خیانت در امانت چک چگونه است؟
چک تضمینی یا امانتی برای جلب اعتماد طرف مقابل و یا ایجاد اطمینان از انجام معامله مورد نظر از سوی صادر کننده چک به دیگری داده میشود. خیانت در امانت چک زمانی محقق میشود که فردی چکی را جهت انجام تعهداتش، جلب رضایت و همچنین اطمینان دیگری به او میدهد، در حالی که تحویل گیرنده چک تضمینی، آن چک را بدون دلیل و توجیه قانونی مورد استفاده قرار میدهد.
مفهوم خیانت در امانت و شرایط تحقق آن
خیانت در امانت چک
دارنده چک تضمینی تا زمان فراهم شدن موجبات استفاده از چک، حق استفاده از آن را ندارد. استفاده از وجه چک میتواند از طریق مراجعه به بانک و در خواست مطالبه وجه چک صورت گیرد و یا چک تضمینی یا امانی را زهر نویسی کرده و آن را به دیگری واگذار نماید. در هر دو صورت، عمل دارنده چک جرم محسوب شده و دارای مجازات است. جرم خیانت در امانت چک حتی در صورت عدم وصول وجه چک، محقق گردیده و صرف مراجعه دارنده چک به بانکها جهت درخواست وجه آن، برای تحقق این جرم کفایت میکند.
نکته: در صورتی که دارنده چک آن را زهر نویسی کرده و به دیگری انتقال دهد، جرم خیانت در امانت چک محقق شده و دیگر نیاز به وصول وجه چک توسط دارنده نمیباشد، مثلا مستاجری چکی تضمینی را برای اطمینان موجر از تخلیه و برگرداندن واحد اجاره شده، به او میدهد. در واقع این چک جهت تضمین انجام تعهدات، به متعهد له داده شده است. بنابراین تا زمان عدم انجام تعهدات توسط مستاجر استفاده از چک امانتی یا تضمینی امکان پذیر نمیباشد و در صورت استفاده از آن، موجر مرتکب جرم خیانت در امانت چک شده است. به عبارت دیگر، حق استفاده از چک تنها در صورت عدم تحویل واحد اجاره شده برای موجر وجود خواهد داشت چراکه مستاجر به تعهدات خود عمل ننموده است.
آیا امانتی بودن چک ممکن است؟
پاسخ این سوال مثبت میباشد. گاهی پیش میآید که هیچ گونه تعهدی میان طرفین وجود ندارد اما چک باز هم به شکل امانت نزد دیگری میباشد. به عنوان مثال شخصی دست چک خود را به دیگری میسپارد که دلیل سپردن او مراقبت و نگه داری از آن دسته چک میباشد و امکان استرداد آن در زمان دلخواه صاحب دسته چک وجود دارد. در این فرض صدور چک بابت انجام تعهد نمیباشد و در صورتی که امین بنابر هر دلیلی مرتکب جرم شود، مجازات خیانت در امانت چک به او تعلق خواهد گرفت.
صادرکننده چک چه مسئولیتی را در قبال شخص ثالث دارد؟
در صورتی که چک به دیگری انتقال یافته و جرم خیانت در امانت چک محقق شود، اصل بر مسئول بودن صادر کننده چک به عنوان بدهکار میباشد و باید وجه چک را پرداخت نماید. اما میتواند وجه پرداخت شده را از امین فرد خائن بخواهد. بنابراین صادر کننده چک علاوه بر شکایت کیفری علیه امین، قادر به مطالبه وجه چک نیز است. امین نیز موظف به پرداخت و تادیه وجه چک به صادر کننده میباشد.
مجازات خیانت در امانت چک
مطابق با ماده 674 قانون مجازات اسلامی، هر گاه مالی اعم از منقول یا غیر منقول و یا نوشتههایی از جمله چک، قبض و سفته به عنوان امانت و یا اجاره به کسی داده شده باشد و بنابر استرداد اشیا مذکور برای رسیدن به مصرفی معین بوده باشد، در صورتی که امین آن اشیا را به ضرر مالکین و یا متصرفین تصاحب، استعمال و یا تلف نماید جرم خیانت در امانت محقق شده است و دارای مجازاتی از جمله حبس تعزیری از 3 ماه تا 18 ماه میباشد.
ماده 674 از قانون مجازات اسلامی به چک و امانت اشاره کرده است در حالی که دلیلی بر اینکه چک منظور ماده حتما امضا شده باشد وجود ندارد. بدین ترتیب این ماده، چکهایی که امضا نشده و به امانت سپرده شدهاند را نیز در بر میگیرد. همچنین در این ماده ورود ضرر به مالک و یا متصرف، شرط تحقق خیانت در امانت میباشد.
سوالات متداول درمورد خیانت در امانت چک
خیانت در امانت چک چیست و چه شرایطی دارد؟
خیانت در امانت چک زمانی رخ میدهد که دارنده چک تضمینی یا امانی، چک را بدون دلیل قانونی و برخلاف توافق با صادرکننده یا دریافتکننده، مورد استفاده قرار دهد. حق استفاده از چک تا زمانی که تعهد مورد نظر انجام نشده است، برای دارنده وجود ندارد.
آیا چک میتواند امانی باشد؟
بله، چک میتواند به شکل امانت نزد دیگری قرار گیرد. در این حالت حتی اگر هیچ تعهدی میان طرفین وجود نداشته باشد، سپردن چک به عنوان امانت مشمول قانون خیانت در امانت میشود و سوء استفاده از آن جرم محسوب میشود.
مسئولیت صادرکننده چک در مقابل شخص ثالث چیست؟
در صورت وقوع خیانت در امانت چک، اصل بر مسئول بودن صادرکننده چک است و باید وجه چک را پرداخت کند، اما میتواند این مبلغ را از امین خائن مطالبه نماید. صادرکننده میتواند شکایت کیفری علیه امین نیز مطرح کند.
مجازات خیانت در امانت چک چگونه است؟
مطابق ماده 674 قانون مجازات اسلامی، هرگاه مالی از جمله چک به عنوان امانت داده شده و امین آن را به ضرر مالک تصاحب، استعمال یا تلف نماید، جرم خیانت در امانت محقق شده و دارای مجازات حبس تعزیری از 3 تا 18 ماه است.
آیا چک امضا نشده هم مشمول ماده 674 است؟
بله، ماده 674 به چکها نیز اشاره دارد و لزومی ندارد که چک امضا شده باشد. حتی چکهای امضا نشده که به امانت سپرده شدهاند، مشمول این ماده و مجازات خیانت در امانت خواهند بود.
آیا ورود ضرر به مالک شرط تحقق خیانت در امانت است؟
بله، برای تحقق جرم خیانت در امانت، ورود ضرر به مالک یا متصرف شرط لازم است و بدون آن، جرم محقق نمیشود.
من برای یه معامله یه چک تضمینی به طرفم دادم، ولی اون قبل از اینکه من کارم رو انجام بدم، رفته چک رو گذاشته اجرا. این کارش خیانت در امانته؟
بله، در صورتی که چک تضمینی برای انجام یک تعهد مشخص به فرد داده شده باشد و وی قبل از سررسید یا انجام تعهد، اقدام به مطالبه آن از طریق بانک یا انتقال به دیگری کند، عمل او خیانت در امانت محسوب میشود و شما میتوانید از او شکایت کیفری کنید.
اگه یه نفر چک امانتی من رو گم کنه، بازم خیانت در امانت محسوب میشه؟
خیر. جرم خیانت در امانت نیازمند قصد مجرمانه و تصاحب، استعمال یا تلف مال امانی به ضرر مالک است. گم کردن چک به تنهایی و بدون قصد قبلی، خیانت در امانت محسوب نمیشود.
من به دوستم یه دسته چک دادم که برای کارهای شرکتش استفاده کنه. اون از چک ها برای خودش استفاده کرده. من میتونم ازش شکایت خیانت در امانت کنم؟
بله. اگر چکها به عنوان امانت به شما سپرده شده و دلیل سپردن آنها نیز به صورت شفاف مشخص شده باشد، استفاده غیرمجاز از آنها مصداق خیانت در امانت است. در این شرایط شما میتوانید برای شکایت کیفری اقدام کنید.
مجازات خیانت در امانت چک چیه؟
بله. مطابق با ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی، مجازات جرم خیانت در امانت شامل حبس تعزیری از ۳ ماه تا ۱۸ ماه است.
گه کسی چک امانتی رو به یه نفر دیگه بده و اون نفر هم بره چک رو وصول کنه، آیا صادرکننده چک باید پول رو بده؟
بله، صادرکننده چک در مقابل شخص ثالث (کسی که چک به او منتقل شده) مسئول پرداخت وجه آن است. اما میتواند پس از پرداخت، برای مطالبه مبلغ از فردی که به او خیانت کرده شکایت کند.
اگه توی چک امانتی مبلغی رو ننوشته باشیم و اون رو پر کرده و به ضرر ما استفاده کنه، بازم خیانت در امانته؟
بله. بر اساس قانون، حتی چکهای امضا نشده یا فاقد مبلغ که به صورت امانت به دیگری سپرده شده باشند نیز مشمول ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی هستند و استفاده غیرمجاز از آنها خیانت در امانت محسوب میشود.
برای اینکه خیانت در امانت اثبات بشه، حتما باید ضرر مالی به من وارد بشه؟
بله. طبق قانون، شرط تحقق جرم خیانت در امانت، ورود ضرر به مالک است. این ضرر میتواند شامل تصاحب، استعمال یا تلف مال امانی باشد.
آیا صرف مراجعه به بانک برای وصول چک، بدون اینکه پول رو بگیره، خیانت در امانت محسوب میشه؟
بله. صرف مراجعه دارنده چک به بانک جهت مطالبه وجه آن، حتی در صورت عدم وصول پول، برای تحقق جرم خیانت در امانت کافی است.
من یه چک دادم به صاحبخونم که اگه اجاره رو سر موقع ندادم، اون ازش استفاده کنه. اگه من اجاره رو ندم و اون استفاده کنه، بازم خیانت در امانته؟
خیر. در این حالت، شما به تعهد خود عمل نکردهاید. بنابراین، استفاده موجر از چک کاملا قانونی بوده و هیچ جرمی اتفاق نیفتاده است.
آیا امانت حتما باید نوشته باشه یا شفاهی هم قبول میشه؟
به طور کلی، قرارداد امانت میتواند به صورت شفاهی نیز منعقد شود، اما برای اثبات آن در دادگاه، ارائه ادله و مدارک مستند مانند شهادت شهود یا اقرار متهم، اهمیت بالایی دارد. توصیه میشود همیشه قراردادهای امانی را مکتوب کنید.