مقررات مالیاتی
یکی از منابع اصلی درآمدی دولت جهت پوشش هزینه و مخارج عمومی کشور، مالیاتی است که از دارایی یا درآمد اشخاص و یا ارزش افزوده کالاها و خدمات عرضه شده در جامعه اخذ میگردد. در واقع پرداخت مالیات به نوعی نشان دهنده میزان مشارکت عموم در تامین مخارج عمومی کشور میباشد. با توجه به اینکه اخذ هر گونه وجهی از افراد جامعه نوعی تحمیل تکلیف بر آنها محسوب میشود، قانون اساسی تنها راه وضع و اخذ مالیات را قانون دانسته و موارد معافیت و بخشودگی و تخفیف مالیاتی را به قانون مصوب مجلس محول کرده است. بر همین اساس هم در حال حاضر اخذ وجه با عنوان مالیات تنها به استناد قانون مالیاتهای مستقیم صورت میپذیرد.
مبانی قانونی نظام مالیاتی ایران
تعاریف و کلیات
اشخاص مرتبط
در رابطه با مالیات و پرداخت و وصول آن، اشخاص اصلی مرتبط عبارتاند از:
- سازمان امور مالیاتی.
- مودی.
- پرداخت کننده.
سازمان امور مالیاتی به موجب بند الف ماده 59 قانون برنامه سوم توسعه مصوب 1379 تاسیس گردیده است. به موجب این بند به دولت اجازه داده میشود به منظور افزایش کارایی نظام مالیاتی و رفع موانع سازمانی موجود و همچنین تمرکز کلیه امور مربوط به اخذ مالیات، سازمان امور مالیاتی کشور را به صورت یک موسسه دولتی و زیر نظر وزیر امور اقتصادی و دارایی ایجاد کند. با ایجاد این سازمان تمامی وظایف، اختیارات، نیروی انسانی، امکانات و تجهیزاتی که در وزارت امور اقتصادی و دارایی وجود دارد که در معاونت امور مالیاتی و بخشها و حوزههای مالیاتی به کار گرفته میشوند به این سازمان منتقل میگردد. پرداخت کننده مالیات کسی است که پرداخت نهایی از سوی او صورت میگیرد. مودی کسی است که در مقابل اداره امور مالیاتی مسئول پرداخت است.
سال مالیاتی
سال مالیاتی عبارت است از یک سال شمسی که از اول فروردین ماه هر سال شروع و به آخر اسفند همان سال ختم میشود. در صورتی سال مالی اشخاص حقوقی مطابق و سال مالیاتی نباشد، سال مالی آنها به جای سال مالیاتی قانونی مبنا قرار میگیرد (ماده 155 قانون مالیاتهای مستقیم).
اظهارنامه مالیاتی
اظهارنامه مالیاتی عبارت است از اظهار و ابراز منابع مالی مشمول مالیات مودی توسط وی، جهت اعمال نرخهای مالیاتی. اداره امور مالیاتی به اظهارنامه مودیان مالیات بر درآمد در مهلت مقرر رسیدگی و برگ تشخیص درآمد صادر مینماید تا ماخذ مالیاتی وی قطعی و مشخص گردد (ماده 156 قانون مالیاتهای مستقیم) البته مطابق ماده 158 قانون، سازمان امور مالیاتی کشور میتواند در مورد بعضی از منابع مالیاتی طبق آگهی منتشره در نیمه اول هر سال اعلام نماید که در سال بعد اظهارنامههای مودیان مزبور را که به موقع تسلیم کرده باشند بدون رسیدی که قبول کرده و فقط تعدادی از آنها را به طور نمونه گیری و طبق مقررات این قانون مورد رسیدگی قرار خواهد داد.
هیات حل اختلاف مالیاتی
به موجب ماده 170 قانون، هیات حل اختلاف مالیاتی، مرجع رسیدگی به هر گونه اختلافاتی است که در تشخیص مالیاتهای موضوع این قانون بین اداره امور مالیاتی و مودی ایجاد میشود. علاوه بر این هیات مزبور مرجع رسیدگی به شکایات ناشی از اقدامات اجرایی راجع به مطالبات دولت از اشخاص؛ اعم از حقیقی یا حقوقی که مقررات اجرایی مالیاتها قابل مطالبه و وصول است، نیز خواهد بود (ماده 216 قانون مالیاتهای مستقیم).
مشمولین
مطابق ماده 1 قانون مالیاتهای مستقیم، اشخاص زیر مشهور پرداخت مالیات هستند:
- کلیه مالکین اموال و املاک واقع در ایران: وقوع مان در ایران مولفه اصلی این بند است.
- کلیه اشخاص حقیقی ایرانی مقیم ایران نسبت به کلیه درآمدهای حاصل در ایران یا خارج: ایرانی بودن و اقامت در ایران مولفه اصلی این بند است.
- کلیه اشخاص حقوقی ایرانی نسبت به کلیه درآمدهای حاصله در ایران یا خارج: ایرانی بودن شخص حقوقی مولفه اصلی این بند است.
- کلیه اشخاص غیر ایرانی نسبت به درآمدهای حاصله در ایران: مولفه اصلی این بند عبارت است از تحصیل درآمد در ایران، ولو اینکه توسط خارجیان حاصل شده باشد.
قانون گذار در ماده 2 قانون مالیاتهای مستقیم اشخاص ذیل را از شمول قانون خارج کرده است:
- وزارتخانهها و موسسات دولتی.
- دستگاههایی که بودجه آنها به وسیله دولت تامین میشود.
- شهرداریها.
در خصوص اشخاص فوق الذکر دو نکته قابل توجه است:
- تنها خود این اشخاص مشمول معافیتهای مقرر بوده و شرکتهایی که تمام یا قسمتی از سرمایه آنها متعلق به اشخاص فوق باشد، سهم درآمد یا سود آنها مشمول حکم این ماده نخواهد بود.
- درآمدهای حاصل از فعالیتهای اقتصادی از قبیل فعالیتهای صنعتی، معدنی، تجاری، خدماتی و سایر فعالیتهای تولیدی توسط اشخاص فوق مشمول استثناء مزبور نبوده و در هر مورد به طور جداگانه به نرخ مقرر در قانون مشمول مالیات خواهد بود. با این تعبیر فعالیتهای سودآور این گونه اشخاص به دلیل ماهیت تصدی گری آن در مقابل اعمال حاکمیت همچنان مشمول مالیات باقی خواهد ماند.
ماخذ مالیات
منابع مالی اعم از دارایی و درآمد اشخاص، ماخذ مالیاتی آنها را تشکیل میدهد. مأخذ به معنی محل و منبع اخذ مالیات است که در قانون مالیاتهای مستقیم شامل دارایی و درآمد اشخاص است.
سوالات متداول درمورد مقررات مالیاتی
مقررات مالیاتی در ایران بر چه اساسی وضع میشوند؟
طبق قانون اساسی، اخذ مالیات تنها بر اساس قانون امکانپذیر است. در حال حاضر، مبنای اصلی دریافت مالیات در ایران، قانون مالیاتهای مستقیم میباشد که تمامی موارد وصول، معافیت و بخشودگی در آن مشخص شده است.
اشخاص مرتبط با مالیات چه کسانی هستند؟
سه دسته اصلی در نظام مالیاتی نقش دارند: سازمان امور مالیاتی به عنوان مجری و ناظر، مودی به عنوان مسئول پرداخت، و پرداختکننده که نهایتاً مالیات را میپردازد.
سال مالیاتی چیست؟
سال مالیاتی یک سال شمسی است که از اول فروردین آغاز و تا پایان اسفند همان سال ادامه دارد. اگر سال مالی اشخاص حقوقی با سال مالیاتی متفاوت باشد، سال مالی خودشان مبنای محاسبه قرار میگیرد.
اظهارنامه مالیاتی چه کاربردی دارد؟
اظهارنامه مالیاتی ابزاری است که مودی منابع مالی مشمول مالیات خود را اعلام میکند. اداره مالیات بر اساس این اظهارنامه به تعیین درآمد مشمول مالیات و صدور برگ تشخیص اقدام مینماید.
هیات حل اختلاف مالیاتی چه نقشی دارد؟
این هیات بر اساس ماده 170 قانون، مرجع رسیدگی به اختلافات بین مودی و اداره امور مالیاتی است و همچنین شکایات ناشی از اقدامات اجرایی در زمینه وصول مالیاتها را بررسی میکند.
چه اشخاصی مشمول پرداخت مالیات هستند؟
طبق ماده 1 قانون مالیاتهای مستقیم: مالکین املاک در ایران، اشخاص حقیقی ایرانی مقیم ایران، اشخاص حقوقی ایرانی (داخل و خارج کشور) و اشخاص غیرایرانی با درآمد در ایران، همگی مشمول مالیات هستند.
چه اشخاصی از شمول قانون مالیاتهای مستقیم خارج هستند؟
وزارتخانهها، موسسات دولتی، دستگاههای با بودجه دولتی و شهرداریها مشمول قانون مالیاتهای مستقیم نیستند. اما فعالیتهای اقتصادی و سودآور آنها همچنان مشمول مالیات خواهد بود.
ماخذ مالیات به چه معناست؟
ماخذ مالیات همان منابع مالی مانند داراییها و درآمد اشخاص است که مبنای محاسبه و اخذ مالیات قرار میگیرد.
من یه کسب و کار کوچیک دارم. باید مالیات رو به چه کسی بپردازم؟
شما به عنوان مودی مالیاتی، مسئول پرداخت مالیات هستید و باید آن را به سازمان امور مالیاتی کشور که زیر نظر وزیر امور اقتصادی و دارایی فعالیت میکند، بپردازید. این سازمان متولی تمامی امور مربوط به اخذ مالیات در کشور است.
من یه خونه دارم و اون رو اجاره دادم. آیا به عنوان صاحب ملک باید مالیات بدم؟
بله. بر اساس قانون مالیاتهای مستقیم، مالکان اموال و املاک واقع در ایران مشمول پرداخت مالیات هستند. بنابراین، شما باید مالیات مربوط به درآمد حاصل از اجاره ملک خود را بپردازید.
من یه ایرانی هستم ولی خارج از ایران کار میکنم. آیا باید برای درآمدی که اونجا دارم، به ایران مالیات بدم؟
بله. بر اساس قانون، کلیه اشخاص حقیقی ایرانی مقیم ایران نسبت به تمام درآمدهای خود، چه در داخل و چه در خارج از کشور، مشمول پرداخت مالیات هستند.
آیا دولت و شهرداریها هم باید مالیات بدن؟
خیر. بر اساس قانون مالیاتهای مستقیم، وزارتخانهها و مؤسسات دولتی، دستگاههایی که بودجهشان توسط دولت تأمین میشود و شهرداریها از پرداخت مالیات معاف هستند. با این حال، درآمدهای حاصل از فعالیتهای اقتصادی و سودآور آنها همچنان مشمول مالیات است.
اگه من اظهارنامه مالیاتی رو پر کنم و بفرستم، آیا حتماً مأمور مالیاتی باید بیاد و همه چیز رو بررسی کنه؟
خیر. بر اساس ماده ۱۵۸ قانون، سازمان امور مالیاتی میتواند در برخی موارد، اظهارنامههای مودیان را بدون رسیدگی قبول کند و تنها تعداد محدودی از آنها را به صورت نمونهگیری بررسی نماید.
اگه من با مبلغ مالیاتی که برای من تعیین شده مخالف باشم، کجا باید برم؟
در صورت بروز هرگونه اختلاف با اداره امور مالیاتی، میتوانید به هیأت حل اختلاف مالیاتی مراجعه کنید. این هیأت مرجع رسیدگی به اختلافات بین مودی و اداره امور مالیاتی است.
سال مالیاتی چقدره و آیا همیشه باید از اول فروردین شروع بشه؟
سال مالیاتی یک سال شمسی است که از اول فروردین آغاز میشود و در پایان اسفند به اتمام میرسد. با این حال، اگر سال مالی شرکت شما با این تاریخها منطبق نباشد، همان سال مالی شرکت شما مبنای تشخیص مالیات قرار میگیرد.
ماخذ مالیاتی یعنی چی از روی چه چیزی مالیات حساب میشه؟
مأخذ مالیاتی به معنی منبع و محل اخذ مالیات است. بر اساس قانون، مأخذ مالیات شما دارایی یا درآمد است که شامل درآمدهای حاصل از فعالیتهای اقتصادی و یا ارزش اموال و داراییهای شما میشود.
اگه یه شرکت خارجی تو ایران فعالیت اقتصادی کنه، آیا باید مالیات بده؟
بله. بر اساس قانون، کلیه اشخاص غیرایرانی نسبت به درآمدهایی که در ایران به دست میآورند، مشمول پرداخت مالیات هستند.
اگه یه شرکت دولتی فعالیت اقتصادی سودآور داشته باشه، آیا باز هم مالیات نمیده؟
خیر. بر اساس قانون، درآمدهای حاصل از فعالیتهای اقتصادی، تجاری، صنعتی و خدماتی وزارتخانهها، مؤسسات دولتی و شهرداریها، مشمول معافیت نیست و به صورت جداگانه مشمول مالیات خواهد بود.