محرومیت از ارث
هر فردی میتواند تا زمانی که زنده است، در اموال خود به هر نحوی دخل و تصرف نماید. با این وجود محدودیت‌هایی در زمینه ارث و مشخص کردن وضعیت اموال برای ورثه در قانون تعیین شده است. بنابراین گاهی این سوال پیش می‌آید که آیا محرومیت از ارث امکان پذیر است؟ نحوه محروم کردن فرزندان و وراث از ارث چگونه است؟ در ادامه این نوشتار به برسی پاسخ این سوالات خواهیم پرداخت.
موارد قانونی محرومیت از ارث در فقه و قانون مدنی
انواع وصیت
وصیت تملیکی
در این نوع از وصیت شخص عین یا منفعتی از مال خود را برای بعد از فوتش به دیگری به صورت رایگان تملیک می‌نماید. شخص میتواند تکلیف اموال خود را از این طریق مشخص کند مثلا صرف آن در امور خیریه. این وصیت در صورت قبول موصی له (شخصی که به نفع او وصیت شده) انجام می‌شود و تحقق آن منوط به فوت وصیت کننده می‌باشد.
وصیت عهدی
مطابق با این وصیت، شخص یک یا چند نفر را مامور به انجام امور یا تصرفاتی می‌نماید. به عنوان مثال شخصی را به عنوان وصی برای پرداخت بدهی‌های او تعیین نماید.
آیا امکان محرومیت از ارث وجود دارد؟
مطابق با ماده 837 قانون مدنی، در صورتی که فردی، یک یا چند نفر را ذیل وصیت نامه‌ای، از ارث محروم نماید، وصیت او غیر نافذ خواهد بود. متوفی تنها قادر به تصمیم گیری راجع به یک سوم اموال خود است و وصیت او نسبت به مازاد این مقدار، در صورت تایید وراث نافذ خواهد بود. مطابق مطالب ذکر شده هیچ فردی نمیتواند ورثه خود را به طور کامل از ارث محروم نماید. البته هر گاه وارث محروم، محرومیت را بپذیرد و تسلیم اراده وصیت کننده شود، وصیت نافذ خواهد بود. امکان عدم تحقق ارث و محرومیت از آن براساس شرع و قانون وجود دارد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
چه کسانی به موجب قانون از ارث محروم میشوند؟
محرومیت از ارث در برخی موارد به موجب قانون محقق می‌شود. بنابراین ورثه در موارد زیر از ارث محروم خواهند شد:
- در صورت به قتل رسیدن وارث (قتل عمد) توسط وراث به استناد ماده 880 قانون مدنی.
- در صورت کافر بودن ورثه. (مسلمان از کافر ارث می‌برد اما ارثی به کافر تعلق نمی‌گیرد)
- در صورت لعان مرد نسبت به همسر خود برای نفی فرزند.
- ولد زنا از والدین خود ارث نمی‌برد و بالعکس.
مطالبه ارث در زمان حیات والدین
فرزندان تا زمانی که والدین زنده هستند، حقی بر اموال آنها از نظر ارث ندارند. اما در صورت فوت یکی از والدین، فرزندان قادر به درخواست و دریافت ارث خود از اموال متوفی هستند.
میزان اعتبار وصیت
همه افراد ملزم به مشخص کردن وضعیت اموال و دارایی برای دوران پس از مرگ خود می‌باشند. این موضوع شامل دیون، بدهی، دارایی و کلیه تکالیف مالی و دینی افراد است که نحوه انتقال و رسیدگی به آنها توسط بازماندگان را مشخص می‌‌کند. وصیت زمانی صحیح و نافذ است که وصیت کننده حین تنظیم وصیت نامه اهلیت داشته باشد. بنابراین مجنون شدن وصیت کننده پس از تنظیم وصیت نامه، خللی در اعتبار و صحت وصیت نامه وارد نخواهد شد. به این ترتیب وصیت نامه اشخاصی که قصد خود کشی داشته‌اند معتبر نمی‌باشد چرا که این فرد از نظر قانون فاقد اهلیت و به نوعی دچار جنون بوده است.
آیا مادر قادر به محروم کردن فرزندان خود از ارث است؟
برای پاسخ به این سوال، ضروری است که بدانیم زنان نیز مانند مردان قادر به تصمیم گیری و وصیت نسبت به اموال خود هستند. بر همین اساس مادر نیز میتواند همچون پدر، در خصوص یک سوم اموال خود وصیت نماید. در صورتی که فرد وارثی نداشته باشد، می تواند شخصی را به طور دلخواه به عنوان ورثه معرفی نموده و تا یک سوم اموال خود را به او ببخشد.
چه روشهایی برای جلوگیری محرومیت از ارث وجود دارند؟
با توجه به اینکه امکان محرومیت از ارث در قانون ایران وجود ندارد، در صورتی که شخصی بخواهد اموالش را به نحو دلخواه خود تقسیم کند، باید این کار را در زمان حیات و در قالب عقود مختلف انجام دهد. تا از این طریق تکلیف اموال خود را برای زمان حیات یا پس از مرگ و همچنین نحوه انتقال آن را مشخص نماید. به عنوان مثال فرد میتواند ملک خود را در قالب صلح عمری به دیگری انتقال دهد. بر همین اساس ملک مورد عقد صلح عمری، پس از مرگ او انتقال خواهد یافت. این انتقال تنها پس از مرگ شخص امکان پذیر است و مال در زمان حیات او در ملکیت خود شخص باقی می‌ماند.
سوالات متداول درمورد محرومیت از ارث
آیا امکان محروم کردن وراث از ارث وجود دارد؟
مطابق ماده 837 قانون مدنی، هیچ فردی نمیتواند ورثه خود را به طور کامل از ارث محروم کند. متوفی تنها قادر به وصیت نسبت به یک سوم اموال خود است و وصیت نسبت به مازاد، منوط به رضایت وراث خواهد بود.
چه کسانی به موجب قانون از ارث محروم میشوند؟
ورثه در موارد زیر از ارث محروم میشوند: 1. کسی که به قتل عمد متوفی اقدام کرده باشد، 2. وراث کافر نسبت به متوفی مسلمان، 3. ولد زنا نسبت به والدین خود، 4. در صورت لعان مرد نسبت به همسر خود برای نفی فرزند.
آیا فرزندان در زمان حیات والدین حق ارث دارند؟
خیر، فرزندان تا زمانی که والدین زنده هستند، حقی بر اموال آنها از نظر ارث ندارند. ارث پس از فوت والدین قابل مطالبه است.
مادر میتواند فرزندان خود را از ارث محروم کند؟
مادر نیز مانند پدر میتواند نسبت به یک سوم اموال خود وصیت کند، اما محروم کردن کامل فرزندان از ارث از نظر قانون امکانپذیر نیست.
چه روشهایی برای تقسیم دلخواه اموال وجود دارد؟
برای تقسیم دلخواه اموال و جلوگیری از محرومیت وراث، افراد میتوانند در زمان حیات خود اقدام به انتقال اموال از طریق عقود مختلف مانند صلح عمری نمایند تا پس از فوت، اموال طبق اراده متوفی منتقل شود.
آیا وصیت نامه همیشه معتبر است؟
وصیت نامه زمانی معتبر است که وصیت کننده اهلیت قانونی داشته باشد. افراد فاقد اهلیت، مانند کسانی که قصد خودکشی داشته یا مجنون شده‌اند، نمی‌توانند وصیت نامه معتبر تنظیم کنند.
من میخوام پسرم رو از ارث محروم کنم آیا توی وصیت‌نامه‌ام بنویسم محروم از ارث، این کار قانونیه؟
خیر مطابق با ماده ۸۳۷ قانون مدنی محروم کردن کامل ورثه از ارث از طریق وصیت‌نامه، غیرنافذ است وصیت‌کننده تنها میتواند در خصوص یک سوم اموال خود تصمیم‌گیری کند و محرومیت وارث از ارث تنها در صورتی ممکن است که وارث آن را بپذیرد
آیا مادر هم میتونه بچه‌هاش رو از ارث محروم کنه؟
خیر مادر نیز مانند پدر نمیتواند فرزندان خود را به طور کامل از ارث محروم کند اما میتواند در خصوص یک سوم اموال خود وصیت نماید و آن را به شخص یا اشخاصی غیر از ورثه ببخشد
اگه کسی قبل از فوتش، تمام اموالش رو به اسم یکی از بچه‌هاش بزنه، بقیه بچه‌ها هیچ حقی به اون اموال ندارن؟
اگر فردی در زمان حیات و با اهلیت کامل، تمام اموال خود را به صورت قانونی و در قالب عقود مختلف به دیگری انتقال دهد، این کار نافذ است و ورثه نمی‌توانند پس از فوت وی ادعایی بر آن اموال داشته باشند زیرا این اموال از جمله ماترک متوفی محسوب نمی‌شود
چه کسانی به طور قانونی از ارث محروم میشن؟
بله افرادی که به موجب قانون از ارث محروم میشوند شامل قاتل عمد وارث، کافر بودن وارث در صورت مسلمان بودن مورث، لعان و ولد زنا هستند
چرا تو متن نوشتین کسی که خودکشی کرده وصیت‌نامه‌اش معتبر نیست؟
طبق قانون وصیت‌نامه زمانی معتبر است که وصیت‌کننده اهلیت داشته باشد فردی که قصد خودکشی دارد از نظر قانونی فاقد اهلیت و به نوعی دچار جنون تلقی می‌شود بنابراین وصیت او معتبر نیست
وصیت تملیکی و عهدی چه فرقی با هم دارن؟
وصیت تملیکی به معنای انتقال عین یا منفعتی از مال به دیگری پس از فوت وصیت‌کننده است اما وصیت عهدی به معنای مأمور کردن یک یا چند نفر به انجام اموری برای پس از فوت وصیت‌کننده است مانند تعیین وصی برای پرداخت بدهی‌ها
آیا من میتونم در زمان حیات پدر و مادرم، سهم ارث خودم رو مطالبه کنم؟
خیر فرزندان تا زمانی که والدین زنده هستند، حقی بر اموال آنها از نظر ارث ندارند و حق مطالبه ارث تنها پس از فوت مورث ایجاد می‌شود
اگه یه نفر وصیت کنه که کل اموالش به خیریه برسه، این وصیت معتبره؟
وصیت به نفع خیریه در خصوص یک سوم اموال متوفی صحیح و نافذ است اما اگر فردی وصیت کند که کل اموالش به خیریه برسد وصیت نسبت به مازاد یک سوم، تنها با تنفیذ و تأیید ورثه معتبر خواهد بود
به جز وصیت نامه، راه دیگه‌ای برای تقسیم اموال به صورت دلخواه هست؟
بله برای جلوگیری از تقسیم ارث به شکل قانونی و تقسیم آن به شکل دلخواه، فرد میتواند در زمان حیات خود و در قالب عقود مختلف مانند صلح عمری، اموالش را به افراد مورد نظر خود منتقل کند
وصیت نامه تا چه میزان معتبره؟
صحت و اعتبار وصیت‌نامه به زمان تنظیم آن بستگی دارد بنابراین اگر فرد در زمان تنظیم وصیت‌نامه دارای اهلیت قانونی باشد، مجنون شدن او پس از آن، خللی در اعتبار وصیت وارد نخواهد کرد