نحوه مطالبه چک برگشتی از شریک تجاری

تعریف چک و مطالبه چک برگشتی از شریک تجاری

چک یکی از ابزارهای رایج پرداخت در روابط تجاری میان شرکا است. در اغلب قراردادهای مشارکت، استفاده از چک برای تسویه‌حساب‌ها، ضمانت یا تعهدات مالی به کار می‌رود. اما در عمل، یکی از مشکلات شایع میان شرکای تجاری، صدور چک بی‌محل یا برگشت‌خورده است. زمانی که چک نقد نمی‌شود، طرف مقابل می‌تواند اقدام قانونی برای مطالبه چک برگشتی از شریک تجاری انجام دهد.

طبق قانون تجارت و قانون صدور چک، چک وسیله پرداخت فوری محسوب می‌شود و برخلاف سفته یا برات، نیاز به اثبات دین ندارد. دارنده چک می‌تواند پس از برگشت خوردن آن، در مهلت‌های قانونی مشخص شده اقدام به مطالبه نماید. در روابط شرکای تجاری، برگشت خوردن چک می‌تواند به‌معنای خدشه در اعتماد، ایجاد اختلاف و حتی انحلال همکاری باشد.

بنابراین شناخت دقیق ابزار چک، نحوه استفاده قانونی از آن و روش‌های مطالبه حقوقی آن، برای هر کسی که در روابط تجاری چک ردوبدل می‌کند ضروری است. این شناخت به فرد کمک می‌کند تا در صورت بروز مشکل، روند مطالبه چک برگشتی از شریک تجاری را به درستی طی کرده و حقوق خود را به شکلی قانونی استیفا کند.

چه زمانی چک شریک تجاری برگشتی تلقی می‌شود؟

برای شروع روند مطالبه چک برگشتی از شریک تجاری، باید شرایط برگشتی بودن چک به‌صورت قانونی تحقق یابد. چک زمانی برگشتی تلقی می‌شود که دارنده آن در تاریخ درج‌شده در چک، به بانک مراجعه کرده و به دلایلی مانند نبود موجودی کافی، توقیف حساب، یا عدم تطابق امضا، موفق به نقد کردن وجه چک نشود.

در این حالت، بانک باید گواهی عدم پرداخت صادر کند. این گواهی سندی رسمی است که اعلام می‌کند چک مذکور غیرقابل پرداخت بوده است. این گواهی پایه اصلی پیگیری حقوقی و کیفری دارنده چک علیه صادرکننده یا همان شریک تجاری خواهد بود. بدون دریافت این گواهی، امکان اقدام حقوقی یا کیفری وجود ندارد. همچنین توجه به تاریخ درج‌شده روی چک اهمیت فراوان دارد. اگر چک وعده‌دار باشد (یعنی تاریخ آینده روی آن نوشته شده باشد)، نمی‌توان قبل از سررسید برای دریافت وجه آن به بانک مراجعه کرد. پس فقط در صورتی می‌توان اقدام به مطالبه چک برگشتی از شریک تجاری کرد که چک در سررسید ارائه و گواهی عدم پرداخت دریافت شده باشد.

مراحل حقوقی مطالبه چک برگشتی از شریک تجاری

پس از دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک، دارنده چک می‌تواند از طریق مراجع قضایی برای مطالبه چک برگشتی از شریک تجاری اقدام کند. برای این منظور، دو مسیر قانونی پیش‌بینی شده است: دعوای حقوقی و شکایت کیفری. انتخاب مسیر به شرایط صدور چک و مدت‌زمان سپری‌شده از تاریخ چک بستگی دارد. در دعوای حقوقی، خواهان باید دادخواست مطالبه وجه چک را همراه با تصویر چک و گواهی عدم پرداخت به دادگاه تقدیم کند. این مسیر زمانی مناسب است که مدت‌زمان زیادی از صدور چک گذشته باشد یا چک بدون سوءنیت صادر شده باشد.

در مسیر کیفری، اگر چک بلاوجه عمدی صادر شده باشد، می‌توان ظرف ۶ ماه از تاریخ سررسید، شکایت کیفری علیه صادرکننده مطرح کرد. این مسیر معمولاً بازدارنده‌تر است و موجب احضار و حتی صدور قرار جلب صادرکننده می‌شود. در هر دو حالت، حضور وکیل متخصص در امر مطالبه چک برگشتی از شریک تجاری بسیار مؤثر است و روند رسیدگی را تسریع می‌کند.

طرح شکایت کیفری علیه شریک بابت چک برگشتی

شکایت کیفری یکی از مؤثرترین ابزارهای قانونی در مطالبه چک برگشتی از شریک تجاری است، به‌ویژه در مواردی که سوءنیت صادرکننده محرز باشد. طبق ماده ۱۰ قانون صدور چک، اگر چک به دلیل نبود موجودی کافی، صدور از حساب مسدود یا هر نوع تقلبی برگشت بخورد، صادرکننده قابل تعقیب کیفری خواهد بود. برای این منظور، دارنده چک باید ظرف مدت حداکثر ۶ ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت، در دادسرای محل بانک شکایت کند. مدارک لازم شامل اصل چک، گواهی عدم پرداخت و مدارک هویتی است.

پس از ثبت شکایت، پرونده وارد مرحله تحقیقات مقدماتی شده و صادرکننده احضار می‌شود. اگر احراز شود که چک عمداً و بدون محل صادر شده، دادسرا می‌تواند دستور جلب صادرکننده را صادر کند. این ابزار در بسیاری از موارد موجب تسریع پرداخت وجه چک توسط شریک تجاری می‌شود.

دعوای حقوقی برای وصول وجه چک

اگر به هر دلیلی امکان طرح شکایت کیفری وجود نداشته باشد، یا مهلت آن گذشته باشد، دارنده چک می‌تواند از طریق طرح دعوای حقوقی اقدام به مطالبه چک برگشتی از شریک تجاری کند. این مسیر برای کسانی مناسب است که به‌دنبال استیفای حق بدون برخورد کیفری هستند یا خواهان مطالبه خسارت تأخیر تأدیه نیز هستند.

برای این کار باید دادخواست مطالبه وجه چک، همراه با پیوست‌های لازم (شامل اصل چک و گواهی عدم پرداخت) در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت شود. پس از آن، پرونده به یکی از شعب دادگاه حقوقی ارجاع داده می‌شود. در صورت احراز صحت ادعا، دادگاه می‌تواند حکم به پرداخت وجه چک، خسارت تأخیر و هزینه دادرسی بدهد. با این حکم، دارنده چک می‌تواند نسبت به توقیف اموال شریک تجاری اقدام کند.

نقش شورای حل اختلاف در چک‌های زیر ۲۰ میلیون

در صورتی که مبلغ چک برگشتی زیر ۲۰ میلیون تومان باشد، صلاحیت رسیدگی به دعوا با شورای حل اختلاف است. در این حالت، دارنده چک باید برای مطالبه چک برگشتی از شریک تجاری به شورای محل اقامت صادرکننده چک مراجعه کند.

شورا پس از بررسی مدارک، در صورت صحت ادعا، رأی به نفع دارنده چک صادر می‌کند. این رأی قابلیت اجرا دارد و می‌تواند منجر به توقیف حساب یا اموال صادرکننده شود. اگرچه شورای حل اختلاف مرجع ساده‌تر و سریع‌تری است، اما رسیدگی در آن ممکن است با محدودیت‌هایی همراه باشد. به همین دلیل، حضور مشاور حقوقی توصیه می‌شود تا از ظرفیت قانونی شورا به بهترین شکل استفاده شود.

چک ضمانت و امکان مطالبه آن

در برخی روابط تجاری، شرکا به‌منظور تضمین اجرای تعهدات یکدیگر، چک‌هایی تحت عنوان چک ضمانت صادر می‌کنند. اما آیا این چک‌ها نیز مشمول مطالبه چک برگشتی از شریک تجاری می‌شوند؟ پاسخ بستگی به اثبات یا عدم اثبات ضمانتی بودن چک دارد. اگر صادرکننده بتواند در دادگاه ثابت کند که چک صرفاً برای تضمین بوده و تعهد اصلی انجام شده، ممکن است دعوای دارنده رد شود. اما در حالت کلی، چک ضمانت نیز قابل وصول است مگر آنکه دلیل موجهی برای عدم پرداخت ارائه شود.

مهلت‌های قانونی برای پیگیری چک برگشتی

برای پیگیری مطالبه چک برگشتی از شریک تجاری، رعایت مهلت‌های قانونی اهمیت ویژه‌ای دارد. در صورت عبور از این مهلت‌ها، برخی از حقوق دارنده چک از بین می‌رود.

• برای طرح شکایت کیفری: حداکثر ۶ ماه از تاریخ صدور چک یا گواهی عدم پرداخت.
• برای اقدام از طریق اجرای ثبت: ۱۵ روز از تاریخ برگشت چک.
• برای دعوای حقوقی: تا ۵ سال، مشروط به عدم پرداخت وجه چک.

در صورت عدم رعایت این زمان‌بندی‌ها، ممکن است تنها راه باقی‌مانده، اقامه دعوای مدنی و طولانی‌تر باشد.

استفاده از اجرای ثبت برای مطالبه چک

چک‌های صادره در ایران دارای ویژگی اسنادی لازم‌الاجرا هستند. بنابراین دارنده آن می‌تواند از طریق اجرای ثبت، بدون طرح دعوی، برای مطالبه چک برگشتی از شریک تجاری اقدام کند. برای این کار، دارنده چک باید به اداره ثبت اسناد مراجعه و با ارائه اصل چک و گواهی عدم پرداخت، تقاضای صدور اجرائیه نماید.

مزیت این روش سرعت بالا و هزینه کمتر آن نسبت به دادرسی قضایی است. در صورتی که شریک تجاری در مهلت مقرر وجه چک را پرداخت نکند، اداره ثبت می‌تواند نسبت به توقیف اموال، مسدودی حساب یا حتی ممنوع‌الخروج کردن او اقدام کند.

مطالبه خسارت تأخیر تأدیه

در صورت تأخیر شریک تجاری در پرداخت چک، دارنده می‌تواند علاوه بر اصل وجه، درخواست خسارت تأخیر تأدیه نیز بنماید. این خسارت، بر اساس نرخ تورم بانک مرکزی و مدت زمان تأخیر محاسبه می‌شود. برای دریافت این خسارت، باید در دادخواست به آن اشاره شود. دادگاه پس از بررسی، در صورت اثبات تأخیر غیرموجه، حکم به پرداخت خسارت خواهد داد. این امر می‌تواند قدرت بازدارندگی مطالبه چک برگشتی از شریک تجاری را دوچندان کند.

تأثیر چک برگشتی بر اعتبار شریک تجاری

داشتن چک برگشتی، به‌ویژه در معاملات تجاری، تأثیر مستقیمی بر اعتبار فرد دارد. طبق قانون جدید صدور چک، اطلاعات چک‌های برگشتی در سامانه بانک مرکزی ثبت شده و موجب محدودیت‌هایی مانند انسداد حساب، محرومیت از دریافت دسته چک جدید و حتی ممنوع‌الخروجی می‌شود. از منظر تجاری، شریک دارای چک برگشتی ممکن است اعتماد سایر طرف‌ها را از دست بدهد و امکان ادامه همکاری‌ها را از بین ببرد. بنابراین مطالبه چک برگشتی از شریک تجاری نه تنها موضوعی حقوقی، بلکه تصمیمی مهم در مدیریت روابط تجاری است.

نقش وکیل در مطالبه چک برگشتی از شریک تجاری

وکیل متخصص می‌تواند نقش کلیدی در موفقیت پرونده مطالبه چک برگشتی از شریک تجاری ایفا کند. از تشخیص درست مسیر پیگیری (حقوقی، کیفری یا ثبتی) تا تنظیم دقیق دادخواست، دفاع در جلسات رسیدگی و اجرای رأی، همگی نیازمند تجربه و دانش حقوقی است. در بسیاری از پرونده‌ها، صرف ارسال یک اخطار قانونی توسط وکیل، موجب پرداخت وجه چک می‌شود. همچنین، وکیل می‌تواند از طرح دعاوی متقابل یا دفاعیات غیرموجه شریک متخلف جلوگیری کند.

سوالات متداول درمورد نحوه مطالبه چک برگشتی از شریک تجاری