احتکار و مجازات آن
امروزه با افزایش مشکلات جامعه و بحرانهای اقتصادی، کمک به هموطنان میتواند راهی برای کاهش سختیهای ناشی از این مشکلات باشد. اما همواره اشخاصی هستند که باعث ایجاد اختلال در عرضهی کالاها گردیده و از این طریق از شرایط پیش آمده سوء استفاده کرده و نظم جامعه را مختل میکنند. گاهی ممکن است اعمال این افراد حتی سلامت و جان اشخاص را نیز به خطر بیاندازد.
مفهوم احتکار و ارکان تحقق آن در حقوق ایران
احتکار چیست؟
معنای لغوی احتکار، انبار کردن چیزی به قصد گران فروختن آن است. در واقع اگر فردی کالای مورد نیاز عموم مردم را به شکل عمده انبار کرده باشد و آن را عرضه ننماید، احتکار صورت گرفته است. در واقع این افراد کالا را بیش از احتیاج خود ذخیره کرده و قصد گران فروختن آن را دارند. این افراد محتکر بوده و این رفتار را اغلب در زمان نیاز شدید عموم جامعه انجام میدهند. در قوانین ایران، احتکار هم تحت عنوان یک تخلف بوده و هم جرم انگاری شده است. تخلف، ارتکاب فرد به رفتاری ناشایست است که گاهی مجازاتی صریح در قوانین داشته و گاهی نیز به این مجازات تصریح نمیشود.
تحقق جرم احتکار نیاز به چه عواملی دارد؟
احتکار زمانی مجرمانه بوده و جرم محسوب میشود که شرایط ذیل را داشته باشد:
- محتکر به دنبال منفعت خود و کسب سود باشد: محتکران همواره قصد سود جویی و ثروت اندوزی داشته و به دنبال زمانی مناسب جهت فروش کالاهای احتکار شده با قیمتی بسیار بالا میباشند و عمل آنها دارای اغراض اقتصادی و سیاسی است.
- اغراض و اهداف سیاسی: محتکر فردی با هدف ایجاد هرج و مرج در جامعه و همچنین رسیدن به امیال فردی است. معمولا احتکار با دخالت آشکار بنگاههای اقتصادی و دولتهای رانتی انجام میشود.
- عدم آگاهی برخی از کسبه از قوانین و مقررات: یکی از مشکلاتی که در برخی صنفها وجود دارد عدم آگاهی افراد از قوانین و مقررات تجاری است که باعث ارتکاب آنها به اعمالی خلاف مقررات در حوزه عرضه و فروش کالا شده و احتکار، حبس کالا و نایاب شدن آن را سبب میگردند.
ارکان جرم احتکار
- رکن قانونی: منظور از رکن قانونی این است که باید مجازاتی برای رفتار مرتکب در قانون، توسط قانون گذار تعیین شده باشد. رکن قانونی جرم احتکار، ماده 1 قانون مجازات اخلالگران در نظام اقتصادی کشور است که به رفتار و مجازات آن پرداخته است.
- رکن مادی: رفتار، مهمترین موردی است که در رکن مادی یک جرم مورد برسی قرار میگیرد. در واقع دانستن این موضوع که قانون گذار چه رفتاری را احتکار میداند و چه مجازاتی را برای آن در نظر گرفته است، امری بسیار مهم است رفتاری که سبب وقوع جرم احتکار میگردد، انبار کردن و نگهداری کالا به قصد ایجاد انحصار و یا کمبود در عرضه است. همچنین احتکار سبب ایجاد آشفتگی در نظام اقتصادی میگردد.
- رکن معنوی: جرم احتکار تنها در علم و عمد مرتکب خلاصه نمیشود و علاوه بر علم و عمد که سوء نیت عام جرم احتکار محسوب میشوند، نیازمند سوء نیت خاص نیز است. انحصار و یا کمبود در عرضهی کالاها، سوء نیت خاص جرم احتکار بوده که باید محرز شود.
شرایط تحقق جرم احتکار
- کالای ذخیره شده باید بیش از نیاز فرد و مقدار متعارف و عادی آن باشد.
- کالای ذخیره شده باید جزو مایحتاج عموم مردم و لوازم مورد نیاز آنها باشد.
- ذخیره کالا باید به صورت عمده باشد که احراز این وصف توسط قاضی دادگاه انجام میشود.
- جرم احتکار با انگیزه انحصار و کمبود در عرضه کالا واقع میشود.
- به طور کلی هدف احتکار گران فروشی در آینده است.
تفاوت احتکار و انبار داری
هدف احتکار ایجاد بازاری سیاه و ایجاد موقعیتی برای تزریق کم کالا به بازار است که سبب دشواری وضعیت زندگی مردم میگردد. در حالی که ذخیره کالا در انبار داری با این هدف انجام نمیشود. به عنوان مثال بسیاری از میوهها در پایان فصل بهار و تابستان به وفور در دسترس عموم میباشد. اگر باغداران همه میوهها را به بازار عرضه نمایند سبب ازبین رفتن و تلف آنها میشوند. بنابراین معقولترین و بهترین راهکار، انبار کردن میوهها در سرد خانه با شرایطی استاندارد است تا از این طریق مردم در سایر فصول نیز به آنها دسترسی داشته باشند.
مجازات احتکار کالا
- مجازات جرم احتکار در مرتبه اول: مجازات در نظر گرفته شده برای مرتبه اول احتکار، الزام به فروش کلیه کالای احتکار شده توسط محتکر و همچنین جریمه نقدی معادل با پنج درصد قیمت روز کالای احتکاری میباشد.
- مجازات جرم احتکار در مرتبه دوم: مجازات در نظر گرفته شده برای مرتبه دوم احتکار، فروش کالای احتکار شده و جریمه نقدی معادل دو برابر قیمت روز کالا میباشد. همچنین محتکر باید پارچه و تابلویی را تحت عنوان تخلف صنفی برای مدتی یک ماهه، نصب نماید.
- مجازات جرم احتکار در مرتبه سوم: مجازات در نظر گرفته شده برای مرتبه سوم احتکار، فروش کالای احتکار شده و نیز پرداخت جریمه نقدی معادل پنج برابر قیمت کالای احتکاری است. همچنین محتکر باید پارچه و تابلویی را در سر در محل کسب نصب کرده و محل کسب را به مدت یک ماه تعطیل نماید.
سوالات متداول درمورد احتکار و مجازات آن
احتکار چیست و چه تفاوتی با انبارداری دارد؟
احتکار به معنای انبار کردن کالاهای مورد نیاز عموم مردم با قصد گران فروشی و ایجاد کمبود در بازار است. تفاوت آن با انبارداری در هدف ذخیره سازی است؛ در انبارداری هدف حفظ کالا برای استفاده در فصول دیگر است، نه گرانفروشی یا ایجاد کمبود.
چه عواملی برای تحقق جرم احتکار لازم است؟
جرم احتکار نیازمند سه رکن است: رکن قانونی (مجازات تعیین شده در قانون)، رکن مادی (انبار کردن و نگهداری کالا به قصد ایجاد انحصار یا کمبود در عرضه)، و رکن معنوی (سوء نیت عام و خاص محتکر). همچنین کالای ذخیره شده باید بیش از نیاز فرد و جزو مایحتاج عمومی باشد.
چه شرایطی برای تحقق جرم احتکار باید وجود داشته باشد؟
کالای ذخیره شده باید بیش از مقدار متعارف باشد، جزو مایحتاج عمومی باشد، ذخیره به صورت عمده صورت گیرد و هدف آن ایجاد کمبود و انحصار برای گرانفروشی در آینده باشد.
مجازات مرتبه اول احتکار چیست؟
در مرتبه اول احتکار، محتکر موظف به فروش کالای احتکار شده و پرداخت جریمه نقدی معادل پنج درصد قیمت روز کالای احتکاری است.
مجازات مرتبه دوم احتکار چگونه است؟
در مرتبه دوم، محتکر علاوه بر فروش کالای احتکار شده، جریمه نقدی معادل دو برابر قیمت روز کالا را پرداخت میکند و باید تابلو یا پارچهای با عنوان تخلف صنفی برای مدت یک ماه نصب نماید.
مجازات مرتبه سوم احتکار چیست؟
در مرتبه سوم، محتکر موظف به فروش کالا، پرداخت جریمه نقدی معادل پنج برابر قیمت کالای احتکاری، نصب تابلو یا پارچه با عنوان تخلف صنفی و تعطیلی محل کسب به مدت یک ماه است.
چه انگیزهای جرم احتکار را شکل میدهد؟
انگیزه جرم احتکار کسب سود غیرقانونی، ایجاد کمبود در بازار و کنترل قیمتهاست. هدف محتکران سودجویی اقتصادی و گاهی اغراض سیاسی است.
من شنیدم بعضی مغازهدارها جنسهاشون رو قایم میکنن تا گرون بشه. این کار احتکاره؟
انبار کردن کالا به قصد گرانفروشی و ایجاد انحصار، مصداق احتکار است. اگر انگیزه فرد از نگهداری کالا، کسب منفعت نامشروع و افزایش قیمت باشد، جرم احتکار محقق شده است.
اگه یه سوپرمارکت چندتا کیسه برنج بیشتر از حد معمول داشته باشه، احتکار کرده؟
خیر. برای تحقق احتکار، نگهداری کالا باید به صورت عمده و بیش از نیاز متعارف باشد. تشخیص این موضوع با بررسی شرایط توسط مقامات قضایی صورت میگیرد.
اگه کسی کالایی رو انبار کنه ولی بعدا بفروشه، بازم احتکار محسوب میشه؟
بله، عمل احتکار لزوماً با نیت و قصد گرانفروشی در آینده انجام میشود. مهم، انگیزه فرد از انبار کردن کالا و اخلال در نظام توزیع است.
مجازات احتکار چقدره؟
مجازات احتکار در مراحل اولیه معمولاً شامل جریمه نقدی و الزام به فروش کالا است. مجازات حبس برای مرتبه سوم احتکار و یا در موارد اخلال عمده و کلان در نظام اقتصادی کشور اعمال میشود.
تفاوت انبارداری با احتکار چیه؟
تفاوت اصلی در قصد و انگیزه است. انبارداری با هدف نگهداری و توزیع صحیح کالا انجام میشود، اما احتکار با هدف ایجاد کمبود و گرانفروشی صورت میگیرد.
اگه کسی رو به خاطر احتکار دستگیر کنن، کل جنسهاش رو ازش میگیرن؟
بله. از جمله مجازاتهای اصلی جرم احتکار، الزام به فروش تمامی کالاهای احتکار شده به نرخ مصوب و قانونی است.
آیا احتکار فقط برای مواد غذاییه یا برای همه چی؟
احتکار مختص کالاهای خاصی نیست و میتواند شامل هر کالای مورد نیاز و مایحتاج عمومی باشد. از مواد غذایی گرفته تا دارو و لوازم یدکی خودرو.
اگه یه نفر کالا رو احتکار کنه و یهو قیمتش بیاد پایین، بازم باید جریمه بده؟
بله. جرم احتکار با انبار کردن کالا به قصد اخلال در بازار محقق میشود، بنابراین حتی اگر قیمت کالا بعداً کاهش یابد، جرم قبلی پابرجاست و فرد باید مجازات خود را تحمل کند.
مجازات احتکار در مرتبه دوم چه فرقی با مرتبه اول داره؟
در مرتبه دوم، علاوه بر جریمه نقدی و فروش کالا، فرد محتکر باید تابلوی تخلف صنفی را برای یک ماه در محل کسب خود نصب کند.
آیا برای اثبات جرم احتکار، حتما باید قیمت کالا بالا رفته باشه؟
خیر. برای تحقق جرم احتکار، نیت و قصد افزایش قیمت کافی است. حتی اگر فرد به دلیل کشف انبار، موفق به گرانفروشی نشود، باز هم جرم احتکار محقق شده است.