مسئولیت‌های ناشی از تصادم در دریا
پس از ایجاد حادثه تصادم دریایی بین دو کشتی، دادگاه دریایی مربوطه ممکن است مواجه با یکی از حالتهای زیر شده و بر آن اساس تصمیماتی به شرح ذیل اتخاذ نماید:
- یکی از دو کشتی مقصر اعلام شود.
- هر دو کشتی در حدی مقصر اعلام شوند و نتیجتا بار مسئولیت بر دوش هر دو کشتی خواهد بود.
- هر دو کشتی مسئول تشخیص داده شوند اما احراز میزان مسئولیت هر یک میسر نباشد.
- هیچکدام از دو کشتی مقصر شناخته نشوند به عنوان مثال تصادم نتیجه حادثه‌ای اجتناب ناپذیر باشد.
بار اثبات حادثه اجتناب ناپذیر بر دوش کسی است که تصادم به لحاظ بی مبالاتی و بی احتیاطی او مورد درخواست کشتی مصدوم است. احراز این امر که حادثه اجتناب ناپذیر بوده یا نه بسیار مشکل است و در مواردی میتوان موفق به اثبات بود که یک حادثه آنی اتفاق افتاده باشد نظیر از کار افتادن ناگهانی ترمز‌ها که این امر به عنوان دلیل محض تصادم باشد. به هر حال در خصوص میزان مسئولیت ناشی از تصادم میتوان به یک قضیه فرضی اشاره کرد. فرض کنید کشتی سهند و البرز تصادم می‌کنند و به هر دو خساراتی وارد می‌آید و محموله هر دو خسارت می‌بینند و در اینجا کشتی سهند به عنوان مسئول تصادم شناخته میشود.
مبانی حقوقی مسئولیت ناشی از تصادم دریایی در قوانین ایران
در این قضیه مالکین کشتی سهند مسئولیت خواهند داشت:
- در مقابل مالکین کشتی البرز برای خسارت وارده به کشتی.
- در مقابل صاحبان محموله در کشتی سهند.
- در مقابل صاحبان محموله در کشتی البرز.
از نظر حقوقی وضعیت به شرح زیر خواهد بود:
- مالکین کشتی سهند در مقابل مالکین کشتی البرز مسئولیت جبران خسارت وارده و به حالت اول در آوردن کشتی البرز را بر عهده خواهند داشت.
- مالکین کشتی سهند هیچ گونه مسئولیتی نسبت به کالای خسارت دیده در کشتی سهند به لحاظ وجود ماده استثنائا مسئولیت به لحاظ بی احتیاطی که در قرارداد اجاره گنجانده شده نخواهند داشت.
- مالکین کشتی سهند مسئولیت جبران خسارت به صاحبان کالای خسارت دیده در کشتی البرز را بر عهده خواهند داشت.
- در صورتی که کشتی البرز تحت قرارداد اجاره باشد مالکین آن میتوانند ادعای ضرر و زیان اجاره از دست رفته کشتی را بنمایند به این معنا که اگر تصادم رخ نمی‌داد، کشتی البرز می‌توانست علاوه بر اتمام صفر موجود و دریافت کرایه بار سفر دیگری را که از قبل تعیین شده به پایان برساند. البته این در صورتی است که آنها (مالکین کشتی البرز) مکلف به اجاره کشتی دیگری برای پاسخگویی به تعهدات قراردادی خود بوده باشند.
- مالکین کشتی البرز محق به داشتن کشتی هستند که دارای همان کارایی و قابلیت دریانوردی است که کشتی البرز قبل از تصادم داشته است. در صورتی که جایگزینی قطعات و تجهیزات کهنه ضروری باشد (که بدان وسیله ارزش کشتی البرز افزایش یابد) در اینجا کسورات نو برای کهنه که معمولا اعمال میشود مجاز نخواهد بود. زیرا در این جا موضوع صرفا مسئله جبران خسارت به نحوی که در قراردادهای بیمه مقرر شده نیست بلکه اینجا ادعایی است برای خسارت یعنی دریافت وجوهی که مستقیما و به طور طبیعی مالکین کشتی البرز برای اینکه کشتی را در وضعیت قبل از تصادم قرار دهند متحمل شده‌اند. لذا مستحق دریافت مخارج متحمله از مالکین کشتی سهند می‌باشند تا در وضعیت قرار گیرند که گویی تصادفی صورت نگرفته است.
- صاحبان محموله خسارت دیده در کشتی سهند بر طبق رویه معمول که براساس آن غالبا صاحب‌های محموله، محموله را بیمه می‌نمایند میتوانند خسارت وارد به محموله خود را از موسسه بیمهای که نزد آن محموله بیمه شده دریافت نمایند. در اینجا موسسه بیمه پس از پرداخت خسارت به صاحبان محموله نمی‌تواند بر طبق حقوق دریایی برای دریافت وجوه پرداختی به صاحبان محموله بیمه شده علیه مالکین کشتی سهند اقامه دعوا نمایند. زیرا صاحبان محموله خسارت دیده در کشتی سهند نیز دارای چنین حقی نبودند لذا موسسه بیمه نمی‌تواند به قائم مقامی از چنین اشخاصی طرح دعوای دریافت خسارت از مالکین کشتی سهند را بنماید.
- اما صاحبان محموله خسارت دیده‌ی در کشتی البرز میتوانند خسارت خودشان را از موسسه بیمه دریافت داشته و موسسه بیمه در اینجا میتواند به قائم مقامی صاحبان محموله خسارت پرداخت شده به آنها را از مالکین کشتی سهند دریافت نماید. به عبارت دیگر در اینجا حق جانشینی حقوق قابل اعمال است.
- مالکین کشتی سهند در صورتی که بتوانند اثبات نمایند که شخص مرتکب بی مبالاتی و بی احتیاطی نشده‌اند، میتوانند مسئولیت خود را محدود نمایند. البته این امر در صورتی میسر است که کل ادعاهای به عمل آمده علیه کشتی سهند از حداکثر میزان مسئولیت آنها که در عهد نامه‌های مربوطه مقرر شده تجاوز نکند.
سوالات متداول درمورد مسئولیت‌های ناشی از تصادم در دریا
مسئولیت ناشی از تصادم دریایی چیست؟
مسئولیت ناشی از تصادم دریایی به تعهدات قانونی مالکین کشتیها برای جبران خسارات وارده به کشتیها و محمولههای طرف مقابل در اثر برخورد دو کشتی گفته میشود. این مسئولیت بر اساس میزان تقصیر و شرایط حادثه تعیین میگردد.
چه حالتهایی در تصادم دریایی ممکن است رخ دهد؟
حالتهای تصادم شامل: 1) مقصر شناخته شدن یکی از کشتیها، 2) تقصیر هر دو کشتی، 3) مسئولیت مشترک بدون تعیین میزان دقیق، 4) عدم مقصر بودن هیچکدام (حادثه اجتناب ناپذیر) میباشد.
اثبات حادثه اجتنابناپذیر چگونه صورت میگیرد؟
بار اثبات بر عهده کشتیای است که تصادم به دلیل بیمبالاتی و بیاحتیاطی طرف مقابل ادعا شده است. اثبات اجتنابناپذیری تصادم معمولاً در موارد حادثههای ناگهانی و غیرقابل پیشبینی مانند از کار افتادن ناگهانی ترمز کشتی ممکن است.
مالکین کشتی مقصر در مقابل چه کسانی مسئول هستند؟
مالکین کشتی مقصر مسئول جبران خسارت وارده به کشتی طرف مقابل و محمولههای آن هستند. همچنین در شرایط خاص، موسسات بیمهای که خسارت به صاحبان محموله پرداخت کرده‌اند، میتوانند به جای صاحبان محموله علیه کشتی مقصر اقامه دعوا کنند.
مالکین کشتی مقصر میتوانند مسئولیت خود را محدود کنند؟
بله، در صورتی که اثبات شود شخص مرتکب بیمبالاتی و بیاحتیاطی نشده و کل ادعاها از حداکثر میزان مسئولیت مقرر در عهدنامهها تجاوز نکند، مالکین کشتی مقصر میتوانند مسئولیت خود را محدود نمایند.
نحوه جبران خسارت به محمولهها چگونه است؟
صاحبان محموله خسارتدیده میتوانند خسارت خود را از موسسه بیمهای دریافت کنند. در صورتی که کشتی مقصر مقصر شناخته شود، موسسه بیمه میتواند به قائممقامی صاحبان محموله از مالکین کشتی مقصر خسارت دریافت کند.
اگه دوتا کشتی به هم بزنن و هر دو آسیب ببینن، ولی مشخص نباشه کدوم مقصر بوده، تکلیف خسارات چیست؟
در این شرایط، مسئولیت به صورت مساوی بر عهده هر دو کشتی است و هر کدام باید خسارات وارده به دیگری را جبران کنند.
من یه کشتی دارم که با یه کشتی دیگه تصادف کرده و مقصر شناخته شدم. آیا باید خسارت محمولههای کشتی خودم رو هم بدم؟
خیر، بر اساس رویه حقوق دریایی، مالکان کشتی مقصر به دلیل وجود ماده استثناء مسئولیت در قرارداد اجاره، مسئولیتی نسبت به محموله خسارتدیده در کشتی خود ندارند.
اگه کشتی من تو تصادم آسیب ببینه و من مجبور شم اجاره یک کشتی دیگه رو پرداخت کنم، میتونم این هزینه رو از کشتی مقصر بگیرم؟
بله اگر کشتی شما تحت قرارداد اجاره باشد و به دلیل تصادم نتواند به تعهدات خود عمل کند، می‌توانید ضرر و زیان ناشی از اجاره از دست رفته و هزینه‌های اجاره کشتی جایگزین را از مالک کشتی مقصر مطالبه کنید.
اگه کشتی مقصر در تصادم تعمیر بشه و ارزشش بالاتر بره، آیا باید به کشتی مصدوم هم پولی بابت افزایش ارزشش پرداخت کنه؟
خیر، مالکین کشتی مصدوم حق دارند کشتیای با همان قابلیت قبل از تصادم داشته باشند. اگر برای تعمیر نیاز به تعویض قطعات کهنه با نو باشد، ارزش افزوده آن محاسبه نشده و کشتی مصدوم مستحق دریافت تمامی مخارج متحمله برای قرار گرفتن در وضعیت قبل از تصادم است.
اگه کالای من در کشتی مصدوم خسارت ببینه، میتونم هم از بیمه خسارت بگیرم و هم از کشتی مقصر؟
خیر شما می‌توانید خسارت را از موسسه بیمه دریافت کنید و پس از پرداخت، موسسه بیمه به جای شما (قائم مقام) میتواند برای دریافت مبلغ پرداخت شده به مالکین کشتی مقصر اقامه دعوا کند.
اگه تصادم دریایی به دلیل یه اتفاق غیرقابل پیشبینی مثل از کار افتادن ناگهانی موتور رخ بده، باز هم کسی مقصر شناخته میشه؟
در این شرایط هیچکدام از کشتیها مقصر شناخته نمی‌شوند و حادثه اجتنابناپذیر تلقی میگردد. در این حالت بار اثبات اجتنابناپذیر بودن حادثه بر عهده کسی است که به آن استناد می‌کند.
آیا مالکین کشتی مقصر مسئولیتی در قبال محموله خسارت دیده در کشتی خود دارند؟
خیر، با توجه به رویه معمول و وجود بندهای استثنای مسئولیت در قراردادها، مالکین کشتی مقصر مسئولیتی نسبت به محموله کشتی خود ندارند.
چرا موسسه بیمه نمی‌تونه به قائم مقامی صاحبان محموله خسارت دیده در کشتی مقصر از مالکین کشتی مقصر خسارت دریافت کنه؟
زیرا صاحبان محموله خسارتدیده در کشتی مقصر، خودشان به دلیل وجود قراردادهای خاص بیمه و بندهای استثنای مسئولیت، حق مطالبه خسارت از مالکین کشتی مقصر را ندارند، لذا حق جانشینی برای موسسه بیمه نیز ایجاد نمی‌شود.
مالکین کشتی مقصر در چه شرایطی میتوانند مسئولیت خود را محدود کنند؟
مالکین کشتی مقصر میتوانند مسئولیت خود را محدود کنند، در صورتی که ثابت کنند که شخصا بیمبالاتی و بیاحتیاطی نکرده‌اند و کل ادعاهای وارده از حداکثر میزان مسئولیت آنها تجاوز نکند.
اگر کشتی مصدوم تحت قرارداد اجاره باشد، آیا مالک آن میتواند به دلیل خسارت وارده به کشتی، از مالک کشتی مقصر مطالبه خسارت کند؟
بله، مالکین کشتی مصدوم محق به دریافت تمامی خسارات وارده از جمله اجاره از دست رفته از مالکین کشتی مقصر هستند تا در وضعیتی قرار گیرند که گویی هیچ تصادمی صورت نگرفته است.