تمکین و نشوز
رابطه زوجیت میان زن و مرد، به محض جاری شدن صیغه ازدواج، میان آنها برقرار شده و به این ترتیب حقوق و تکالیفی را نسبت به یکدیگر دارا میشوند. آثار ازدواج به شکل آثار مالی شامل نفقه و مهریه، و آثار غیر مالی شامل حس معاشرت، معاضدت و همچنین برقراری رابطه زناشویی است. معنای لغوی تمکین عبارت است از متابعت، فرمان بردن، احترام و بزرگداشت. تمکین در اصطلاح حقوقی به معنای اطلاعت نمودن زن از خواستههای همسرش است. واژه تمکین در آیات قرآن و قوانین خاص، در رابطه با زن به کار برده شده است.
آثار حقوقی تمکین و نشوز در روابط زوجین
انواع تمکین
علم حقوق تمکین را به دو دسته عام و خاص، تقسیم کرده است.
تمکین عام
- در تمکین عام، زن باید در حدود عرف و قانون از همسر خود تبعیت کرده و وظایف خود را در برابر او انجام دهد.
- همچنین تمکین عام شامل خوش رفتاری، حسن معاشرت زن با همسرش و اطاعت از خواستههای مشروع او است.
- زن باید پذیرای ریاست شوهر بر خانواده باشد.
اطاعت و تبعیت زن از مرد میبایست در حدود خواستههای مشروع باشد. به این ترتیب در صورتی که مرد خواهان خودداری زن از انجام فرایض دینی او باشد، و یا خواهان انتقال تمام اموال ایشان به خود باشد (در صورت عدم تمایل زن به این امر)، این امور نامشروع تلقی شده و زن مکلف به اطاعت نمیباشد. گاهی اجبار زن به این امور و مسائل، از مصادیق سوء معاشرت است.
تمکین خاص
روابط زناشویی زوجین را تمکین خاص میگویند. داوری در این موضوع باید برحسب عرف و تواناییهای شخصی افراد باشد. بنابراین در این نوع از تمکین احساسات زن نیز مهم بوده و باید به آن توجه شود.
آثار تمکین
استحقاق زن به دریافت نفقه، یکی از آثار مترتب بر تمکین است.
نشوز
نقطه مقابل تمکین، نشوز است. عدم فرمانبرداری و عدم تمکین زن از مرد را نشوز میگویند.
عدم استحقاق نفقه
یکی از آثار مترتب بر عدم تمکین زن از شوهر، عدم پرداخت نفقه است. مطابق ماده 1108 قانون مدنی، در صورت امتناع زن از انجام وظایف زوجیت (عدم تمکین) مستحق نفقه نخواهد بود.
تجویز ازدواج مجدد مرد
در صورتی که زن از انجام وظایف نسبت به همسر خود امتناع کرده و حکم قطعی الزام به عدم تمکین زن صادر شود، اجازه ازدواج مجدد مرد توسط دادگاه صادر میشود.
محرومیت زن از تنصیف دارایی
یکی دیگر از آثار عدم تمکین عبارت است از پذیرش دادخواست طلاق مرد از سوی دادگاه. در این صورت زن نیز از تملک نصف دارایی مرد محروم میگردد. زیرا نصف اموال مرد در صورتی به زن تعلق خواهد گرفت که، سوء رفتار زن علت طلاق نباشد. یکی از شروط دوازده گانه ذکر شده در سند ازدواج، مرتبط با تنصیف اموال است. مطابق این بند، در صورتی که درخواست طلاق از سوی زوج باشد و همچنین تشخیص دادگاه بر این باشد که درخواست طلاق حاصل از تخلف زن در انجام وظایف زناشویی و یا سوء رفتار و اخلاق او نبوده، مرد موظف به انتقال 50 درصد از دارایی خود به زن است. این دارایی باید در ایام زندگی مشترک حاصل شده باشد و پرداخت آن به زن به صورت بلاعوض خواهد بود.
تجویز درخواست طلاق از سوی مرد
اگر زن به هیج وجه تمایلی به تمکین نداشته باشد، طلاق و جدایی راه نهایی بوده و مرد قادر به طلاق دادن همسر خود میباشد.
مصادیق عدم تمکین زن
- داشتن دوستانی که صلاحیت اخلاقی ندارند.
- انتخاب شغلی که با شئون خانوادگی فرد مغایرت دارد.
- زندگی نکردن در محلی که شوهر انتخاب کرده است.
- خروج از منزل بدون اطلاع و اذن شوهر.
- توجه ننمودن به تذکرات همسر و داشتن روابطی نامناسب در محیط کار.
موارد موجه برای عدم تمکین
قانون گذار عدم تمکین در برخی موارد را برای زن پیش بینی نموده و در این مواقع زن ناشزه محسوب نمیگردد و نفقه نیز کماکان به او تعلق خواهد گرفت. این موارد عبارتاند از:
- بیماری زن و یا شوهر: در برخی موارد تمکین، به ویژه تمکین خاص مشکلات عمدهای را برای زن ایجاد میکند. بیماری شوهر یکی از این موارد است چرا که در این مواقع سلامتی زن به خطر خواهد افتاد.
- مسائل شرعی: تمکین در برخی موارد دارای حرمتی شرعی است، از جمله این موارد میتوان به نفاس، حیض و احرام اشاره کرد.
- حق حبس: از دیگر موارد موجه در عدم تمکین، حقی است که زن تا زمان پرداخت مهریه دارد (مهریه عندالمطالبه). در واقع این حق برای زن پیش بینی شده که تا تسلیم نشدن مهر به او از تمکین خودداری نماید.
سوالات متداول تمکین و نشوز
تمکین عام و تمکین خاص چه تفاوتی با هم دارند؟
تمکین عام شامل اطاعت زن در حدود عرف و قانون، حسن معاشرت و پذیرش ریاست شوهر بر خانواده است. تمکین خاص به رابطه زناشویی و برقراری رابطه جنسی میان زوجین اطلاق میشود.
اگر زن تمکین نکند، چه آثار حقوقی دارد؟
زن ناشزه محسوب شده و مستحق نفقه نخواهد بود. همچنین مرد میتواند درخواست ازدواج مجدد یا طلاق دهد و زن از تنصیف دارایی محروم میشود.
موارد موجه برای عدم تمکین چیست؟
موارد موجه شامل بیماری زن یا شوهر، مسائل شرعی مانند حیض و نفاس، و حق حبس مهریه است. در این شرایط زن ناشزه محسوب نمیشود و نفقه به او تعلق میگیرد.
مصادیق عدم تمکین زن چه مواردی را شامل میشود؟
دوستان نامناسب، انتخاب شغل مغایر با شئون خانوادگی، زندگی نکردن در محل تعیین شده توسط شوهر، خروج از منزل بدون اطلاع، توجه نکردن به تذکرات همسر و روابط نامناسب در محیط کار از مصادیق عدم تمکین هستند.
چه شرایطی برای تجویز درخواست طلاق از سوی مرد وجود دارد؟
در صورتی که زن به هیچ وجه تمایلی به تمکین نداشته باشد و حکم قطعی مبنی بر عدم تمکین صادر شود، مرد قادر به درخواست طلاق است.
آیا نفقه زن در صورت عدم تمکین به او تعلق میگیرد؟
در شرایط عدم تمکین زن ناشزه محسوب شده و نفقه به او تعلق نمیگیرد، مگر در موارد موجه که ناشزه محسوب نمیشود.
من چند ماهه که با همسرم مشکل دارم و از خونه رفتم. اگه نخوام برگردم، نفقم قطع میشه؟
عدم سکونت در منزل مشترک بدون دلیل قانونی، به عنوان یکی از مصادیق عدم تمکین محسوب میشود که در صورت اثبات، موجب عدم استحقاق نفقه خواهد شد. هرگونه عدم انجام وظایف زوجیت بدون دلیل موجه قانونی به عنوان نشوز شناخته میشود.
میشه بیشتر در مورد حق حبس توضیح بدید؟
حق حبس به زن اجازه میدهد تا در صورت عندالمطالبه بودن مهریه، پیش از دریافت کامل آن، از ایفای وظایف زناشویی خودداری نماید. در این صورت، زن ناشزه محسوب نمیشود و نفقه به وی تعلق میگیرد.
شوهرم میگه اگه هرجا که اون میگه زندگی نکنم، ناشزه میشم. واقعا اینجوریه؟
یکی از مصادیق عدم تمکین، زندگی نکردن در محلی است که مرد برای سکونت مشترک انتخاب نموده، مگر آنکه انتخاب محل سکونت توسط مرد، باعث به خطر افتادن جان، مال یا آبروی زن شود.
من شاغل هستم و دوست ندارم کارم رو رها کنم. اگه شوهرم بگه کارت رو ترک کن و من این کار رو نکنم، ممکنه به عنوان نشوز محسوب بشه؟
انتخاب شغل توسط زن، در صورتی که با شئون خانوادگی و مصالح زندگی مشترک مغایرت داشته باشد، میتواند از مصادیق عدم تمکین محسوب شود. تشخیص مغایرت نیز با توجه به عرف و شرایط هر پرونده خواهد بود.
اگه شوهرم به من اجازه نده با دوستام برم بیرون یا به خانوادم سر بزنم و من این کارو انجام بدم، میتونه به عنوان عدم تمکین از من شکایت کنه؟
خروج از منزل بدون اطلاع و اذن همسر، از مصادیق عدم تمکین است. در خصوص سایر روابط اجتماعی، این موارد باید با توجه به عرف و در چارچوب حسن معاشرت بررسی شود.
شوهرم خیلی بددهنی میکنه و رفتار درستی نداره. اگه به خاطر این رفتارهاش نخوام تمکین کنم، باز هم نفقم قطع میشه؟
سوءمعاشرت مرد میتواند به عنوان یکی از موارد موجه عدم تمکین زن مطرح شود. در این شرایط، زن میتواند با ارائه دلایل و مدارک کافی، عدم تمکین خود را موجه اعلام کرده و همچنان مستحق دریافت نفقه باشد.
اگه مردی به خاطر عدم تمکین همسرش، بخواد زن دوم بگیره، دادگاه بهش اجازه میده؟
در صورت اثبات عدم تمکین زن و صدور حکم قطعی دادگاه، مرد میتواند با مراجعه به دادگاه، برای ازدواج مجدد اجازه بگیرد.
شوهرم میخواد طلاق بگیره و میگه چون تمکین نکردی، نصف اموالش به من تعلق نمیگیره. آیا این حرفش درسته؟
در صورتی که طلاق از طرف مرد باشد و دلیل آن عدم تمکین زن یا سوءرفتار او تشخیص داده شود، زن از حق تنصیف دارایی مرد محروم خواهد شد.
من مدتیه بیماری دارم و پزشک هم بهم استراحت داده. اگه شوهرم بخواد و من به خاطر بیماریم نتونم تمکین کنم، ناشزه میشم؟
بیماری زن یا شوهر که مانع از ایفای وظایف زناشویی شود، از موارد موجه عدم تمکین است. در این شرایط، زن ناشزه محسوب نمیشود و نفقه به او تعلق خواهد گرفت.
اگه زن فقط در تمکین خاص مشکل داشته باشه، باز هم نفقه ازش قطع میشه؟
وظایف زناشویی شامل هر دو نوع تمکین، یعنی تمکین عام و تمکین خاص است. عدم ایفای هر یک از آنها بدون دلیل قانونی، میتواند موجب عدم استحقاق نفقه شود.