رسیدگی به اختلافات کارگر و کارفرما و مرجع حل این اختلافات
رابطه بین کارگر و کارفرما، یکی از رایجترین روابطی است که امروزه میان اعضای جامعه شکل میگیرد. ویژگیهای خاص این رابطه سبب تصویب قانونی خاص تحت عنوان قانون کار گردید تا از این طریق روابط میان کارگر و کارفرما ساماندهی شود. اختلافات میان کارگر و کارفرما یکی از مهمترین موضوعاتی است که امکان وقوع آن در جریان این رابطه وجود دارد.
فرآیند رسیدگی در هیأتهای تشخیص و حل اختلاف کار
مشمولین قانون کار
پیش از برسی مراجع صالح جهت رسیدگی به اختلافات کارگر و کارفرما، لازم است تا بدانیم که چه اشخاصی مشمول قانون کار بوده و میتوانند اختلافات خود را با مراجعه به مراجع حل اختلافات کارگر و کارفرما، حل و فصل نمایند. براساس ماده 5 قانون کار مصوب 1369 تمام کارفرمایان، کارگران، نمایندگان آنها، کارگاهها و کارآموزان مشمول مقررات قانون مزبور هستند. مطابق این قانون، شخصی را که در مقابل دریافت حق السعی (حقوق، سهم سود و سایر مزایا)، به دستور کارفرما کار میکند را کارگر میگویند. کارفرما نیز شخصی حقیقی یا حقوقی است که کارگر به حساب و درخواست او در ازای دریافت حق السعی کار میکند.
نحوه حل اختلافات میان کارگر و کارفرما مطابق قانون کار
فصل نهم قانون کار به تعیین نحوه حل و فصل اختلاف میان کارگر و کارفرما اختصاص دارد. در این فصل از مراجعی که برای رسیدگی به این اختلافات تعیین شدهاند نام برده شده و نحوه رسیدگی به آن نیز بیان گردیده است. مطابق ماده 157 قانون کار، حل و فصل اختلافات میان کارگر و کار فرما که منشاء آن قانون و یا سایر مقررات قرارداد است، در دو مرحله ذیل انجام میشود:
- در مرحله نخست، حل این اختلافات باید از طریق سازش مستقیم طرفین در شورای اسلامی کار باشد. در صورتی که در واحدی شورای اسلامی کار نباشد، حل و فصل اختلافات از طریق انجمن صنفی کارگران و یا نماینده قانونی کارگران و کارفرماها انجام خواهد شد.
- در صورت عدم نتیجه بخشی مرحله نخست و عدم سازش آنها، اختلاف باید از طریق هیأت تشخیص و نیز هیأت حل اختلاف، حل و فصل شود.
هیأت تشخیص متشکل از یک نماینده وزارت کار و امور اجتماعی، نماینده کارگران منتخب کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار استان و نماینده مدیران صنایع (منتخب کانون انجمنهای صنفی کارفرمایان استان) است. هیأت حل اختلاف استان نیز متشکل از سه نفر از نمایندگان کارگران، سه نفر از نمایندگان کار فرمایان (منتخب مدیران) و سه نفر از نمایندگان دولت است.
نحوه رسیدگی به اختلافات توسط مرجع حل اختلاف کارگر و کارفرما
در رابطه با نحوه رسیدگی به اختلافات کارگر و کارفرما باید به نکاتی توجه نمود. این نکات عبارتاند از:
- براساس قوانین مربوطه، رسیدگی به اختلافات مزبور در دو مرحله بدوی و تجدید نظر صورت میگیرد.
- رسیدگی به این اختلافات مستلزم تقدیم دادخواست از سوی ذینفع و یا نماینده قانونی او در مراجع ذیصلاح است. این دادخواست باید به زبان فارسی نوشته شده و کتبی باشد و نیز به واحد کار و امور اجتماعی واقع در آخرین محل کار کارگر، تسلیم شود.
- دادخواست و پیوستهای آن باید به تعداد خوانده باشد.
- جلسه هیأت تشخیص با حضور اعضای آن تشکیل شده و دعوت از طرفین جهت حضور در جلسه رسیدگی (برای یک نوبت) الزامی است. عدم حضور طرفین و یا نماینگان آنها در جلسه، مانع از رسیدگی و صدور رای نمیگردد.
- در صورتی که طرفین، نسبت به رای صادره اعتراض داشته باشند، باید اعتراض خود را ظرف مدت 15 روز از تاریخ ابلاغ، به صورت کتبی به هیأت حل اختلاف تقدیم نمایند.
- مرجع رسیدگی به شکایات و اعتراض نسبت به آرای هیأتهای تشخیص، هیأتهای حل اختلاف میباشند. رأیی که توسط هیات حل اختلاف در این مورد صادر میشود قطعی و لازم الاجرا است.
- هیأتهای حل اختلاف میبایست به صورت کتبی از طرفین جهت حضور در جلسه رسیدگی دعوت به عمل آورد. عدم حضور طرفین یا نماینده آنها مانع رسیدگی و صدور رأی نخواهد بود. در صورت ضروری دانستن حضور طرفین توسط هیأت حل اختلاف جلسه رسیدگی را تنها برای یک بار تجدید خواهد کرد.
آرا قطعی هیأتهای حل اختلاف، قابلیت اعتراض دارند.
سوالات متداول درمورد رسیدگی به اختلافات کارگر و کارفرما و مرجع حل این اختلافات
مشمولین قانون کار چه کسانی هستند؟
تمام کارگران، کارفرمایان، نمایندگان آنها، کارگاهها و کارآموزان مشمول مقررات قانون کار هستند. کارگر کسی است که در مقابل دریافت حق السعی، به دستور کارفرما کار میکند و کارفرما شخص حقیقی یا حقوقی است که کارگر برای او کار میکند.
نحوه حل اختلاف میان کارگر و کارفرما چگونه است؟
حل اختلاف در دو مرحله انجام میشود: ابتدا تلاش برای سازش مستقیم طرفین از طریق شورای اسلامی کار یا انجمن صنفی کارگران و نماینده قانونی کارفرماها و در صورت عدم نتیجه، ارجاع اختلاف به هیأت تشخیص و هیأت حل اختلاف.
هیأت تشخیص و هیأت حل اختلاف چگونه تشکیل میشوند؟
هیأت تشخیص شامل نماینده وزارت کار، نماینده کارگران و نماینده مدیران صنایع است. هیأت حل اختلاف استان شامل سه نماینده کارگران، سه نماینده کارفرمایان و سه نماینده دولت میباشد.
دادخواست رسیدگی به اختلافات چگونه ارائه میشود؟
دادخواست باید کتبی و به زبان فارسی باشد و به واحد کار و امور اجتماعی محل آخرین کار کارگر تسلیم شود. دادخواست و پیوستها باید به تعداد خوانده ارائه شوند.
اگر طرفین در جلسه حضور نداشته باشند چه میشود؟
عدم حضور طرفین یا نمایندگان آنها مانع از رسیدگی و صدور رأی نمیشود، اما هیأت میتواند در صورت ضروری جلسه را یک بار دیگر تجدید کند.
اعتراض به آرای هیأت تشخیص چگونه انجام میشود؟
طرفین میتوانند ظرف 15 روز از تاریخ ابلاغ، اعتراض کتبی خود را به هیأت حل اختلاف تقدیم کنند. آرای هیأت حل اختلاف قطعی و لازم الاجرا است.
آیا آرای هیأتهای حل اختلاف قابلیت اعتراض دارند؟
بله، آرا قطعی هیأتهای حل اختلاف قابلیت اعتراض دارند و مرجع رسیدگی به این اعتراضات، همان هیأتهای حل اختلاف هستند.
من یه کارگرم که با کارفرمام به مشکل خوردم. کجا باید شکایت کنم؟
بر اساس قانون کار، ابتدا باید مشکل خود را از طریق سازش مستقیم در شورای اسلامی کار یا انجمن صنفی کارگران پیگیری کنید. در صورت عدم حل اختلاف، میتوانید با تقدیم دادخواست کتبی به واحد کار و امور اجتماعی واقع در آخرین محل کار خود، موضوع را به هیئتهای تشخیص و حل اختلاف ارجاع دهید.
اگه به رای هیات تشخیص اعتراض داشته باشم، میتونم دوباره شکایت کنم؟
بله، در صورت اعتراض به رأی هیئت تشخیص، میتوانید ظرف ۱۵ روز از تاریخ ابلاغ رأی، اعتراض خود را به صورت کتبی به هیئت حل اختلاف تقدیم نمایید. رأی صادر شده توسط هیئت حل اختلاف در این مرحله قطعی و لازمالاجرا خواهد بود.
اگه من یا نمایندهام نتونیم بریم جلسه، رای صادر میشه؟
بله، بر اساس قوانین مربوطه، عدم حضور شما یا نمایندهتان در جلسات هیئتهای تشخیص و هیئتهای حل اختلاف، مانع از رسیدگی و صدور رأی نمیشود. بنابراین، رأی صادر خواهد شد، هرچند که بهتر است برای دفاع از حقوق خود در جلسات حاضر شوید.
فقط کارگرها میتونن به این هیاتها مراجعه کنن؟
خیر، کارگران و کارفرمایان هر دو مشمول قانون کار بوده و در صورت بروز اختلاف، میتوانند با مراجعه به مراجع حل اختلاف کار، مشکلات خود را حل و فصل نمایند. این هیئتها برای رسیدگی به اختلافات بین هر دو طرف طراحی شدهاند.
اگه تو شرکت ما شورای اسلامی کار نباشه، باید چکار کنیم؟
در صورتی که در واحد کاری شما شورای اسلامی کار وجود نداشته باشد، حل و فصل اختلافات باید از طریق انجمن صنفی کارگران یا نماینده قانونی کارگران و کارفرمایان انجام شود. این مراجع به عنوان جایگزین شورای اسلامی کار در نظر گرفته شدهاند.
یه کارفرما چه کسیه؟
بر اساس ماده ۵ قانون کار، کارفرما شخصی حقیقی یا حقوقی است که کارگر به حساب و درخواست او در ازای دریافت حقالسعی کار میکند. این حقالسعی شامل حقوق، سهم سود و سایر مزایا است که به کارگر پرداخت میشود.
دادخواست رو باید به کجا بدیم و چه چیزهایی باید توش بنویسیم؟
دادخواست باید کتبی و به زبان فارسی باشد و به واحد کار و امور اجتماعی واقع در آخرین محل کار کارگر تسلیم شود. در دادخواست باید مشخصات کامل و شرح اختلاف و خواستههای خود را ذکر کنید. همچنین، دادخواست و پیوستهای آن باید به تعداد خوانده باشد.
فرق هیات تشخیص با هیات حل اختلاف چیه؟
هیئت تشخیص مرجع رسیدگی به اختلافات در مرحله بدوی است، در حالی که هیئت حل اختلاف مرجع رسیدگی به شکایات و اعتراضها نسبت به آرای هیئت تشخیص و در واقع مرجع تجدیدنظر محسوب میشود. هر دو هیئت دارای ترکیب متفاوتی از نمایندگان کارگران، کارفرمایان و دولت هستند.
اگه یه نفر کارگر نباشه، مثلا یه کارمند دولتی، میتونه از این طریق مشکلاتشو حل کنه؟
خیر، مراجع حل اختلاف کارگر و کارفرما فقط به اختلافات اشخاصی رسیدگی میکنند که مشمول قانون کار باشند. کارمندان دولت عموماً تابع قانون استخدام کشوری یا قوانین و مقررات استخدامی خاص خود هستند و اختلافات آنها از طریق مراجع اداری مربوطه حل و فصل میشود.
رای هیات حل اختلاف هم میشه اعتراض کرد؟
همانطور که در متن اشاره شده است، رأی صادر شده توسط هیئت حل اختلاف در رسیدگی به شکایات و اعتراضات نسبت به آرای هیئت تشخیص، قطعی و لازمالاجرا است. به این ترتیب، امکان اعتراض دوباره به این رأی در مراجع دیگری وجود ندارد و این رأی به عنوان رأی نهایی تلقی میشود.