عده زنان فاقد رحم
عدهی زنان در قوانین اسلام متناسب با ارزش و کرامت انسانی آنها وضع شده است. عده که نوعی تکلیف برای زنان است، آثار فقهی و همچنین حقوقی فراوانی را در بر میگیرد و گسترهی عظیمی از زنان در جامعه را در بر میگیرد. به همین جهت حالات و وضعیتهای مختلف زنان با توجه به سرعت پیشرفت علم به ویژه علم پزشکی و امکان خارج کردن رحم از بدن ایجاب میکند که شناخت دقیق و کاملی از مسئله عده به دست آوریم چرا که از اهمیت بالایی برخوردار است و سوالات زیادی نیز در این زمینه ممکن است مطرح شود.
جایگاه قانونی زنان فاقد رحم در رویه قضایی ایران
عده در قانون مدنی
در قانون مدنی در 8 ماده به قوانین عده اشاره شده است.
مواد 1150تا 1157 قانون مدنی
عده به مدت زمانی گفته میشود که زن بعد از فوت یا جدایی از همسر، از ازدواج ممنوع است. این مدت زمان با توجه به اینکه پایان رابطه زناشویی مرگ همسر و یا طلاق یا فسخ باشد متغیر است همچنین دائم یا موقت بودن ازدواج و باردار بودن یا نبودن زن نیز در تعیین این مدت زمان اهمیت دارد.
در قانون ایران به چند نوع عده اشاره شده است که عبارتاند از:
- عده وفات.
- عده طلاق.
- عده زن باردار.
- عده نکاح منقطع.
- عده زن یائسه.
حال پس از آشنایی با مفهوم عده و انواع آن به موضوع «عدهی زنان فاقد رحم» میپردازیم.
خداوند بزرگ در قرآن کریم، خطاب به نبی اعظم صلی الله علیه و آله به عده فرمان داده و فرموده است:
یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّهَ (سوره مبارکه طلاق، قسمتی از آیه 1)
ای پیامبر هرگاه زنان را طلاق میدهید پس به وقت عده آنان طلاق دهید و مدت عده را بشمارید.
و در سوره أحزاب، آیهی 49 نیز خطاب به مومنین فرموده است:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا نَکَحْتُمُ الْمُؤْمِنَاتِ ثُمَّ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ فَمَا لَکُمْ عَلَیْهِنَّ مِنْ عِدَّهٍ تَعْتَدُّونَهَا فَمَتِّعُوهُنَّ وَ سَرِّحُوهُنَّ سَرَاحاً جَمِیلاً
عده احکام و جزئیات فراوانی دارد، از جمله آنها آن است که عده وفات شوهر را هر زنی باید نگه دارد، حتی اگر نزدیکی نکرده باشند و یا زن یائسه باشد. اما بقیه اقسام عده بر زنی واجب است که مقاربت داشته و یائسه نیز نباشد. (رجوع شود به تحریرالوسیله؛ ج 2، کتاب الطلاق، القول فی العدد، مسأله 1، القول فی عده وطء الشبهه، مسأله 8)
مسائل پیرامون وجوب نگه داشتن عده
در میان عامهی مردم این تفکر وجود دارد که عده صرفا جهت موضوع بارداری و روشن بودن یا نبودن این مسئله است. چنین تفکر اشتباهی میتواند ناشی از این باشد که در اکثر اقسام عده شرط دخول مطرح است. این مسئله که این فکر و نظر خطا است را میتوان با مطالعه جزئیات پیرامون موضوع عده مشخص کرد.
برای مثال زنی که همسرش را از دست بدهد در هر سن و سالی هم که باشد، با اینکه قطع به یقین اگر در سنین بالا باشد امکان بارداری را ندارد، همچنان باید عدهی وفات نگه دارد. مثال دیگر اینکه حتی زنی که پس از گذشت سالهای زیادی از آخرین نزدیکی با شوهرش در غیاب او متارکه کرده است باز هم باید عده را نگه دارد. البته باید در بگیرید که احتمال این هم وجود دارد که شرایطی حادث شود که عده بر زن واجب نباشد، حتی در صورتی که امکان و احتمال بارداری او وجود داشته باشد. مانند زن جوانی که بدون نزدیکی طلاق گرفته است. اما سوال اساسی که مطرح میشود این است که آیا نگه داشتن یا نداشتن عده بر زنی که فاقد رحم است و امکان بارداری ندارد واجب است یا خیر؟
مطابق استفتائات امام خمینی (ره) نتیجه میگیریم که:
حتی زنانی هم که عمل جراحی انجام میدهند و رحم خود را بیرون میآورند و امکان باردار شدن ندارند و عادت ماهانه هم نمیشوند، اگر در سن یائسگی نباشند باید عده نگه دارند. همچنین اگر لولههای رحم زنی بسته باشد و رحم وی را بردارند نیز همچنان نگه داشتن عده بر وی واجب است.
«استفتاءات امام خمینى؛ ج3، ص: 335»
سوالات متداول عده زنان فاقد رحم
عده زنان در قوانین اسلام چه معنایی دارد؟
عده به مدت زمانی گفته میشود که زن بعد از فوت همسر یا جدایی از او از ازدواج ممنوع است. این تکلیف فقهی و حقوقی آثار فراوانی برای زنان دارد و شامل حالات مختلف مانند عده وفات، عده طلاق، عده باردار، عده نکاح منقطع و عده زن یائسه میشود.
آیا زنان فاقد رحم نیز موظف به نگه داشتن عده هستند؟
بله، حتی زنانی که رحم خود را جراحی کردهاند یا لولههای رحمی آنان بسته شده باشد و امکان بارداری ندارند، اگر در سن یائسگی نباشند، ملزم به نگه داشتن عده هستند.
عده وفات شوهر شامل چه زنانی میشود؟
عده وفات شوهر بر تمامی زنان واجب است، حتی اگر هرگز نزدیکی با شوهر نداشته باشند یا یائسه باشند.
آیا همه انواع عده بر همه زنان واجب است؟
خیر، سایر اقسام عده مانند عده طلاق بر زن واجب است که مقاربت داشته باشد و یائسه نیز نباشد. بنابراین شرط دخول در بسیاری از اقسام عده مطرح است.
دلیل وجوب نگه داشتن عده چیست؟
عده صرفا به دلیل احتمال بارداری نیست، بلکه حکم شرعی و تکلیف الهی است. حتی زنانی که امکان بارداری ندارند نیز باید عده نگه دارند تا آثار فقهی و حقوقی مربوط به ازدواج و طلاق رعایت شود.
اگه زنی رحمش رو برداشته باشه، باز هم باید عده نگه داره؟
بله. طبق نظر فقها، حتی اگر زن فاقد رحم باشه، در صورتی که به سن یائسگی نرسیده، نگه داشتن عده واجب است.
عده فقط به خاطر احتمال بارداریه یا دلیل دیگهای هم داره؟
نه فقط برای بارداری؛ عده یک حکم شرعی و اجتماعی هم هست و برای حفظ حرمت زندگی قبلی و روشن شدن وضعیت نکاح وضع شده.
زن یائسه هم باید عده نگه داره؟
عده وفات برای همه زنان واجب است حتی اگر یائسه باشن. اما عده طلاق برای زن یائسه واجب نیست.
زنی که رحم نداره ولی لولههاش بسته شده، باید عده نگه داره؟
بله. چه رحم برداشته بشه چه لولهها بسته باشن، تا وقتی زن در سن یائسگی نیست، نگه داشتن عده واجبه.
پس زن فاقد رحم چه تفاوتی با زن یائسه داره؟
زن یائسه به دلیل رسیدن به سن طبیعی یائسگی از عده طلاق معاف میشه، اما زن فاقد رحم اگر به سن یائسگی نرسیده باشه همچنان موظفه عده نگه داره.
عده وفات شامل زنانی که اصلا نزدیکی هم نکردن میشه؟
بله. حتی اگر هیچ نزدیکی رخ نداده باشه، عده وفات برای همه زنان واجب است.
اگر زن رحمش رو برداشته باشه و طلاق بگیره، باز هم عده داره؟
بله. در صورتی که زن در سن یائسگی نباشه، عده طلاق برای او هم واجب خواهد بود.
پس ملاک اصلی در عده، رحم داشتن یا نداشتن نیست؟
دقیقاً. ملاک اصلی سن زن و احکام شرعی مربوط به طلاق و وفاته، نه صرفاً وجود رحم.
آیا فقهای معاصر هم مثل امام خمینی همین نظر رو دارن؟
بله. بیشتر فقها بر این نظر هستن که زن فاقد رحم اگر به سن یائسگی نرسیده باشه باید عده نگه داره.
فلسفه عده برای زنی که اصلا امکان بارداری نداره چیه؟
فلسفه عده فقط احتمال بارداری نیست؛ جنبههای شرعی، اجتماعی و حفظ حرمت ازدواج قبلی هم در اون نقش دارن.