اشخاص محروم و ممنوع از انتخاب به داوری
از داوری تعاریف زیادی ارائه گردیده است که همگی با اندک تفاوتی به یک معنا و مفهوم هستند، اما اگر بخواهیم تعریفی ارائه دهیم که تقریبا جامع و مانع باشد می‌توان گفت که، داوری عبارت از عقدی است که طرفین با تراضی یا با حکم قانون در داوری اجباری اختلاف تحقق یافته یا اختلاف احتمالی خود نزد اشخاص خصوصی، اعم از حقیقی و غیر از مراجع قضایی مطرح می‌کنند تا آنها بدون رعایت تشریفات دادرسی و در مدت معینی به دعوای مطروحه رسیدگی کرده و رای مقتضی صادر نمایند.
ممنوعیت‌های شغلی و قانونی برای انتخاب داور
فواید داوری
- صرفه جویی در وقت.
- صرفه جویی در هزینه.
- انتخاب داور مورد اعتماد که اصولا در اختیار اصحاب دعوا است.
- عدم وقوع دشمنی بعد از صدور رای.
نکته: اگر اصحاب دعوا در انتخاب داور دقت کامل نکنند زیان آن از زیان رای دادگاه بیش‌تر خواهد بود چه اولا داور ممکن است در مورد امور قضایی وارد نبوده و از طرفی مقید به رعایت مقررات نیست و احتمال خطا و اشتباه او بیش‌تر است ثانیا اگر رای دادگاه برخلاف قانون یا میل طرفین باشد می‌توان از آن تجدید نظر خواست و اشتباه یا خطای داوران را جبران کرد ولی رای داور قابل تجدیدنظر نیست.
اشخاص محروم و ممنوع از انتخاب به سمت داوری
این اشخاص به سه گروه تقسیم می‌شوند، کسانی که به طور مطلق اهلیت ندارند، و مقامات ممنوع از انتخاب به سمت داوری است. کسانی که اهلیت ندارند نمی‌توانند به سمت داوری انتخاب شوند زیرا انتخاب شدن به سمت داوری از حقوق اجتماعی است و شخصی که به موجب حکم قانون از حقوق اجتماعی محروم شده است نمی‌تواند به این سمت انتخاب شود. عدم اهلیت بر دو گونه است عدم اهلیت نسبی و عدم اهلیت مطلق.
عدم اهلیت مطلق
این عدم اهلیت شامل اشخاصی است که به هیچ وجه نمی‌توان آنها را به سمت داوری انتخاب کرد ولو با رضایت طرفین زیرا عدم اهلیت آنها مربوط به یک امر عمومی است. این اشخاص عبارت‌اند از:
- اشخاصی که فاقد اهلیت قانونی هستند.
- اشخاصی که به حکم قطعی دادگاه و یا در اثر آن از داوری محروم شده‌اند.
- هرگاه یک طرف معامله ایرانی و طرف دیگر خارجی باشد، طرف ایرانی نمی‌تواند تا پیش از بروز اختلاف داوری شخصی را بپذیرد که تابعیت طرف خارجی را داشته باشد. (یعنی چنین شخصی تا پیش از بروز اختلاف حتی با رضایت طرف ایرانی نیز نمی‌توان داور را به داوری انتخاب کرد)
- کلیه قضات و کارمندان اداری شاغل در محاکم قضایی.
عدم اهلیت نسبی
این عدم اهلیت شامل کسانی است که دادگاه نمی‌تواند آنها را به سمت داوری انتخاب نماید مگر به تراضی طرفین:
- کسانی که سن آنان کمتر از 25 سال تمام باشد.
- کسانی که در دعوا ذینفع باشند.
- کسانی که با یکی از اصحاب دعوا قرابت سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم داشته باشند.
- کسانی که بقیه یا کفیل یا وکیل یا مباشر امور یکی از اصحاب دعوا می‌باشند یا یکی از اصحاب دعوا مباشر امور آنان باشد.
- کسانی که خود یا همسرشان وارث یکی از اصحاب دعوا باشند.
- کسانی که با یکی از اصحاب دعوا یا با اشخاصی که قرابت نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم با یکی از اصحاب دعوا دارند، در گذشته یا حال دادرسی کیفری داشته باشند.
- کسانی که خود یا همسرشان و یا یکی از اقربای سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم او با یکی از اصحاب دعوا یا زوجه و یا یکی از اقربای نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم او دادرسی مدنی دارند.
- کارمندان دولت در حوزه ماموریت آنها.
مقامات ممنوع از انتخاب به داوری
به موجب ماده اول قانون موسوم به منع مداخله وزرا و نمایندگان و کارمندان دولت و مقامات دولتی و کشوری مصوب 22 دی ماه 1377 اشخاص زیر هستند:
- نخست وزیر، وزیران، معاونین یا نمایندگان مجلس.
- سفرا، استانداران، فرمانداران کل، شهر داران و نمایندگان انجمن شهر.
- کارمندان و صاحب منصبان کشوری و لشکری و شهرداری و دستگاه‌های وابسته به آنها.
- کارکنان هر سازمان یا بنگاه یا شرکت یا بانک یا هر شعبه دیگر که اکثریت سهام اکثریت منافع یا مدیریت یا اداره کردن یا نظارت آن متعلق به دولت یا شهرداری‌ها یا دستگاه‌های وابسته به آنها باشد.
- اشخاصی که به نحوی از انحاء از خزانه یا مجلسی یا موسسات مذکور در بالا حقوق یا مقرری یا حق الزحمه یا پاداش یا امثال آن به طور مستمر
- مدیران و کارکنان بنگاه‌های خیریه که از دولت یا شهرداری‌ها کمک دریافت می‌دارند.
- شرکت‌ها و موسساتی که 5 درصد یا بیش‌تر از سهام یا سرمایه یا منافع آن متعلق به یک نفر از اشخاص مذکور در فوق باشد و یا اینکه نظارت و یا مدیریت و یا اداره و یا بازرسی و موسسات مذکور با آنان باشد به استثنای شرکت‌ها و موسساتی که تعداد صاحبان سهام آن یک 150 نفر و یا بیش‌تر باشد مشروط بر اینکه هیچ یک از اشخاص مذکور در فوق بیش از 5 درصد از کل سهام آن را نداشته و نظارت یا مدیریت یا اداره و یا بازرسی آن با اشخاص مذکور در فوق نباشد.
- شرکت‌هایی که اکثریت سهام یا سرمایه یا منافع آنها متعلق به شرکت‌های مندرج در بند 7 باشد، نمی‌توانند در معاملات یا داوری در دعاوی با دولت یا مجلسین یا شهرداری‌ها یا دستگاه‌های وابسته به آنها و یا موسسات مذکور در بند 4 و 6 این ماده شرکت نمایند اعم از اینکه دعاوی مزبور در مراجع قانونی مطرح شده یا نشده باشد.
و نیز پدر و مادر و برادر و خواهر و زن با شوهر، اولاد بلافصل و عروس و داماد اشخاص مندرج در این قانون و همچنین شرکت‌ها و موسساتی که، عقرب‌های فوق به نحو مندرج در بند 7 و 8 در آن سهیم یا دارای سمت باشند، نمی‌توانند با وزارتخانه‌ها با بانک‌ها و یا شهرداری‌ها و یا سازمان‌ها و یا سایر موسسات مذکور در این قانون که این اشخاص در آن سمت وزارت یا معاونت و یا مدیریت دارند، وارد معامله داوری شوند.
سوالات متداول اشخاص محروم و ممنوع از انتخاب به داوری
داوری چیست و چه مزایایی دارد؟
داوری عقدی است که طرفین با تراضی یا حکم قانون اختلاف خود را نزد داوران خصوصی مطرح می‌کنند تا بدون تشریفات قضایی به دعوا رسیدگی شود. مزایای آن شامل صرفه‌جویی در وقت و هزینه، انتخاب داور مورد اعتماد و کاهش احتمال دشمنی پس از صدور رای است.
چه کسانی از نظر قانونی نمی‌توانند داور شوند؟
افرادی که فاقد اهلیت قانونی هستند، اشخاصی که به حکم دادگاه از داوری محروم شده‌اند، قضات و کارمندان شاغل در محاکم قضایی و در برخی شرایط افراد تابع کشور طرف خارجی نمی‌توانند داور شوند.
عدم اهلیت نسبی داوران شامل چه افرادی است؟
کسانی که سن آنها کمتر از 25 سال است، ذینفع در دعوا، دارای قرابت تا درجه دوم با اصحاب دعوا، وکیل یا مباشر امور یکی از طرفین یا بستگان نزدیک آنها، یا کسانی که با اصحاب دعوا دادرسی مدنی یا کیفری داشتهاند، تنها با رضایت طرفین میتوانند داور شوند.
مقامات ممنوع از داوری چه کسانی هستند؟
نخست وزیر، وزیران، نمایندگان مجلس، سفرا، استانداران، فرمانداران، شهرداران، کارمندان دولت، مدیران بنگاه‌های دولتی یا خیریه‌های وابسته به دولت و نزدیکان درجه یک آنان از جمله افرادی هستند که نمی‌توانند به داوری انتخاب شوند.
چرا رعایت اهلیت داوران اهمیت دارد؟
انتخاب داور نامناسب میتواند منجر به خطا یا اشتباه در رای شود، و برخلاف دادگاه، رای داور قابل تجدیدنظر نیست؛ بنابراین دقت در انتخاب داور از اهمیت بالایی برخوردار است.
من و یکی از دوستانم برای حل اختلافمون می‌خوایم از یه داور کمک بگیریم. اگه اون داور توی پرونده ما نفع شخصی داشته باشه، باز هم میتونه داور باشه؟
خیر، طبق قانون، داوری که در دعوا ذینفع باشد، از داوری ممنوع است.
اگه من یه وکیل باشم، میتونم توی یه پرونده‌ای که خودم وکالت یکی از طرفین رو به عهده دارم، داور هم باشم؟
خیر، وکیل یا مباشر امور یکی از اصحاب دعوا نمی‌تواند در آن پرونده به عنوان داور انتخاب شود.
خواهرزاده من با یه نفر اختلاف داره. آیا من میتونم برای حل این اختلاف داور باشم؟
خیر، به دلیل قرابت نسبی، شما نمی‌توانید در این پرونده به عنوان داور فعالیت کنید.
اگه داور کمتر از ۲۵ سال داشته باشه، انتخابش از نظر قانونی اشکال داره؟
بله، کسانی که سن آنها کمتر از ۲۵ سال تمام است، فاقد اهلیت نسبی برای داوری هستند و دادگاه نمی‌تواند آنها را به داوری انتخاب کند.
من کارمند اداره ثبت اسناد هستم. میتونم برای حل یه اختلاف داوری کنم؟
خیر، طبق قانون، کارکنان دولت در حوزه ماموریت خود نمی‌توانند به عنوان داور انتخاب شوند.
اگه طرف خارجی تو قرارداد باشه، می‌تونیم یه داور خارجی انتخاب کنیم؟
خیر، اگر یکی از طرفین قرارداد ایرانی و دیگری خارجی باشد، طرف ایرانی نمی‌تواند شخصی را که تابعیت طرف خارجی را دارد، به عنوان داور انتخاب کند.
من با کسی که قراره داورم باشه، قبلا یه پرونده حقوقی داشتم. این موضوع مشکلی ایجاد می‌کنه؟
بله، داشتن دادرسی مدنی یا کیفری با یکی از اصحاب دعوا، از موانع انتخاب به داوری است.
اگه همسر من با یکی از طرفین اختلاف فامیلی داشته باشه، آیا من میتونم داور باشم؟
خیر، اگر همسر شما با یکی از اصحاب دعوا قرابت نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم داشته باشد، شما نمی‌توانید به عنوان داور انتخاب شوید.
اگه کسی به دلیل اعتیاد از حقوق اجتماعی محروم شده باشه، میتونه به عنوان داور انتخاب بشه؟
خیر، اشخاصی که به موجب حکم قطعی دادگاه از حقوق اجتماعی محروم شده‌اند، به طور مطلق از داوری ممنوع هستند.
اگه من با یه شرکت دولتی اختلاف پیدا کنم، میتونم برای داوری از یکی از مدیران اون شرکت کمک بگیرم؟
خیر، به موجب قانون منع مداخله، مدیران و کارمندان شرکت‌های دولتی از داوری در دعاوی مربوط به دولت ممنوع هستند.