شروط قراردادی
هرگاه ضمن عقد، شرط شود که طرفین یا یکی از آنها بابت آن چه مشغول الذمه میشوند، وثیقه یا ضامن بدهد:
- اگر شرط ناظر به دادن مال معینی به عنوان وثیقه باشد و قبل از وثیقه دادن مال مزبور تلف یا معیوب شود، مشروط له حق فسخ معامله را دارد و نمیتواند مثل یا تفاوت مال سالم و معیوب را مطالبه کند و اگر بعد از وثیقه دادن و قبض مال مورد وثیقه توسط مشروط له، مال مذکور تلف یا معیوب شود، مشروط له حق فسخ معامله را ندارد.
- اگر منظور طرفین از شرط صرف وثیقه باشد، در این صورت ملتزم بایستی مالی را طبق توافق طرفین به وثیقه بدهد و به شرط عمل کند.
- در صورتی که مطابق شرط، ضامن بدهد و از انجام شرط امتناع ورزد، مشروط له حق فسخ عقد را دارد.
ضمانت اجرای تخلف از شروط قراردادی
شرط وجه التزام
وجه التزام یعنی خسارت عدم انجام تعهد یا خسارت تاخیر انجام تعهد، که میزان آن در قرارداد به طور مقطوع مشخص شده است. شرط وجه التزام آن است که در هنگام انعقاد معامله، شرط شود که در صورت عدم انجام تعهد در موعد مقرر، مبلغ معینی خسارت پرداخت شود و همچنین ممکن است شرط شود که در صورت تاخیر در انجام تعهد، مبلغی به عنوان ماهیانه بابت خسارت پرداخت شود همانطور که ماده 230 قانون مدنی مقرر میدارد:
- اگر در معامله شرط شده باشد که در صورت تخلف، متخلف مبلغی به عنوان خسارت تادیه نمایند، حاکم نمی تواند او را به بیشتر یا کمتر از آنچه ملتزم شده است محکوم کند.
- اگر شرط وجه التزامی در قرارداد درج شده باشد در این صورت دادگاه، متعهد را به همان مبلغ تعیین شده محکوم خواهد کرد خواه میزان واقعی خسارت وارد، بیشتر و خواه کمتر باشد.
شرط عدم مسئولیت
منظور آن است که در قرارداد شرط شود که اگر تعهد در موعد مقرر انجام نگیرد، متعهد محکوم به پرداخت خسارت نخواهد شد اصل بر آن است که چنین شرطی، صحیح است جز در موارد ذیل:
- متعهد به طور عمدی، خسارت وارد کرده باشد یا مرتکب تقصیر سنگین شده باشد.
- چنانچه خسارت وارده، خسارت بدنی باشد.
- چنانچه خسارت وارده، راجع به شرافت شخص باشد.
پرسشی که مطرح است این است که آیا تعهدات قراردادی، برای مطالبه خسارت، اندراج شرط مبنی بر اینکه در صورت عدم انجام تعهد در موعد مقرر خسارت قابل و مطالبه است، چنین شرطی الزامی است یا خیر؟ پاسخ منفی است، زیرا امروزه در قراردادها، عرف چنین حکم میکند که اگر در مورد مقرر، قرارداد اجرا نشود متعهد، باید خسارت بپردازد. مستند به مواد 224 و 225 قانون مدنی، در قراردادهای امروزی اگر در خود قرارداد شرط نشده باشد که اگر متعهد در موعد مقرر به تعهد خود عمل نکند ملزم به پرداخت خسارت است، باز هم در چنین مواقعی متعهد، ملزم به پرداخت خسارت خواهد بود زیرا این قبیل شروط به قدری در قراردادها شرط شدهاند که به صورت متعارف در آمدهاند (به منزله ذکر در عقد است) لذا عدم قید چنین شرطی، مانع از مطالبه خسارت نخواهد بود (اخذ خسارت به عرف و عادت، معمول و متداول است). در تعهدات پولی، به صرف انقضای سررسید طلب، متعهد له نمیتواند مطالبه خسارت تاخیر تادیه نمایند؛ زیرا طبق ماده 522 قانون آیین دادرسی مدنی، شرط استحقاق خسارت تاخیر تادیه منوط بر آن است که اولا، سررسید طلب منقضی شده باشد و ثانیا طلبکار، طلب خود را مطالبه کرده باشد. در تعهداتی که سررسید طلب، عندالمطالبه است (مثل وثائق سفتهای بانکها) طلبکار زمانی میتواند ادعای خسارت تاخیر تادیه نماید که طلب خود را مطالبه کرده باشد.
شرط تحدید مسئولیت
منظور آن است که در قرارداد، با درج شرطی، میزان مسئولیت و خسارت محدود گردد. مثلا در قرارداد، درج میشود که حداکثر خسارت 30 میلیون ریال باشد. در چنین مواردی اگر خسارت واقعی چهل میلیون ریال باشد، فقط همان مبلغ 30 میلیون ریال قابل مطالبه است اما اگر خسارت واقعی، 20 میلیون ریال باشد همان مبلغ میزان خسارت قابل مطالبه است.
اسقاط شرط
- در نتیجه شرط، حقی برای مشروط له به وجود میآید که میتواند از آن صرف نظر کرده و به عبارت دیگر، حق خود را ساقط کند. اما باید توجه داشت که اسقاط شرط نتیجه، امکان پذیر نیست. زیرا به محض اشتراط، شرط انجام گرفته و از نتیجه حاصله نمیتوان صرف نظر کرد. اسقاط شرط به وسیلهای که (گفتار، نوشتار، عمل، امثال آن) دلالت بر قصد مشروط له باشد، خواه به طور صریح و خواه به طور ضمنی، صورت خواهد گرفت.
- در صورتی که عقد اصلی که شرط ضمن آن، مقرر شده است، فسخ یا اقاله گردد، شرط هم به دلیل آنکه فرع بر عقد است، خود به خود از میان میرود و دیگر اثری ندارد.
سوالات متداول درمورد شروط قراردادی
شروط قراردادی چیست؟
شروط قراردادی به مفادی اطلاق میشود که در هنگام انعقاد قرارداد، طرفین یا یکی از آنها متعهد میشوند تا برای انجام تعهدات خود وثیقه، ضامن یا شرایط خاصی ارائه دهند و نقض آن شروط مستلزم ضمانت اجرای قانونی است.
وجه التزام در قرارداد به چه معناست؟
وجه التزام عبارت است از خسارت تعیینشده در قرارداد برای عدم انجام تعهد یا تاخیر در اجرای آن که میزان آن به طور مقطوع مشخص شده و دادگاه نمیتواند بیشتر یا کمتر از آن تعیین کند.
شرط عدم مسئولیت چه مواردی را شامل نمیشود؟
شرط عدم مسئولیت معتبر است مگر در مواردی که متعهد خسارت را عمداً وارد کرده، مرتکب تقصیر سنگین شده، خسارت بدنی یا خسارت مربوط به شرافت شخص باشد.
تحدید مسئولیت در قرارداد به چه معناست؟
شرط تحدید مسئولیت به معنای محدود کردن میزان خسارت قابل مطالبه است. مثلا اگر در قرارداد حداکثر خسارت ۳۰ میلیون ریال تعیین شده باشد، حتی اگر خسارت واقعی بیشتر باشد، فقط همان مبلغ قابل مطالبه خواهد بود.
آیا مشروط له میتواند از شرط صرف نظر کند؟
بله، مشروط له میتواند حق ناشی از شرط را ساقط کند؛ اما شرط نتیجه قابل اسقاط نیست و با فسخ یا اقاله عقد اصلی، شرط نیز خودبهخود از میان میرود.
شرط وجه التزام در قراردادهای امروزی الزامی است؟
خیر، حتی اگر شرط وجه التزام در قرارداد درج نشده باشد، عرف و قانون مدنی متعهد را ملزم به پرداخت خسارت در صورت عدم انجام تعهد میکند، مگر در مواردی خاص مانند تاخیر در تعهدات پولی عندالمطالبه.
اگه تو قرارداد شرط وجه التزام باشه و خسارت واقعی بیشتر از اون بشه میشه مطالبه کرد؟
طبق ماده ۲۳۰ قانون مدنی دادگاه فقط به همان مبلغ وجه التزام تعیین شده حکم میدهد حتی اگر خسارت واقعی بیشتر یا کمتر باشد.
شرط عدم مسئولیت تو چه حالتی دیگه معتبر نیست؟
اگر خسارت عمدی یا ناشی از تقصیر سنگین باشد یا خسارت مربوط به بدن و شرافت شخص باشد شرط عدم مسئولیت معتبر نیست.
تو قرارداد بانکی بدون نوشتن شرط هم میشه خسارت تاخیر گرفت؟
بله بر اساس عرف و مواد ۲۲۴ و ۲۲۵ قانون مدنی مطالبه خسارت حتی بدون درج شرط هم امکان پذیر است.
اگه تو قرارداد نوشته باشه حداکثر خسارت مثلا ۳۰ میلیون تومن بیشتر از اون نمیدن؟
در شرط تحدید مسئولیت سقف خسارت همان مبلغ توافق شده است و حتی اگر خسارت واقعی بیشتر باشد قابل مطالبه نیست.
اسقاط شرط یعنی چی دقیقا؟
اسقاط شرط یعنی مشروط له از حقی که شرط برای او ایجاد کرده صرف نظر کند ولی اسقاط نتیجه شرط امکان پذیر نیست.
اگه شرط ضمانت تو قرارداد باشه ولی طرف ضامن نده تکلیف چیه؟
در صورت تخلف از شرط ضمانت مشروط له حق فسخ عقد را خواهد داشت.
وثیقهای که تو قرارداد شرط میشه اگه قبل از تحویل از بین بره چه میشه؟
اگر مال مورد وثیقه قبل از قبض توسط مشروط له تلف شود او حق فسخ معامله را دارد.
برای خسارت تاخیر تادیه همیشه میشه مطالبه کرد؟
مطالبه خسارت تاخیر تادیه منوط به مطالبه رسمی طلبکار و انقضای سررسید طلب است.
اگه قرارداد اصلی فسخ بشه شرطهای داخلش چی میشه؟
با فسخ یا اقاله عقد اصلی شروط ضمن آن نیز به تبع عقد از بین میروند و اثر حقوقی ندارند.
شرط وجه التزام بیشتر تو چه قراردادایی استفاده میشه؟
شرط وجه التزام در قراردادهای امروزی به طور گسترده درج میشود و ضمانت اجرای متعارف برای تعهدات قراردادی است.