حقوق بین الملل بشر
حقوق بشر به حقوق اساسی و غیر قابل انتقالی گفته میشود که برای تداوم حیات انسانها ضروری هستند. مبنای تمامی این حقوق را حق حیات تشکیل میدهد.
چالشهای اجرای حقوق بشر در نظام بین المللی
این حقوق از نظر تاریخی و موضوعی به سه نسل تقسیم میشوند:
- نسل اول حقوق بشر: حقوق مدنی و سیاسی مانند: حق حیات، آزادی بیان، عقیده و مذهب، حق ازدواج و… هستند که قبل از جنگ جهانی دوم به آنها پرداخته میشد و میثاق 1966 حقوق مدنی و سیاسی این حقوق را مدون و لازم الاجرا کرد.
- نسل دوم حقوق بشر: حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مانند: حق کار مناسب، حق بهداشت، حق آموزش، حق تامین اجتماعی که بعد از جنگ جهانی دوم با اصرار کشورهای سوسیالیستی در اعلامیه جهانی حقوق بشر گنجانیده شدند، در حالی که کشورهای غربی بیشتر بر روی حقوق نسل اول تاکید داشتند. براساس میثاق 1966 حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، این حقوق مدون و لازم الاجرا شدند.
- نسل سوم حقوق بشر: حقوق همبستگی مانند: حق توسعه، حق بر محیط زیست سالم، حق بر صلح، حق بر میراث مشترک بشریت و… که از دهه 1970 مورد توجه قرار گرفتند. این حقوق برخلاف دو نسل قبل که بر حقوق افراد تاکید داشتند به حقوق جمعی اشاره دارند. این حقوق با تلاش کشورهای در حال توسعه در سطح بینالمللی مطرح شده و براساس اعلامیه وین مصوب 1993 مورد پذیرش جامعه جهانی قرار گرفتند. این حقوق هنوز به طور کامل مدون نشدهاند و لازمالاجرا نمیباشند.
حمایت از گروهها و طبقات خاص افراد
بعد از جنگ جهانی اول حرکتهایی در جهت حمایت ویژه از برخی از طبقات افراد شروع شد. نقطه شروع این حرکت تاسیس سازمان بینالمللی کار براساس معاهده ورسای بود.
- سازمان بینالمللی کار: این سازمان که از نمایندگان دولتها، کارگران و کارفرمایان تشکیل شده است در جهت حمایت بین المللی از کارگران فعالیت میکند. کارگران کشورهای عضو میتوانند موارد تخلف را به سازمان گزارش دهند و یا از کشور عضو شکایت نمایند.
- کمیساریای ملل متحد برای پناهندگان: این سازمان که از 1950 جانشین سازمان بینالمللی پناهندگان شده است، در جهت حمایت از حقوق پناهندگان فعالیت میکند.
- حمایت اقلیتها: در عهدنامه وستفالی 1648 و عهد نامه وین 1815 بر آزادی مذهبی تاکید شده است و عهدنامه 1878 برلن نیز از حقوق و آزادیهای فردی بدون هیچ گونه تبعیض نژادی، مذهبی و زبانی حمایت میکند. ولی به طور خاص در مورد اقلیتها فقط میتوان به اعلامیه حقوق افراد متعلق به اقلیتهای قومی، مذهبی و زبانی مصوب مجمع عمومی ملل متحد 1992 اشاره کرد.
حمایت از حقوق زنان
کنوانسیون منع تبعیض علیه زنان مصوب 1979 مجمع عمومی کاملترین سند در حمایت از حقوق زنان است.
حمایت از حقوق کودکان
اولین اقدام ملل متحد در این زمینه اعلامیه حقوق کودک در 1959 است. ولیعهد نامه حقوق کودک 1989 کاملترین سند در زمینه حقوق کودک است.
حمایت عام از حقوق بشر
پس از جنگ جهانی دوم حمایت از افراد در سطح بین المللی به عنوان امضای یک اقلیت یا گروه مطرح نبود بلکه به صورت حمایت از نوع بشر مطرح شد.
- منشور ملل متحد: در مقدمه منشور و نیز مواد 1، 13، 57، 62، 68 و 76 به حقوق بشر و آزادیهای اساسی توجه شده است چه نسبت به همه افراد بدون هیچ گونه تبعیض از نظرنژاد، جنسیت، مذهب، منشا قومی یا زبان اعمال میشوند.
- اعلامیه جهانی حقوق بشر: این اعلامیه که در دهم دسامبر 1948 پاریس به تصویب مجمع عمومی ملل متحد رسید در برگیرنده حقوق مدنی و سیاسی و حقوق اقتصادی و اجتماعی برای کلیه افراد است. از آن به بعد روز دهم دسامبر به عنوان روز جهانی حقوق بشر نامیده شد. امروزه با پذیرش وسیع مفاد اعلامیه جهانی در کشورهای جهان میتوان گفت که مفاد اعلامیه به قواعد عام الشمول و معرفی تبدیل شده و حتی برای کشورهایی که آن را نپذیرفتهاند نیز الزام آور است. همچنین برخی از قواعد آن مانند حق حیات به قواعد آمره تبدیل شدهاند.
- میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی: این میثاق در 1966 به تصویب مجمع عمومی رسید و دارای دو پروتکل الحاقی یکی در مورد حق دادخواهی فردی و دیگری در در مورد لغو مجازات اعدام است. این میثاق به عنوان یک معاهده بین المللی برای کشورهای عضو الزام آور است.
- میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی: میثاق در 1966 به تصویب مجمع عمومی رسید و برای کشورهای عضو الزام آور است. اعلامیه جهانی حقوق بشر، میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، و میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، منشور بین المللی حقوق بشر را تشکیل میدهند.
سوالات متداول درمورد حقوق بین الملل بشر
حقوق بشر چیست و چه اهمیتی دارد؟
حقوق بشر به حقوق اساسی و غیر قابل انتقالی گفته میشود که برای تداوم حیات انسانها ضروری هستند و حق حیات، مهمترین و بنیادیترین آنهاست.
حقوق بشر به چند نسل تقسیم میشود و هر نسل چه حقوقی را شامل میشود؟
حقوق بشر به سه نسل تقسیم میشود: نسل اول شامل حقوق مدنی و سیاسی مانند حق حیات و آزادی بیان؛ نسل دوم شامل حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مانند حق کار و بهداشت؛ و نسل سوم حقوق همبستگی مانند حق توسعه، محیط زیست سالم و حق صلح را شامل میشود.
چه سازمانهایی از گروهها و طبقات خاص حمایت میکنند؟
سازمان بینالمللی کار برای حمایت از کارگران، کمیساریای ملل متحد برای پناهندگان و کنوانسیونها و اعلامیهها برای حمایت از اقلیتها از جمله سازمانها و اسناد بینالمللی حمایت کننده هستند.
مهمترین اسناد بینالمللی در حمایت از حقوق زنان و کودکان کدامند؟
کنوانسیون منع تبعیض علیه زنان مصوب 1979 مهمترین سند در حمایت از حقوق زنان است و اعلامیه حقوق کودک 1959 و عهدنامه حقوق کودک 1989 مهمترین اسناد در حمایت از حقوق کودکان هستند.
حمایت عام از حقوق بشر چگونه در سطح بینالمللی صورت گرفته است؟
پس از جنگ جهانی دوم، حمایت از حقوق بشر به صورت عام مطرح شد؛ منشور ملل متحد، اعلامیه جهانی حقوق بشر 1948، میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی و میثاق بینالمللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، چارچوب اصلی حمایت از حقوق بشر را تشکیل میدهند.
میثاقهای بینالمللی حقوق بشر چه ویژگیهایی دارند؟
این میثاقها برای کشورهای عضو الزامآور هستند و شامل پروتکلهای الحاقی مانند حق دادخواهی فردی و لغو مجازات اعدام میشوند. مفاد آنها به قواعد عامالشمول و بعضا به قواعد آمره تبدیل شده است.
اگه یه کشوری حقوق مردمش رو نقض کنه، مثلا حق آزادی بیان رو ازشون بگیره، آیا سازمانهای بین المللی میتونن دخالت کنن؟
بله، نقض حقوق بشر توسط دولتها میتواند مورد توجه سازمانهای بینالمللی قرار گیرد. بر اساس میثاقها و اسناد بینالمللی، سازوکارهای نظارتی و گزارشدهی برای بررسی و پیگیری چنین مواردی وجود دارد.
این حقوق بشر که میگین، آیا برای همه مردم دنیا یکسانه؟
اصول حقوق بشر بر پایه جهانشمول بودن استوار است و برای همه انسانها صرفنظر از نژاد، جنسیت، ملیت یا مذهب یکسان است. اما نحوه اجرای آن ممکن است بر اساس قوانین داخلی هر کشور تفاوتهایی داشته باشد.
فرق بین نسل اول و نسل دوم حقوق بشر چیه؟
نسل اول حقوق بشر بر حقوق مدنی و سیاسی مانند آزادی بیان و عقیده تمرکز دارد، در حالی که نسل دوم شامل حقوق اقتصادی و اجتماعی مانند حق کار و بهداشت است. هر دو نسل برای کرامت انسانی ضروری و مکمل یکدیگر هستند.
اگه من پناهنده باشم و کشورم من رو نپذیره، کمیساریای پناهندگان میتونه کمکم کنه؟
کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان (UNHCR) وظیفه حمایت از حقوق پناهندگان و ارائه کمکهای لازم به آنها را دارد. این سازمان تلاش میکند تا از حقوق این افراد در کشور میزبان و در صورت امکان بازگشت به کشور مبدأ حمایت کند.
چرا برای حقوق زنان و کودکان سندهای جداگانه وجود داره؟
با وجود اینکه اعلامیه جهانی حقوق بشر برای همه افراد است، اما به دلیل آسیبپذیر بودن گروههایی مانند زنان و کودکان و چالشهای خاصی که با آنها روبرو هستند، اسناد تخصصی مانند کنوانسیون حقوق کودک و کنوانسیون منع تبعیض علیه زنان برای تضمین حمایت کامل از حقوق آنها تدوین شده است.
اگه یه نفر توی کشوری حقوقش نقض بشه، میتونه مستقیما به دادگاه های بین المللی شکایت کنه؟
برای شکایت مستقیم افراد به محاکم بینالمللی معمولا شرایط و پیشنیازهای پیچیدهای وجود دارد. در بیشتر موارد، افراد باید ابتدا تمامی راههای قانونی در کشور خود را طی کرده و سپس از طریق سازوکارهای بینالمللی مانند کمیتههای حقوق بشر شکایت خود را مطرح کنند.
این منشور ملل متحد که میگین، واقعا تضمین میکنه که حقوق بشر رعایت بشه؟
منشور ملل متحد اصول و اهداف کلی حقوق بشر را بیان کرده است. این منشور به همراه سایر اسناد بینالمللی مانند اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاقها، زیربنای حمایت از حقوق بشر در سطح بینالمللی را فراهم کردهاند، اما اجرای کامل آنها به همکاری دولتها بستگی دارد.
حقوق نسل سوم بشر که هنوز لازم الاجرا نشده اند، چه فایده ای دارند؟
حقوق نسل سوم مانند حق بر توسعه یا حق بر محیط زیست سالم، با وجود اینکه هنوز به طور کامل لازمالاجرا نشدهاند، به عنوان اصول راهنما در روابط بینالملل و سیاستگذاریهای ملی مورد توجه قرار میگیرند و به تدریج میتوانند به قواعد حقوقی تبدیل شوند.
حق حیات به عنوان مهمترین حق بشر، آیا هیچ استثنایی نداره؟
حق حیات به عنوان یک حق اساسی و آمره شناخته میشود. با این حال، در برخی کشورها مجازات اعدام همچنان اجرا میشود که این موضوع محل بحث و اختلاف در حقوق بینالملل است. پروتکلهای الحاقی به میثاقها در تلاش برای لغو مجازات اعدام هستند.
اعلامیه جهانی حقوق بشر برای همه کشورها الزام آوره؟
با وجود اینکه اعلامیه جهانی حقوق بشر در ابتدا یک سند غیر الزامآور بود، اما به دلیل پذیرش گسترده آن توسط کشورها، امروزه مفاد آن به عنوان قواعد عرفی و عامالشمول حقوق بینالملل شناخته میشود و برای همه کشورها الزامآور تلقی میگردد.