عقد صلح و انواع آن
واژه صلح به معنی توافق، سازش، آشتی است. صلح در علم حقوق و قوانین به عنوان یکی از عقود معین بوده و شریط و اوصافی را داراست که در قانون ذکر شده است. مطابق ماده 752 قانون مدنی وقوع صلح ممکن است جهت جلوگیری از تنازع احتمالی و یا رفع تنازع موجود در مورد معامله یا غیر آن باشد.
صلح یکی از روش‌هایی است که افراد گاهی برای خاتمه دادن به دعاوی خود در دادگاه یا دفاتر اسناد رسمی به آن روی می‌آورند. عقد صلح گاهی برای جایگزینی سایر عقود مانند بیع استفاده میشود که دارای مزایا و معایب متعددی است. از مزیت آن می‌توان به خلاص شدن از شروط متعدد و پیچیده در سایر عقود از جمله بیع اشاره کرد با این وجود گاهی ممکن است افراد با انجام این جایگزینی و عدم اطلاع از مزایا و حقوقی که برای سایر عقود در نظر گرفته شده محروم می‌گردند. به عنوان مثال در صورتی که افراد عقدی جایز را مانند عاریه با عقد صلح که عقدی لازم است جایگزین نمایند، مزایای عقد عاریه که فسخ عقد برای هر یک از طرفین را در نظر گرفته شده است برای طرفین مهیا نخواهد بود. عقد صلح نیز مانند سایر عقود باید دارای شرایط صحت قرارداد‌ها بوده و موضوع آن مشروع باشد.
ارکان و شرایط صحت عقد صلح
انواع صلح
- صلح برای رفع تنازع: در این صلح طرفین دعوا با تراضی یکدیگر به دعوا خاتمه می‌دهند.
- صلح در جهت انعقاد معامله: در این نوع صلح امکان جایگزینی با عقود دیگر از جمله اجاره، بیع، هبه، عاریه و ابراء وجود دارد. در صورت جایگزینی احکام و شرایط عقد صلح همواره حاکم خواهد بود.
مفهوم صلح محاباتی
به صلح بلاعوض صلح محاباتی نیز گفته میشود. در واقع در این نوع از صلح یا عوض وجود نداشته و یا در صورت وجود عوض ارزش آن برابر با مورد صلح نمی‌باشد.
مفهوم صلح عمری
مطابق با ماده 41 قانون مدنی عمری، حق انتفاعی است که به موجب عقدی از سوی مالک برای دیگری به مدت عمر خود مالک و یا شخص ثالث (شخص منتفع نیز میتواند باشد) ایجاد میشود. به عنوان مثال شخصی که ملکش را در قالب عقد صلح واگذار می‌کند در حالی که حق انتفاع عمری برای خود یا همسر و والدینش قرارداده است، تا زمانی که زنده است قادر به استفاده و انتفاع از این ملک می‌باشد. در واقع مالکیت ملک برای فرزند بوده اما حق انتفاع عمری حتی در صورت فروش ملک نیز برای شخص باقی خواهد ماند.
مفهوم صلح خیاری
عنوان صلح خیاری به صلحی اطلاق میشود که در آن امکان فسخ و بهم زدن معامله برای شخصی که مال خود را صلح می‌کند وجود داشته باشد. مدت زمانی که برای فسخ در نظر گرفته شده ممکن است 5 سال بوده و یا مدت عمر شخص ثالث یا شخصی که مال به آن صلح شده است باشد که هنگام فوت آن شخص عقد صلح نیز باطل میشود.
مفهوم صلح معوض و غیر معوض
در صلح معوض، عوض وجود داشته و متصالح (شخصی که مال به آن صلح شده) موظف به پرداخت ثمن و یا مبلغی مشخص به مصالح (شخصی که مال خود را صلح می‌کند) می‌باشد. در صلح بلاعوض متصالح عوضی را در مقابل مالی که به ایشان صلح گردیده پرداخت ننموده و یا عوض پرداختی بسیار ناچیز است.
صلح نامه
شخص مصالح مال خود را در قالب سند و نوشته‌ای تحت عنوان صلح نامه به متصالح صلح می‌کند. که این صلح نامه میتواند به شکل دستی و عادی و یا یک صلح نامه رسمی باشد. صلح نامه دستی و یا عادی توسط خود افراد و یا وکیل و یا شخص بنگاه دار تنظیم میشود. صلح نامه رسمی نیز در دفاتر اسناد رسمی تنظیم می‌گردد. صلح نامه‌های مذکور می‌توانند تحت عنوان صلح نامه سهم الارث، سرقفلی، ملکی، غیر منقول، منقول و… باشد.
موارد بطلان صلح نامه
- عدم اهلیت یکی ازطرفین صلح نامه.
- صوری بودن عقد صلح.
- عدم مشروعیت مال مورد صلح.
- عدم مالکیت و اختیار مصالح نسبت به مال مورد صلح.
- اشتباه در مال مورد صلح یا طرفین مصالحه.
- عدم موجودیت خارجی صلح و یا عدم قابلیت انتفاع.
- صورت گرفتن جعل، انکار یا تردید و ثابت شدن آن.
صلح در دادگاه
مفاد صلح انجام شده در دادگاه نسبت به طرفین، قائم مقام قانونی و وراث آن‌ها معتبر و نافذ است و این صلح همچون احکام دادگستری اجرا شده و سبب ختم رسیدگی در دادگاه شده و مفاد اسناد لازم الاجرا در رابطه با آن صدق می‌کند.
سوالات متداول درمورد عقد صلح و انواع آن
عقد صلح چیست و چه کاربردی دارد؟
عقد صلح به معنای توافق، سازش و آشتی است و در حقوق ایران به عنوان یکی از عقود معین محسوب میشود. این عقد میتواند برای خاتمه دادن به دعاوی، جلوگیری از اختلاف یا جایگزینی سایر عقود مانند بیع مورد استفاده قرار گیرد.
انواع عقد صلح کدامند؟
صلح برای رفع تنازع، صلح برای انعقاد معامله، صلح محاباتی (بلاعوض)، صلح معوض، صلح عمری، و صلح خیاری از انواع عقد صلح هستند.
صلح محاباتی چیست؟
صلح محاباتی صلح بلاعوض است؛ یعنی در این نوع صلح یا عوض وجود ندارد یا ارزش آن کمتر از مال مورد صلح است.
صلح عمری چه ویژگی دارد؟
در صلح عمری، مالکیت ملک به شخص دیگر منتقل میشود اما حق انتفاع از مال تا زمان حیات مالک یا شخص ثالثی که حق انتفاع برای او قید شده، برای وی باقی میماند.
صلح خیاری چیست؟
صلح خیاری صلحی است که در آن شخص مصالح میتواند عقد را فسخ کند. مدت فسخ ممکن است مشخص (مثل ۵ سال) یا تا زمان فوت شخص ثالث باشد.
فرق صلح معوض و بلاعوض در چیست؟
در صلح معوض، متصالح موظف به پرداخت عوض (ثمن یا مبلغی مشخص) است. در صلح بلاعوض، هیچ عوضی پرداخت نمی‌شود یا ارزش آن بسیار ناچیز است.
چه مواردی باعث بطلان صلح نامه میشود؟
عدم اهلیت طرفین، صوری بودن عقد، عدم مشروعیت یا مالکیت مال مورد صلح، اشتباه در مال یا طرفین، جعل یا انکار صلح، عدم موجودیت خارجی یا عدم قابلیت انتفاع مال، از موارد بطلان صلح نامه هستند.
صلح انجام شده در دادگاه چه اعتبار قانونی دارد؟
صلحی که در دادگاه انجام شده باشد نسبت به طرفین، قائم مقام قانونی و وراث آن‌ها معتبر و نافذ است و حکم دادگستری دارد و باعث ختم رسیدگی در دادگاه میشود.
میشه با صلح دعوا رو تموم کرد بدون اینکه دادگاه دخالت کنه؟
بله، عقد صلح برای رفع تنازع میان طرفین استفاده میشود و توافق طرفین به خودی خود موجب پایان دعوا میشود، حتی قبل از رسیدگی قضایی.
صلح محاباتی چیه انگار چیزی دریافت نمیشه؟
درست متوجه شدی، صلح محاباتی صلح بلاعوض است یا عوض آن بسیار کم است و ارزشش با مال صلح شده برابر نیست.
مزیت صلح عمری چیه؟
در صلح عمری، مالک حق انتفاع از ملک را برای خود یا شخص ثالث تا زمان عمر تعیین می‌کند و مالکیت اصلی به دیگری منتقل میشود، اما استفاده و بهره‌برداری برای مدت عمر حفظ میشود.
صلح خیاری یعنی میشه بعدا پسش گرفت؟
بله، در صلح خیاری طرفی که مال خود را صلح می‌کند، حق فسخ و برگرداندن آن را دارد، معمولاً تا مدت معین یا تا پایان عمر شخص ثالث.
صلح معوض و بلاعوض چه فرقی دارن؟
در صلح معوض، متصالح مبلغ یا ثمن مشخصی پرداخت می‌کند، اما در صلح بلاعوض، هیچ مبلغی یا مبلغ ناچیزی در مقابل مال صلح شده پرداخت نمی‌شود.
صلح نامه دست نویس معتبره؟
بله، صلح نامه دستی یا عادی معتبر است اگر اصول صحت قرارداد رعایت شده باشد، اما صلح نامه رسمی در دفاتر اسناد رسمی ضمانت اجرایی بیشتری دارد.
اگه یکی از طرفین اهلیت نداشته باشه، صلح معتبره؟
خیر، عدم اهلیت یکی از طرفین باعث بطلان صلح نامه میشود و قرارداد فاقد اعتبار است.
صلحی که مالش مشروع نباشه، چی میشه؟
در صورتی که مال مورد صلح مشروع نباشد یا مالکیت و اختیار طرف مصالح نسبت به آن ثابت نشود، صلح باطل است.
صلح انجام شده تو دادگاه چه فرقی با صلح عادی داره؟
صلح در دادگاه معتبر و نافذ است و مثل حکم دادگاه اجرا میشود و طرفین و وراث آن ملزم به رعایت مفاد آن هستند.
اگه کسی صلح نامه رو جعل کنه، چه اتفاقی میفته؟
جعل یا تردید در صلح نامه با اثبات آن باعث بطلان صلح نامه میشود و سند فاقد اثر حقوقی خواهد بود.