معاهدات بین المللی

معاهدات بین المللی

تعریف عرفی معاهده، عبارت است از هر گونه توافق میان دو یا چند تابع حقوق بین الملل است که غرض از آن ایجاد آثار حقوقی باشد حقوق بین الملل به اداره آن بپردازد. به موجب بند 1 ماده 22 کنوانسیون حقوق معاهدات وین مورخ 23 مه 1969؛ معاهده عبارت است از یک توافق بین دولت‌ها که به صورت کتبی منعقد شده، مشمول حقوق بین الملل باشد، صرفنظر از عنوان خاص آن و اعم از اینکه در سندی واحد یا در دو یا چند سند مرتبط به هم منعکس شده باشد.

فرآیند انعقاد و تصویب معاهدات بین‌ المللی در حقوق ایران

ارکان تعریف عرفی معاهده بین المللی 

• انعقاد یک توافقنامه که مستلزم اجتماع اراده میان اطراف توافق است.
• اطراف توافق به منظور تابعان حقوق بین الملل هستند.
• ایجاد آثار حقوقی به این معنی که در هر معاهده‌ای، طرفین، ملزم به پذیرش تعهداتی که حقوقی هستند.
• تبعیت از حقوق بین الملل به این شرح که معاهدات لزوما باید تحت اداره حقوق بین الملل باشند اما ضرورت ندارد که منحصرا تابعین حقوق باشند.

در تعریف قراردادی معاهده عناصر متفاوتی از تعریف عرفی معاهده دیده می‌شود:

• طرف‌های توافق بدین ترتیب که عهدنامه 1969 وین، طرف‌های توافق را فقط کشورها قلمداد کرده است. البته با انعقاد عهد نامه 1986 وین، خلا مذکور مرتفع گردیده است.
• توافق تنظیمی طبق حقوق بین الملل تحت این عنوان که از دیدگاه عرف، هرگونه توافق حقوقی منعقده میان تابعان حقوق بین الملل، معاهده محسوب می‌شود ولی از دیدگاه عهد نامه‌های وین، لازم است که این توافق، قطعا طبق حقوق بین الملل تنظیم شود. ممکن است توافق‌هایی میان تابعان‌ حقوق بین الملل منعقد شوند ولی تابع قواعد فراملی (بسیاری از قراردادهای تجاری بین المللی) یا حقوق داخلی کشور خاصی باشد.
• کتبی بودن توافق به این صورت که معاهدات وین تنها توافق‌های مکتوب رامعاهده به‌ شمار آورده‌اند.
• تعداد اسناد توافق به این نحو که معاهده، مجموعه مقررات به هم پیوسته است اعم از اینکه در یک یا چند سند آمده باشد. مثل پروتکل‌های اول و دوم ژنو مصوب 1977 الحاقی به عهدنامه‌های ژنو 1949 در زمینه حقوق مخاصمات مسلحانه.

شایان ذکر است که تاثیر جنگ بر معاهدات، جانشینی کشورها بر معاهدات، مسئولیت معاهده‌ای، تعهدات معاهده‌ای علیه کشور متجاوز است خارج از شمول عهدنامه 1969 وین است.

معاهداتی که در جمله معاهدات بین المللی قرار نمی‌گیرند

• سند ازدواج اعضای خانواده‌های سلطنتی.
• معاهدات منعقده با اقوام غیر متمدن.
• موافقتنامه منعقده بین دولت‌ها و اشخاص حقیقی یا حقوقی حقوق خصوصی بیگانه یا موافقت نامه‌های منعقده میان اشخاص حقیقی یا حقوقی بیگانه.
• قراردادهای تجاری بین المللی.
• توافق‌های میان تابعان حقوق بین الملل و نهادهای بین المللی غیر دولتی.
• توافق‌های میان تابعان حقوق بین الملل و نهضت‌های آزادی بخش.
• توافق میان کشورها و دولت‌های عضو یک کشور فدرال.
• موافقتنامه‌های نزاکتی یا اخلاقی.

توافق نامه‌هایی که معاهده بین المللی خوانده می‌شوند:

• معاهدات منعقده میان کشورهای مشترک المنافع انگلیس.
• معاهدات منعقده بین دولت واتیکان و سایر دولت‌ها که کنکوردا خوانده می‌شوند (موافقتنامه مذهبی).
• موافقت نامه‌های منعقده بین سازمان‌های بین المللی یا بین یک سازمان بین المللی و یک کشور مانند توافق سازمان ملل متحد با ایالات متحده آمریکا در مورد اساسنامه قانونی مقر دائمی سازمان ملل مورخ 26 ژوئن 1947.

معیار‌هایی که برای شناسایی قرارداد بین المللی تابع حقوق بین الملل عمومی از قراردادهای بین المللی تابع حقوق داخلی قابل استفاده هستند:

• صراحت بیان طرفین قرارداد.
• محتوای موضوع قرارداد.
• ماهیت سیاسی یا تجاری قرارداد.
• قصد مشترک طرفین قرارداد.

موافقتنامه‌های نزاکتی اخلاقی

این موافقت نامه‌ها که معاهدات سیاسی نیز نامیده می‌شوند مثل منشور آتلانتیک به منظور دوری جستن از تعهدات حقوقی بین المللی ایجاد شده‌اند و از رویه انگلوساکسون اتخاذ شده و هدف از این انعقاد آنها تغییر خط مشی سیاستی معینی است. این موافقت نامه‌ها که معمولا توسط قوه مجریه منعقد می‌شوند، دارای خصیصه سیاسی بوده و متضمن تعهداتی برای طرف‌ها است که جای آن تعهدات، منوط به حسن نیت کشورها است. اگر کشوری از رعایت این تعهدات تخلف کرد باید در انتظار یک واکنش سیاسی باشد نه حقوقی مثل عمل متقابل که در عمل ممکن است ضمانت اجرای موثرتری نسبت به واکنش‌های حقوقی باشد. امروزه عناوینی که معمولا برای موافقت نامه‌های نزاکتی استعمال می‌شود عبارت‌اند از یادداشت تفاهم، اعلامیه مشترک، اعلامیه سران، تفاهم نامه، صورت مذاکرات، بیانیه مشترک، صورت جلسه، صورت مجلس، برنامه، توصیه نامه و…

سوالات متداول درمورد معاهدات بین المللی