بند فورس ماژور در قراردادها چیست؟
امروزه افراد، بسیاری از فعالیتهای خود را در قالب تنظیم قراردادها انجام میدهند. تنظیم یک قرارداد مستلزم رعایت نکات بسیاری بوده و پیچیدگیهای فراوانی دارد. لذا مشورت با افراد کاردان و ماهر در زمینه تنظیم قراردادها، امری ضروری است. یکی از مواردی که در قراردادها ذکر میگردد، بند فورس ماژور بوده که ممکن است از اجرای قرارداد ممانعت کرده و یا اجرای آن را به تاخیر بیندازد.
مصادیق رایج فورس ماژور در قراردادها
مفهوم فورس ماژور
فورس ماژور شرطی است که جهت رفع مسئولیت از اشخاص هنگام وقوع فجایع طبیعی و غیر قابل اجتنابی که انتظار وقوع آنها وجود نداشته و وقوع آن طرفین قرارداد را از انجام تعهدات باز میدارد، درج میشود. در واقع فورس ماژور اصطلاحی فرانسوی است که رویدادهای غیر قابل پیش بینی و یا رویدادهای مرتبط با اعمال انسانها از مصادیق آن محسوب میگردد. از رویدادهای غیر قابل پیشبینی میتوان به سیل، طوفان و زلزله اشاره کرد. همچنین جنگها از مصادیق رویدادهای مرتبط با اعمال انسان میباشند.
فورس ماژور عموما به مواردی اطلاق میگردد که خارج از کنترل باشد، به این ترتیب موارد زیر را شامل نمیشود:
- در صورتی یکی از طرفین قرارداد در انجام تعهدات خود کوتاهی نماید در حالی که قادر به انجام آن بود.
- اتفاقات طبیعی و معمول که باید با توجه به شرایط مورد ارزیابی قرار گیرند.
بند فورس ماژور در قراردادها
مفاد بند فورس ماژور و قانون حاکم بر قراردادها از مواردی است که در قراردادها همواره مورد توجه واقع میگردد. فورس ماژور معمولا در یک بند از قرارداد ذکر میشود بنابراین تعیین مسئولیت، براساس قرارداد صورت میگیرد. ذکر بند فورس ماژور از نکات مهم تنظیم قرادادها است به ویژه قراردادهای طولانی مدت. چرا که یکی از طرفین قراداد را از تعهد تحت قرارداد خلاص نموده و یا آن را به حالت تعلیق در میآورد. لذا اصول قرارداد نویسی مسئلهی بسیار مهمی بوده که باید مورد توجه قرار گیرد و باید توجه داشت که یک شرایط فورس ماژور یا یک رویداد میتواند اختلاف نظرهای بسیاری را در رابطه با قرارداد ایجاد کند.
مصادیق فورس ماژور در قراردادها
فورس ماژور تفاسیر گوناگونی در در سیستمهای حقوقی دارد به همین دلیل معمولا تعاریف خاصی از فورس ماژور در سطح بین الملل ارائه شده است. فورس ماژور در برخی از سیستمهای حقوقی محدود به یک فعل خدا میباشد از جمله سیل، طوفان، زلزله و مواردی از این قبیل. در این سیستمها نقصهای انسانی یا فنی مانند فعالیتهای تروریستی، اعمال جنگ، قطع و یا از کار افتادن سیستمهای ارتباطی و یا برق را از مصادیق فورس ماژور در نظر نمیگیرند. در واقع یکی از موضوعات مهمی که در تنظیم یک قرارداد باید مورد توجه قرار گیرد موضوع تمایز بین افعال خداوند و یا سایر اشکال فورس ماژور میباشد. در صورتی که یک رویداد در بند فورس ماژور قرار گرفته و مانع از اجرای قرارداد شود، تنها راه باقی مانده برای طرفین، اتمام قرارداد است.
قوانین فورس ماژور در ایران
مطابق ماده 227 قانون مدنی ایران، شخصی که به تعهد خود عمل ننموده، در صورتی محکوم به تادیه خسارت میگردد که قادر به اثبات عدم انجام تعهد به واسطه علل خارجی نباشد. همچنین از مفهوم ماده 229 قانون مدنی ایران اینگونه برداشت میشود که اگر عدم انجام تعهد به واسطه حادثهای باشد که دفع آن خارج از حیطه اقتدار فرد است، وی محکوم به تادیه خسارت نخواهد بود. این بند از قانون تحت عنوان قوه قاهره یاد شده و این قوه قهریه مطابق ماده 227 قوه قهریه خارجی است. لازم به ذکر است که گاهی علت به وجود آمدن فورس ماژور، مانعهایی است که دولت بر سر راه افراد قرار میدهد و یا توسط قانون و حکم قضایی به وجود میآید. قوه قاهره حادثهای خارجی است که غیر قابل دفع باشد. بنابراین اگر سهل انگاری و پایین بودن اطلاعات یکی از طرفین موجب ناتوانی در پیش بینی وقوع یک حادثه گردد، این مورد از مصادیق قوه قاهره محسوب نمیشود. امروزه تحریمهای زیادی علیه کشور ما اعمال شده است. در صورتی که تحریمها امکان اجرای قرارداد را از بین ببرند، از مصادیق قوه قاهره محسوب میگردند. شایان ذکر است که غیر قابل پیش بینی بودن این مورد بسیار حائز اهمیت است. در واقع اگر هنگام انعقاد قرارداد، پیش بینی میکنید که تحریمی در حال رخ دادن است، این موضوع دیگر از مصادیق قوه قاهره نخواهد بود.
سوالات متداول درمورد بند فورس ماژور در قراردادها
فورس ماژور در قراردادها به چه معناست؟
فورس ماژور یا قوه قاهره به حوادث غیرقابل پیشبینی و غیرقابل دفعی گفته میشود که مانع اجرای تعهدات قراردادی میگردد؛ مانند زلزله، سیل، جنگ یا تحریمهای غیرمنتظره.
تفاوت فورس ماژور با کوتاهی در انجام تعهد چیست؟
اگر یکی از طرفین قرارداد با وجود توانایی، تعهدات خود را انجام ندهد، این موضوع فورس ماژور محسوب نمیشود بلکه کوتاهی و قصور طرف قرارداد است.
آیا فورس ماژور همیشه منجر به فسخ قرارداد میشود؟
خیر. در برخی موارد، وقوع فورس ماژور فقط اجرای قرارداد را به حالت تعلیق در میآورد و در صورت رفع مانع، تعهدات ادامه پیدا میکند. اما اگر مانع دائمی باشد، ممکن است قرارداد منفسخ شود.
مصادیق رایج فورس ماژور در ایران چیست؟
براساس قوانین ایران، حوادث طبیعی مانند زلزله و سیل، جنگ، انقلاب، تحریمهای غیرمنتظره و موانع قانونی یا حکومتی از مهمترین مصادیق فورس ماژور به شمار میآیند.
قوانین ایران درباره فورس ماژور چه میگویند؟
مطابق مواد 227 و 229 قانون مدنی، اگر شخص ثابت کند که عدم انجام تعهد ناشی از حوادث خارجی و غیرقابل پیشبینی بوده است، از پرداخت خسارت معاف خواهد بود.
آیا تحریمها جزو فورس ماژور محسوب میشوند؟
بله، اگر تحریمها پس از انعقاد قرارداد اعمال شوند و اجرای آن را غیرممکن سازند، میتوان آن را مصداق فورس ماژور دانست. اما اگر وقوع تحریم از قبل قابل پیشبینی باشد، مشمول این بند نخواهد شد.
اگه تو قراردادم بند فورس ماژور نداشته باشم، اگه اتفاقی افتاد چی میشه؟
در صورت نبود بند فورس ماژور در قرارداد، در زمان وقوع یک اتفاق غیرقابل پیشبینی، طرفین باید به قوانین مدنی مراجعه کنند. مطابق مواد ۲۲۷ و ۲۲۹ قانون مدنی، اگر عدم انجام تعهد به دلیل حادثهای خارجی و غیرقابل دفع باشد، شخص محکوم به پرداخت خسارت نخواهد بود.
آیا تحریمها هم میتونن جزو فورس ماژور باشن؟
بله، تحریمها در صورتی که غیرقابل پیشبینی باشند و امکان اجرای قرارداد را از بین ببرند، از مصادیق قوه قاهره محسوب میشوند.
اگه یه نفر تو قراردادش کوتاهی کرده باشه، بازم میتونه بگه فورس ماژور بوده؟
خیر، در صورتی که یکی از طرفین قرارداد در انجام تعهدات خود کوتاهی کرده باشد و قادر به انجام آن بوده، نمیتواند به بند فورس ماژور استناد کند.
قوه قاهره و فورس ماژور چه فرقی با هم دارن؟
قوه قاهره اصطلاح حقوقی معادل فورس ماژور در قوانین ایران است و هر دو به حادثهای خارجی، غیرقابل پیشبینی و غیرقابل دفع اشاره دارند که اجرای تعهدات را غیرممکن میکند.
اگه یه حادثه طبیعی مثل سیل یا زلزله بیاد، قرارداد خود به خود فسخ میشه؟
در صورتی که یک رویداد در بند فورس ماژور قرار گیرد و مانع از اجرای قرارداد شود، تنها راه باقی مانده برای طرفین، اتمام قرارداد است و قرارداد به حالت تعلیق در میآید یا پایان مییابد.
اگه یه قرارداد بلند مدت داشته باشم، حتما باید بند فورس ماژور توش باشه؟
بله، درج بند فورس ماژور در قراردادها، به ویژه قراردادهای طولانی مدت، بسیار مهم است. این بند میتواند یکی از طرفین را از تعهد خود خلاص کند یا اجرای آن را به حالت تعلیق دربیاورد.
آیا یه قرارداد به خاطر فورس ماژور کلا از بین میره؟
یک رویداد فورس ماژور میتواند اجرای قرارداد را به تأخیر بیندازد یا آن را متوقف کند، اما لزوما به معنی فسخ کامل قرارداد نیست. این موضوع به متن قرارداد و توافق طرفین بستگی دارد.
اگه یه نفر سهل انگاری کنه و نتونه حادثه رو پیش بینی کنه، باز هم میتونه از این بند استفاده کنه؟
خیر، اگر سهلانگاری یا پایین بودن اطلاعات یکی از طرفین موجب ناتوانی در پیشبینی یک حادثه شود، این مورد از مصادیق قوه قاهره محسوب نمیشود.
مثالهای فورس ماژور فقط مربوط به حوادث طبیعیه؟
خیر، فورس ماژور شامل رویدادهای غیرقابل پیشبینی طبیعی مانند سیل و زلزله و همچنین رویدادهای مرتبط با اعمال انسان مانند جنگ و تحریم میشود.
اگه به خاطر فورس ماژور نتونم به تعهدم عمل کنم، باید خسارت بدم؟
مطابق قانون مدنی، در صورتی که عدم انجام تعهد به واسطه حادثهای باشد که خارج از حیطه اقتدار فرد است، او محکوم به پرداخت خسارت نخواهد بود.