آن میتواند منحصرا جهت گسترش امور بازرگانی به عنوان مالک، سرمایه نقدی لازم برای انجام یک معامله تجاری را در اختیار متقاضی به عنوان عامل از اینکه شخص حقیقی یا شخص حقوقی باشد، قرار دهد تا سود حاصل را به نسبت از پیش توافق شده با یکدیگر تقسیم نمایند.
- در مضاربه نقش مالک و عامل کاملا از یکدیگر جداست و در این رابطه تاکید و تصریح بر این است که مالک فقط سرمایه را تامین نموده و به هیچ وجه وظایف عامل را بر عهدهدار نشود. به عبارت دیگر، امکان عاملیت برای بانکها در قراردادهای مضاربه وجود ندارد. در مقابل عامل نیز تنها، وظیفه عاملیت را برعهده دارد و حتی اگر در جریان عقد مضاربه، خود هزینههایی را تقبل نماید، موجبی برای تامین نقش مالک نخواهد بود.
- سرمایه و به اصطلاح فقهی راس المال مضاربه حتما باید نقدی و عین باشد و یکجا یا برحسب نیاز به تدریج تامین شود. بدین ترتیب مضاربه به منفعت یا دین صحیح نیست.
- مسئولیت عامل در حفظ سرمایه مضاربه، همان مسئولیتی است که قانونا بر عهده امین است جز در صورت تفریط و تعدی.
- به جز هزینههای تعیین شده طبق قرارداد، تامین هر گونه وجهی از سرمایه مضاربه بابت سایر هزینهها امکانپذیر نبوده و این گونه هزینهها با مصالحه طرفین بر عهده عامل است.
مطابق ماده 7 دستورالعمل اجرایی، مضاربه هزینههای قابل قبول مضاربه عبارتاند از:
- قیمت خرید کالا.
- بیمه و حق ثبت سفارش.
- حمل و نقل.
- انبارداری.
- حقوق گمرکی و سود بازرگانی.
- هزینه بانکی.
- هزینههای بسته بندی.
سایر هزینههایی که به معامله یا معاملات موضوع مضاربه تعلق دارند با مصالح طرفین بر عهده عامل است.
مدت مضاربه
مدت هر قرارداد مضاربه باید برابر زمانی باشد که عامل از طریق عقد قرارداد تا تسویه حساب لازم دارد و در این رابطه باید وضعیت بازار کالای مورد معامله، امکانات و توان عامل، شرایط تحویل و حمل کالا مد نظر قرار گرفته و مدت قرارداد به ترتیبی تعیین گردد که ظرف آن معامله مورد نظر قابل انجام و قرارداد منعقد شده، قابلیت تسویه داشته باشد. مدت این قرارداد به موجب ماده 9 دستورالعمل اجرایی مضاربه حداکثر یک سال است که این مدت در موارد استثنایی و با اجازه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران قابل افزایش است. لازم به ذکر است که مشتریانی که تمام یا قسمتی از بدهیهای خود را پیش از سررسید پرداخت نمایند مشمول تخفیف خواهند شد.
فسخ قرارداد در مضاربه
بانک میتواند در صورت عدول عامل از اجرای مفاد قرارداد و یا عدم انجام هر یک از تعهدات مقرر از ناحیه آمل و همچنین در مواردی که استرداد سرمایه بانک بدون انجام هر گونه خرید و فروش کالا به دلیل تخلف عامل باشد، حتی قبل از انقضای مدت قرارداد مضاربه را فسخ نمایند. همزمان با فسخ قرارداد مضاربه، باید خسارت وارده بر اصل سرمایه (در صورت ورود خسارت) و وجه التزام مذکور از محل موجودیهای عامل نزد بانک برداشت شود.
سود مضاربه
گفته شد که بانک به عنوان مالک، سرمایه نقدی لازم برای انجام یک معامله تجاری را در اختیار متقاضی به عنوان عامل اعم از این که شخص حقیقی یا شخص حقوقی باشد، قرار دهد تا سود حاصل را به نسبت از پیش توافق شده با یکدیگر تقسیم نمایند.
سوالات متداول درمورد تسهیلات اعطایی مضاربه
مضاربه چیست؟
مضاربه عقدی شرعی است که در آن یک طرف (مالک) سرمایه نقدی را تأمین میکند و طرف دیگر (عامل) با آن تجارت میکند و سود حاصل طبق توافق بین آنها تقسیم میشود.
تسهیلات مضاربهای در نظام بانکی ایران چگونه تعریف میشوند؟
در نظام بانکی ایران، مضاربه قراردادی است که بانک به عنوان مالک سرمایه نقدی را فراهم میکند و متقاضی به عنوان عامل با آن سرمایه به تجارت پرداخته و سود حاصل را مطابق توافق تقسیم میکند.
ویژگیهای قرارداد مضاربه چیست؟
ویژگیهای مضاربه شامل جایز بودن عقد، محدودیت مدت قرارداد حداکثر یک سال، جدایی نقش مالک و عامل، ضرورت نقدی و عینی بودن سرمایه، مسئولیت عامل در حفظ سرمایه و محدودیت هزینههای قابل قبول طبق قرارداد است.
هزینههای قابل قبول مضاربه کدامند؟
هزینههای قابل قبول شامل قیمت خرید کالا، بیمه و حق ثبت سفارش، حمل و نقل، انبارداری، حقوق گمرکی و سود بازرگانی، هزینه بانکی و بستهبندی است. سایر هزینهها با توافق طرفین و بر عهده عامل است.
مدت قرارداد مضاربه چقدر است؟
مدت هر قرارداد مضاربه حداکثر یک سال است و براساس توانایی عامل و شرایط بازار تعیین میشود. در موارد استثنایی و با اجازه بانک مرکزی، مدت قرارداد قابل افزایش است.
بانک در چه شرایطی میتواند قرارداد مضاربه را فسخ کند؟
بانک میتواند در صورت عدول عامل از مفاد قرارداد، عدم انجام تعهدات یا تخلف عامل از معامله، حتی قبل از انقضای مدت قرارداد، مضاربه را فسخ کرده و خسارت وارده را از موجودی عامل نزد بانک برداشت کند.
چگونه سود مضاربه بین بانک و عامل تقسیم میشود؟
سود حاصل از تجارت در مضاربه طبق توافق از پیش تعیین شده بین مالک (بانک) و عامل تقسیم میشود و معمولاً درصد آن در قرارداد مشخص میگردد.
اگه من یه قرارداد مضاربه با بانک ببندم ولی بعد از چند ماه پشیمون بشم می تونم فسخش کنم؟
بله قرارداد مضاربه به طور کلی عقدی جایز است و هر یک از طرفین میتوانند آن را فسخ کنند. اما در قراردادهای بانکی معمولا شرطی قرار داده میشود که عامل (در اینجا شما) حق فسخ یکطرفه قرارداد را نداشته باشید.
من از بانک تسهیلات مضاربه گرفتم تا باهاش تجارت کنم. اگه سود زیادی نکنم باید همه پول بانک رو پس بدم؟
بله شما مسئول بازپرداخت اصل سرمایه بانک هستید. در صورت عدم کسب سود، شما به عنوان عامل چیزی از سود دریافت نمیکنید و تنها اصل سرمایه را باید به بانک برگردانید.
اگه با پول مضاربهای که گرفتم ضرر کنم و سرمایه از بین بره، مسئولیتش با منه یا با بانک؟
مسئولیت ضرر در مضاربه به عهده مالک (بانک) است مگر اینکه ثابت شود عامل در حفظ سرمایه کوتاهی کرده یا در تجارت خود از حدود قرارداد خارج شده باشد.
بانک می تونه علاوه بر پول، یه سری کالا هم به عنوان سرمایه به من بده تا باهاش تجارت کنم؟
خیر در تسهیلات مضاربهای سرمایه باید حتما نقدی و از نوع عین باشد. بنابراین بانک نمیتواند کالا را به عنوان سرمایه به شما ارائه دهد.
آیا میتونم از بانک تسهیلات مضاربهای بگیرم؟
بله تسهیلات مضاربهای هم به اشخاص حقیقی و هم به اشخاص حقوقی اعطا میشود و شما به عنوان یک شرکت میتوانید برای دریافت آن اقدام نمایید.
اگه بانک سرمایه رو به من بده و بعدش خودش هم بیاد تو کار تجارت و تو خرید و فروش دخالت کنه، این قرارداد باطل نمیشه؟
در قرارداد مضاربه نقش مالک (بانک) و عامل (شما) کاملا از یکدیگر جداست و بانک فقط مسئول تامین سرمایه است و نمیتواند در امور تجاری شما دخالت کند.
این هزینه هایی مثل حمل و نقل و بیمه که تو قرارداد هست، از سود کم میشه یا از خود پول اصلی؟
این هزینهها جز هزینههای قابل قبول مضاربه هستند که در قرارداد تعیین میشوند و از سود حاصل از معامله کسر میگردند.
بانک می تونه بدون اینکه من تخلفی کرده باشم قرارداد رو فسخ کنه؟
بله بانک به عنوان مالک قرارداد میتواند در صورت عدم اجرای تعهدات توسط شما یا مواردی که سرمایه بدون انجام معامله به بانک برگردانده شود، قرارداد را فسخ کند.
مدت قرارداد مضاربه چقدره؟
مدت قرارداد مضاربه حداکثر یک سال است. در صورت عدم تسویه به موقع، بانک میتواند قرارداد را فسخ کرده و خسارات وارده را از شما مطالبه نماید.
اگه من زودتر از موعد مقرر وام مضاربه رو پس بدم شامل تخفیف میشم؟
بله مطابق با دستورالعملهای اجرایی، مشتریانی که تمام یا قسمتی از بدهی خود را پیش از سررسید پرداخت کنند، مشمول تخفیف در سود خواهند شد.