آژانس بین المللی انرژی اتمی
در دههی 1950 میلادی نظریهای تحت عنوان تاسیس سازمان و نهادی جهانی، جهت استفاده صلح جویانه و مسالمت آمیز از انرژی اتمی مطرح شد. در واقع پایههای این سازمان با پیشنهاد آیزنهاور رئیس جمهور وقت آمریکا پی ریزی شد. تا در دسامبر 1954 قطع نامهای تحت عنوان اتم برای صلح توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصویب گردید و سرانجام در سال 1956 پیش نویس اساس نامه آژانس بین المللی انرژی اتمی طی کنفرانسی بین المللی در سازمان ملل متحد، توسط هشتاد دولت تصویب گردیده و به طور رسمی پا به عرصه وجود گذاشت.
سرانجام مجمع عمومی سازمان ملل متحد در چهاردهم نوامبر سال 1956، موافقت نامهای در رابطه با نحوه روابط و نیز همکاری آژانس انرژی اتمی با سازمان ملل متحد را به امضا رساند. پس از آن آژانس انرژی اتمی فعالیت خود را تحت عنوان سازمان بین المللی مستقل با مسئولیت هدایت استفاده از انرژی اتمی جهت رفاه بیشتر بشر آغاز نمود. این سازمان مطابق با اساس نامه خود با سازمانهای تخصصی ملل متحد و سایر سازمانهای بین المللی در ارتباط بوده و گزارش فعالیتهای خود را به طور سالانه به مجمع عمومی ارائه مینماید.
نقش آژانس در نظام عدم اشاعه سلاحهای هستهای
اهداف آژانس بین المللی انرژی اتمی
اهداف این سازمان در اساسنامه آن به شرح ذیل است:
- مساعدت جهت تحقیق و گسترش مطالعات علمی در رابطه با انرژی اتمی، برای استفاده صلح آمیز از آن در سراسر جهان، فراهم کردن تسهیلات برای کشورهای عضو و خدماتی برای تحقیق و یا گسترش توصیههای علمی جهت استفاده از انرژی اتمی در امور غیر نظامی.
- ارائه تسهیلات مورد نیاز، جهت تحقیق و توصیههای ضروری در موضوع کاربرد انرژی اتمی، در راه صلح و رفاه انسانها.
- فراهم کردن اطلاعاتی مربوط به تغییرات فنی و علمی مورد استفاده صلح آمیز از اتم.
- تربیت و ارتقا کارشناسانی متخصص و مجرب، جهت بهره برداری صلح آمیز از انرژی اتمی.
- فراهم کردن موارد ایمنی جهت اطمینان از کاربرد مواد، تسهیلات، خدمات و اطلاعات در مصارف صلح جویانه انرژی اتمی.
- فراهم کردن امکانات، مشاوره و همچنین ایجاد ارتباط با ارگانهای سازمان ملل متحد و آژانسهای تخصصی مربوط به آن، در رابطه با استانداردهای ایمنی جهت حفاظت از سلامت بشر در برابر عوامل تهدید کننده حیات و همچنین ارائه توصیههایی مربوط به آن و تقاضا از تمامی کشورهای عضو مبنی بر هماهنگ کردن فعالیتهای آنها با آژانس بین المللی انرژی اتمی.
- فراهم کردن امکانات و تسهیلات لازم، جهت استفاده صحیح از اتم در زندگی انسانها، گیاهان و…
- در نهایت میتوان گفت که هدف آژانس، دارای دو محور کلی است؛ یکی استفاده صلح جویانه از انرژی اتمی و نیز توسعه و ترویج آن در راه صلح، بهداشت، رفاه و ترقی در سراسر جهان و دیگری اطمینان حاصل نمودن از این موضوع که اطلاعات و کمکهای آژانس بین المللی انرژی اتمی در زمینه انرژی اتمی، مقاصد و اهداف نظامی صرف نخواهد شد.
ارکان تشکیل دهنده سازمان بین المللی انرژی اتمی
کنفرانس عمومی
بالاترین رکن و مرجع سازمان انرژی اتمی، کنفرانس عمومی بوده که به صورت یک بار در سال در وین که مقر این سازمان است تشکیل جلسه داده و نیز اجلاسهای ویژهای را با تقاضای شورای حکام و یا اکثریت اعضا برگزار میکند.
این کنفرانس از نمایندگان تمام دولتهای عضو تشکیل شده و هر عضو دارای یک رای در کنفرانس است. تصمیمات در این کنفرانس با اکثریت آرا اتخاذ میگردد. البته آرای دو سوم دولتهای متعهد در رابطه با تصمیمات مالی، ترک عضویت، تغییرات و یا اصلاح اساسنامه سازمان ضروری است. کنفرانس عمومی مطابق با اساسنامه دارای اختیارات وسیعی در زمینه امور مالی و اداری و خط مشی سازمان است.
وظایف کنفرانس عمومی
- انتخاب اعضای شورای حکام و نیز برسی گزارشات سالانه این شورا.
- تصمیم گیری در رابطه با هرگونه تغییر و یا اصلاح اساس نامه.
- پذیرش عضو جدید.
- انتخاب دبیر کل آژانس برای مدتی چهار ساله.
- تایید و تصویب گزارشات آژانس به سازمان ملل متحد.
شورای حکام
اعضای شورای حکام متشکل از دو گروه انتخابی و انتصابی بوده که تعداد آنها از 25 عضو بیشتر است.
اعضای انتصابی
مطابق اساسنامه آژانس، ده عضو میان پیشرفتهترین دولتهای عضو آژانس از نظر تکنولوژی هستهای توسط شورای حکام انتخاب میشوند که اعضای انتصابی شورای حکام را تشکیل میدهند.
اعضای انتخابی
پانزده عضو انتخابی میان کشورهای عضو آژانس که توسط کنفرانس عمومی به شورای حکام راه مییابند، اعضای انتخابی آژانس هستند.
دبیرخانه
دبیرخانه سازمان انرژی اتمی از یک دبیر کل و تعدادی کارمند تشکیل شده است. دبیر کل توسط کنفرانس عمومی و با پیشنهاد شورای حکام برای یک دوره چهار ساله انتخاب میشود. از وظایف دبیر کل، اداره امور جاری آژانس تحت نظر شورا است.
سوالات متداول درمورد آژانس بین المللی انرژی اتمی
آژانس بین المللی انرژی اتمی چیست و چه زمانی تأسیس شد؟
آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA) یک سازمان بینالمللی مستقل است که در سال 1957 پس از تصویب اساسنامه و قطعنامههای سازمان ملل متحد، برای هدایت استفاده صلحآمیز از انرژی اتمی و رفاه بشر تأسیس شد. این سازمان با سازمانهای تخصصی ملل متحد همکاری داشته و گزارشهای سالانه خود را به مجمع عمومی ارائه میدهد.
اهداف آژانس بین المللی انرژی اتمی چیست؟
اهداف اصلی آژانس شامل گسترش تحقیقات علمی در حوزه انرژی اتمی، فراهم کردن امکانات و تسهیلات برای استفاده صلحآمیز از انرژی هستهای، آموزش کارشناسان متخصص، تضمین ایمنی و جلوگیری از سوء استفاده نظامی از فناوری هستهای است.
آیا آژانس انرژی اتمی وظیفه کنترل سلاحهای هستهای را دارد؟
آژانس بین المللی انرژی اتمی در چارچوب نظام عدم اشاعه، نظارت بر استفاده صلحآمیز از انرژی هستهای و اطمینان از اینکه فناوری هستهای به اهداف نظامی تبدیل نمیشود، ایفای نقش میکند.
ارکان اصلی آژانس بین المللی انرژی اتمی کدامند؟
ارکان اصلی آژانس شامل کنفرانس عمومی، شورای حکام و دبیرخانه است. کنفرانس عمومی بالاترین رکن تصمیمگیری است، شورای حکام وظیفه سیاستگذاری و نظارت دارد و دبیرخانه با مدیریت دبیر کل امور جاری سازمان را اداره میکند.
وظایف کنفرانس عمومی آژانس چیست؟
کنفرانس عمومی مسئول انتخاب اعضای شورای حکام، بررسی گزارشهای سالانه، تصمیمگیری در مورد تغییرات اساسنامه، پذیرش اعضای جدید، انتخاب دبیر کل و تصویب گزارشات آژانس به سازمان ملل متحد است.
اعضای شورای حکام چگونه انتخاب میشوند؟
شورای حکام شامل 25 عضو است که از این میان 10 عضو به عنوان اعضای انتصابی میان پیشرفتهترین کشورهای عضو انتخاب میشوند و 15 عضو نیز به صورت انتخابی توسط کنفرانس عمومی تعیین میشوند.
وظایف دبیر کل آژانس چیست؟
دبیر کل آژانس که توسط کنفرانس عمومی با پیشنهاد شورای حکام برای چهار سال انتخاب میشود، مسئول اداره امور جاری سازمان تحت نظر شورای حکام و اجرای تصمیمات کنفرانس عمومی است.
شنیدم آژانس اتمی با آمریکا همکاری میکنه. آیا این آژانس یه سازمان بیطرفه؟
آژانس بینالمللی انرژی اتمی یک سازمان مستقل بینالمللی است که تحت نظر سازمان ملل فعالیت میکند. این سازمان از نظر اساسنامه و ساختار، بیطرف است و تلاش میکند اهداف خود را بر اساس قوانین بینالمللی پیش ببرد.
کار اصلی آژانس اتمی چیه؟
کار اصلی آژانس دو محور دارد: یکی ترویج استفاده صلح آمیز از انرژی هستهای برای اهداف علمی و رفاهی و دیگری اطمینان از عدم استفاده نظامی کشورها از فناوری هستهای است.
چرا بعضی کشورها با آژانس اتمی مشکل دارن؟
گاهی اوقات اختلافنظرها بر سر تفسیر مقررات و میزان شفافیت در فعالیتهای هستهای کشورهاست. آژانس بر اساس اساسنامه خود حق بازرسی و نظارت بر فعالیتهای هستهای اعضا را دارد تا از عدم انحراف آنها به سمت مقاصد نظامی اطمینان حاصل کند.
آیا آژانس اتمی میتونه به کشوری که قصد ساخت بمب اتمی داره، حمله کنه؟
خیر. آژانس بینالمللی انرژی اتمی اختیارات نظامی و اجرایی ندارد. نقش این سازمان نظارتی است و در صورت مشاهده تخلف، تنها میتواند گزارش آن را به شورای حکام، مجمع عمومی و شورای امنیت سازمان ملل ارائه دهد.
کنفرانس عمومی آژانس دقیقا چیکار میکنه؟
کنفرانس عمومی بالاترین رکن تصمیمگیری در آژانس است. این کنفرانس وظایف مهمی مانند انتخاب اعضای شورای حکام، تصویب بودجه و انتخاب دبیر کل را بر عهده دارد.
دبیر کل آژانس چطور انتخاب میشه و برای چند سال؟
دبیر کل آژانس با پیشنهاد شورای حکام و تایید کنفرانس عمومی برای یک دوره چهار ساله انتخاب میشود.
آیا همه کشورهای عضو آژانس، تو شورای حکام هم عضو هستن؟
خیر. شورای حکام از دو گروه انتخابی و انتصابی تشکیل شده است. اعضای انتصابی از میان کشورهای پیشرفته هستهای و اعضای انتخابی توسط کنفرانس عمومی انتخاب میشوند.
اگه یه کشور از آژانس خارج بشه، بازم تحت نظارتش میمونه؟
با خروج یک کشور، آن کشور دیگر تحت نظارتهای معمول و قانونی آژانس نخواهد بود، اما سازمان ملل و شورای امنیت میتوانند در صورت لزوم و در چارچوب قوانین بینالمللی اقدامات لازم را انجام دهند.
هدف اصلی آیزنهاور از تاسیس این آژانس چی بود؟
هدف اصلی آیزنهاور از ارائه طرح «اتم برای صلح»، ترویج استفادههای غیر نظامی از انرژی هستهای در جهان و در عین حال کنترل و جلوگیری از گسترش سلاحهای هستهای بود.
آیا آژانس اتمی میتونه به ایران در زمینه هستهای کمک کنه؟
بله. آژانس میتواند به کشورهای عضو در زمینه تحقیق، آموزش و توسعه فناوری هستهای برای اهداف صلح آمیز مانند پزشکی، کشاورزی و تولید برق کمک کند و این امر در چارچوب اساسنامه آژانس و همکاریهای دوجانبه صورت میگیرد.