سرنوشت فرزندان نامشروع
فرزند نامشروع همانطور که از نامش پیدا است، عنوانی است که به کودک حاصل شده از رابطه نامشروع اطلاق می‌گردد. حقوق فرزند حاصل از رابطه نامشروع در ایران با حقوق فرزند عادی تفاوت دارد که در ادامه به برسی این حقوق خواهیم پرداخت.
وضعیت نسب و شناسنامه فرزندان نامشروع
آیا به فرزندان نامشروع ارث تعلق می‌گیرد؟
یکی از مسائلی که در رابطه با طفل نامشروع همواره مورد بحث بوده، مسئله‌ی ارث بردن او است. مطابق ماده 884 قانون مدنی، یکی از موانع ارث، ولادت زنا است و طبق آن ارثی به ولد زنا تعلق نمی‌گیرد. در صورتی که حرمت رابطه میان زن و مرد نسبت به یکی ثابت و به دیگری دارای شبهه باشد، طفل تنها از این طرف ارث میبرد و بالعکس.
ارث نبردن کودک نامشروع به این دلیل است که رابطه نامشروع و زنا، از ایجاد نسب قانونی و شرعی جلوگیری می‌نماید. بنابر این فرزند نامشروع به هنگام فوت والدین خود از انها ارث نبرده و ترکه متوفی میان سایر ورثه تقسیم می‌گردد. اما مطابق با ماده مزبور، امکان ارث بردن کودک نامشروع از یکی از ابوین خود که نسبت به ممنوعیت زنا اطلاع نداشته و یا زنا به شبهه و اشتباه انجام شده، وجود دارد. در واقع کودک رابطه نسبی قانونی و شرعی با او داشته و ارث نیز به آن تعلق می‌گیرد. در صورتی که هر دو طرف در اشتباه و شبهه باشند، زنا صورت نگرفته و کودک حاصل از این رابطه نیز مشروع بوده و نسبت به هر دوی آن‌ها نسب قانونی دارد.
صدور شناسنامه برای ولد زنا (فرزند نامشروع)
مطابق با قانون و مقررات جمهوری اسلامی ایران، وظیفه تهیه شناسنامه برای کودک نامشروع به عهده زانی (پدر طبیعی کودک) است. در صورت مشخص نبودن نام پدر و مادر طفل نامشروع، نام پدر و مادر او به طور فرضی در نظر گرفته شده و شناسنامه صادر می‌گردد. اگر میان پدر و مادر طفل محرمیت وجود داشته اما ثبت نشده باشد، شناسنامه کودک با حضور والدین او صادر می‌شود. در صورت عدم توافق زن و مرد، شناسنامه کودک به نام طرف مراجعه کننده صادر می‌شود.
حضانت کودک نامشروع بر عهده‌ی چه کسی است؟
تفاوتی میان حضانت فرزند عادی و فرزند نامشروع وجود نداشته و وظیفه نگهداری از آن‌ها به عهده والدینشان می‌باشد. اگر چه طفل نامشروع نسب قانونی با پدر و مادر خود ندارد اما به هر حال باعث به دنیا آمدن او شده و وظیفه نگه داری از او را هم عهده دار هستند. این وظیفه در قانون نیز مقرر شده و افراد موظف به انجام آن هستند و در صورتی که در نگهداری از کودک کوتاهی کرده و موجبات زیان به کسی را فراهم آورند، مسئول جبران خسارت آن هستند. به طور کلی مسئله حضانت فرزندان نامشروع همانند کودکان عادی بوده و در صورت عدم توافق والدین بر سر حضانت، سرپرستی و حضانت کودک تا 7 سالگی با مادر است و پس از آن سرپرست کودک با توجه به صلاح او تعیین می‌گردد.
ولایت کودک نامشروع
ولایت یک مسئله اجباری بوده و حقی است که به گردن پدر و جد پدری کودک است. این حق قابلیت اسقاط و انتقال به دیگری را ندارد. بنابراین حتی در صورت نامشروع بودن کودک، پدر و جد پدری ولی او بوده ونسبت به او ولایت دارند.
نفقه فرزند نامشروع
نفقه، هزینه‌هایی است که برای یک زندگی متعارف لازم بوده و همچنین امری واجب برای فردی است که وظیفه پرداخت آن را دارد. پرداخت نفقه مطابق قانون بر عهده پدر خانواده بوده و یکی از نتایج ولایت است و از این نظر تفاوتی میان فرزند نامشروع و فرزند عادی وجود ندارد. میزان نفقه نیز مطابق با نیازهای کودک و شرایط اجتماعی او، توسط کارشناس دادگستری مشخص می‌شود.
بنابراین اگر پدر طفل نامشروع مشخص باشد، وظیفه گرفتن شناسنامه و پرداخت نفقه به عهده او است. در صورت ناتوانی او نسبت به پرداخت نفقه، تامین نفقه کودک با جد پدری خواهد بود. اگر پدر و جد پدری مشخص نباشد و یا هر دو نسبت به پرداخت نفقه ناتوان باشند، پرداخت نفقه و نیز اخذ شناسنامه بر عهده مادر طفل است. کودکان حاصل از روابط نامشروع تنها در حقوق و تکالیف مربوط به والدین خود با فرزندان قانونی تفاوت دارند و در دیگر جنبه‌های زندگی انسانی و اجتماعی همچون افراد عادی دارای حق و تکلیف هستند.
سوالات متداول درمورد سرنوشت فرزندان نامشروع
فرزند نامشروع چیست؟
فرزند نامشروع یا حاصل از رابطه نامشروع، کودکی است که از رابطه‌ای خارج از ازدواج شرعی و قانونی به دنیا آمده و در برخی حقوق و تکالیف نسبت به فرزندان عادی تفاوت دارد.
آیا فرزند نامشروع ارث میبرد؟
به طور کلی، فرزند نامشروع از پدر و مادر خود ارث نمیبرد، مگر آنکه رابطه زنا به شبهه یا اشتباه صورت گرفته باشد و یکی از والدین نسبت به ممنوعیت آن اطلاع نداشته باشد، در این صورت کودک از آن والد ارث میبرد.
چگونه برای فرزند نامشروع شناسنامه صادر می‌شود؟
صدور شناسنامه برای فرزند نامشروع به عهده پدر طبیعی او است. اگر نام پدر یا مادر مشخص نباشد، نام والدین به طور فرضی در نظر گرفته می‌شود. در صورت عدم توافق والدین، شناسنامه به نام طرف مراجعه‌کننده صادر می‌گردد.
حضانت فرزند نامشروع بر عهده چه کسی است؟
حضانت فرزند نامشروع همانند فرزند عادی است و وظیفه نگهداری از کودک به عهده والدین او می‌باشد. در صورت اختلاف والدین، حضانت تا سن 7 سالگی با مادر و پس از آن بر اساس صلاح کودک تعیین می‌شود.
ولایت فرزند نامشروع چگونه است؟
ولایت کودک نامشروع نیز به گردن پدر و جد پدری او است و این حق قابل اسقاط یا انتقال به دیگری نیست. پدر و جد پدری وظایف قانونی خود را نسبت به کودک انجام می‌دهند.
پرداخت نفقه فرزند نامشروع بر عهده کیست؟
پرداخت نفقه فرزند نامشروع بر عهده پدر است و در صورت ناتوانی او، بر عهده جد پدری قرار می‌گیرد. اگر پدر و جد پدری مشخص یا قادر به پرداخت نباشند، این وظیفه به مادر کودک منتقل می‌شود.
فرزند نامشروع چه تفاوت‌هایی با فرزند عادی دارد؟
کودک نامشروع تنها در حقوق مربوط به نسب و ارث با فرزند عادی تفاوت دارد و در دیگر جنبه‌های زندگی انسانی و اجتماعی همانند فرزندان عادی دارای حقوق و تکالیف است.
آیا به فرزند نامشروع ارث میرسه؟
بر اساس ماده ۸۸۴ قانون مدنی، به دلیل عدم وجود نسب قانونی، فرزند نامشروع از پدر و مادر خود ارث نمیبرد. اما اگر یکی از والدین نسبت به نامشروع بودن رابطه بی‌اطلاع بوده باشد، فرزند از همان یک نفر ارث خواهد برد.
برای فرزند نامشروع، چه کسی مسئول گرفتن شناسنامه هست؟
مسئولیت گرفتن شناسنامه برای فرزند نامشروع بر عهده پدر طبیعی کودک (زانی) است. در صورت مشخص نبودن پدر، این مسئولیت بر عهده مادر است و در نهایت نام پدر به صورت فرضی در نظر گرفته می‌شود.
حضانت فرزند نامشروع بر عهده کیه؟
خیر. در مورد حضانت، تفاوتی بین فرزند نامشروع و فرزند عادی وجود ندارد. حضانت تا ۷ سالگی با مادر است و پس از آن، دادگاه با توجه به صلاح کودک، تصمیم‌گیری می‌کند.
آیا پدر نامشروع، ولایت قانونی بر فرزندش داره؟
بله. بر اساس قانون، ولایت قهری بر عهده پدر و جد پدری است و این ولایت حتی در مورد فرزند نامشروع نیز وجود دارد. این حق اجباری است و قابل اسقاط یا واگذاری به دیگری نیست.
اگه پدر نامشروع، نفقه فرزند رو پرداخت نکنه، مادر میتونه شکایت کنه؟
بله. پرداخت نفقه برای فرزند نامشروع بر عهده پدر طبیعی است. در صورت عدم پرداخت، مادر می‌تواند از طریق دادگاه اقدام قانونی کند.
اگه نه پدر مشخص باشه و نه مادر، تکلیف نفقه و شناسنامه این بچه چی میشه؟
در صورتی که نه پدر و نه مادر مشخص باشند، مسئولیت اخذ شناسنامه و پرداخت نفقه بر عهده اداره بهزیستی یا سایر نهادهای حمایتی است.
آیا فرزند نامشروع از خواهر و برادرش ارث میبره؟
خیر. از آنجایی که فرزند نامشروع نسب قانونی با والدین خود ندارد، ارتباط نسبی با خواهر و برادر خود نیز ندارد و از آن‌ها ارث نمیبرد.
آیا به فرزند نامشروع اجازه خروج از کشور داده میشه؟
بله. فرزند نامشروع در حقوق اجتماعی و شهروندی با سایر افراد جامعه برابر است و می‌تواند از حقوقی مانند خروج از کشور برخوردار باشد، به شرطی که شرایط قانونی لازم (مانند اخذ گذرنامه) را داشته باشد.
اگه پدر و مادر فرزند نامشروع بعدا با هم ازدواج کنن، وضعیت بچه عادی میشه؟
در این خصوص نظر واحدی در بین حقوقدانان وجود ندارد. اما بر اساس رای وحدت رویه دیوان عالی کشور، در صورت عقد ازدواج بین والدین، فرزند مشروعیت می‌یابد.
آیا فرزند نامشروع میتونه از پدربزرگ و مادربزرگش ارث ببره؟
خیر. همانطور که فرزند نامشروع از پدر و مادر خود ارث نمیبرد، از جد پدری و جد مادری نیز ارث نمیبرد، چرا که نسب او از طریق والدینش مشخص می‌شود.