دستور موقت چیست؟
همانطور که میدانید زمان یکی از مهمترین و با ارزشترین سرمایه های بشر است. گاهی حتی ممکن است با گذر زمان ضرر و زیانهایی به افراد وارد شود که امکان جبران آن نیز وجود نداشته باشد. یکی از مشکلاتی که جامعه حقوقی ایران همواره با آن سروکار دارد، طولانی بودن جریان دادرسی به دلیل حجم گسترده پروندهها در مراجع قضایی است. این امر نگرانیهای بیشماری را برای مراجعه کنندگان به دستگاه قضایی در پی داشته و حتی ممکن است وقوع ضرر و زیانهای جبران ناپذیری را سبب گردد. از این رو قانون گذار به موجب ماده 310 قانون آیین دادرسی مدنی، از دستور موقت در امور حقوقی سخن گفته است.
تعریف حقوقی و تفاوت دستور موقت با سایر قرارهای تأمینی
معنی دستور موقت
دستور موقت اقدامی است که از سوی دادگاه صالح جهت انجام عمل، خودداری از انجام عمل و یا توقیف مال صورت گرفته و اقدامی فرع بر دعوای اصلی است. این اقدام اثری موقت داشته که تا زمان رفع فوریت و یا صدور حکم ادامه دارد. به عنوان مثال در صورتی که مادری حضانت فرزندش را داشته و مانع از ملاقات پدر با فرزند خود شود، مرد قادر به اخذ دستور موقت مبنی بر ملاقات طفل است. دستور موقت موضوع اصلی دعوی مطرح شده نمیباشد بلکه در کنار دعوی اصلی مطرح گردیده و ارتباطی نسبی با موضوع دارد.
مقایسه دستور موقت و تامین خواسته
ماهیت دستور موقت و تامین خواسته تفاوتهایی با یکدیگر دارند. این تفاوتها به شرح ذیل هستند:
- احراز فوریت در دستور موقت ضروری است، در حالی که تامین خواسته چنین الزامی ندارد.
- در تامین خواسته قابلیت تجدید نظر خواهی وجود ندارد در حالی که این قابلیت برای دستور موقت وجود دارد.
- تامین خواسته در رابطه با مسائل مالی مطرح میگردد در حالی که دستور موقت در رابطه با مسائل غیرمالی نیز مطرح میشود.
شرایط صدور دستور موقت
- دادگاه راسا توانایی و حق صدور دستور موقت را ندارد و شرط اصلی آن درخواست ذینفع مبنی بر صدور دستور موقت است. دستور موقت تشریفات خاصی ندارد، از این رو صدور قرار به صرف درخواست (ولو درخواست شفاهی) امکان پذیر است. در این صورت دادگاه میبایست مراتب را در صورت مجلس ذکر کرده و به امضای درخواست کننده برساند.
- صدور دستور موقت در رابطه با اموری صدق میکند که تعیین تکلیف آن فوریت دارد. به بیانی دیگر از جمله شرایط صدور این دستور میتوان به فوریت داشتن امر اشاره کرد.
قاضی رسیدگی کننده به پرونده صلاحیت تشخیص فوریت یا عدم فوریت را دارد. همچنین اگر دستور موقت ضمن دعوی دیگری طرح نشده باشد، پرداخت هزینه آن ضروری بوده که معادل دعاوی غیر مالی و ناچیز است.
نحوه اجرای دستور موقت
همانطور که ذکر شد صدور دستور موقت، مستلزم درخواست ذینفع مبنی بر آن است. پس از این درخواست و احراز شرایط اساسی آن، قاضی بدون ورود به ماهیت دعوا، صرف دستوری را برای جلوگیری از ضرر صادر میکند. لازم به ذکر است که ارتباطی بین رای نهایی قاضی در ماهیت دعوی و صدور قرار ذستور موقت وجود ندارد و چه بسا امکان تضاد آنها با یکدیگر نیز وجود داشته باشد. برای صدور دستور موقت باید مبلغی تحت عنوان خسارات احتمالی را پرداخت کرد. در صورت عدم شناسایی حقی برای خواهان پس از دستور موقت و یا ضایع شدن حقی از خوانده، جبران این خسارت از محل خسارات احتمالی سپرده شده در صندوق دادگستری خواهد بود. لازم به ذکر است که امکان ورود خسارت در برخی پروندهها وجود ندارد به همین دلیل امکان صدور دستور موقت بدون سپردن خسارت احتمالی، وجود خواهد داشت. دستور موقت حضانت فرزند، از این نوع پروندهها است.
رفع اثر از دستور موقت
با توجه به اینکه دستور موقت حکمی قطعی نمیباشد، لازم است تا در شرایطی از آن رفع اثر گردد. این شرایط به شرح ذیل میباشند:
- در صورت محکومیت درخواست کننده دستور موقت به بی حقی و یا صدور قرار رد دعوی و یا عدم استماع، از دستور موقت نیز رفع اثر میگردد.
- در صورت برطرف شدن جهتی که موجب صدور دستور موقت شده است، دستور موقت نیز لغو میگردد.
- در صورتی که خوانده یا طرف دعوا قادر به ارائه تامینی متناسب با موضوع دستور موقت باشد، دادگاه میتواند از دستور موقت رفع اثر نماید.
- اگر دعوی اصلی پیش از صدور قرار دستور موقت اقامه نشده باشد، درخواست کننده حداکثر 20 روز از تاریخ صدور دستور موقت زمان خواهد داشت تا به دادگاه صالح مراجعه کرده و دادخواست خود را تقدیم و گواهی آن را به دادگاه صادر کننده دستور موقت تقدیم نماید، در غیر این صورت به درخواست طرف، از دستور موقت رفع اثر خواهد شد.
سوالات متداول درمورد دستور موقت
دستور موقت چیست و چه کاربردی دارد؟
دستور موقت اقدامی است که دادگاه برای انجام یا خودداری از انجام عملی، یا توقیف مال صادر میکند و به صورت موقت تا زمان رفع فوریت یا صدور حکم اصلی ادامه دارد. این اقدام فرع بر دعوای اصلی است و برای جلوگیری از ضررهای جبرانناپذیر صادر میشود.
تفاوت دستور موقت با تأمین خواسته چیست؟
در دستور موقت احراز فوریت ضروری است و میتواند برای مسائل غیرمالی نیز صادر شود، در حالی که تأمین خواسته بیشتر مسائل مالی را پوشش میدهد و قابلیت تجدیدنظر ندارد. دستور موقت قابل تجدیدنظر است اما تأمین خواسته خیر.
چه شرایطی برای صدور دستور موقت لازم است؟
صدور دستور موقت مستلزم درخواست ذینفع و احراز فوریت امر است. دادگاه تشریفات خاصی برای صدور آن ندارد و میتواند حتی بر اساس درخواست شفاهی اقدام کند.
نحوه اجرای دستور موقت چگونه است؟
قاضی بدون ورود به ماهیت دعوی، صرفاً برای جلوگیری از ضرر اقدام به صدور دستور موقت میکند. خواهان معمولاً باید خسارت احتمالی را پرداخت کند تا در صورت بیحقی، حقوق طرف مقابل حفظ شود. در برخی پروندهها مانند دستور موقت حضانت فرزند، نیاز به سپردن خسارت احتمالی نیست.
چگونه اثر دستور موقت رفع میشود؟
رفع اثر دستور موقت در صورت صدور حکم به بیحقی خواهان، برطرف شدن علت فوریت، ارائه تامینی متناسب توسط خوانده یا عدم تقدیم دادخواست ظرف ۲۰ روز انجام میشود.
آیا دستور موقت حکم قطعی محسوب میشود؟
خیر، دستور موقت حکم قطعی نیست و صرفاً به منظور جلوگیری از ضررهای فوری صادر میشود و ارتباط مستقیمی با رای نهایی دعوی ندارد.
اگه یه نفر بخواد اموالش رو از کشور خارج کنه و من از این قضیه خبردار بشم، آیا میشه با یه دستور موقت جلوی این کار رو گرفت؟
بله، در چنین شرایطی که فوریت و احتمال ورود ضرر وجود دارد، میتوان با ارائه درخواست به دادگاه، دستور موقت مبنی بر توقیف اموال را دریافت کرد.
برای اینکه یه دستور موقت صادر بشه، حتما باید یه پرونده اصلی توی دادگاه داشته باشم؟
خیر، درخواست دستور موقت میتواند قبل از اقامه دعوای اصلی نیز مطرح شود، اما پس از صدور دستور، درخواستکننده موظف است حداکثر ظرف بیست روز دعوای اصلی خود را نیز اقامه کند.
فرق دستور موقت با قرار تامین خواسته چیه؟
فرق اصلی این دو در این است که دستور موقت در امور مالی و غیر مالی صادر میشود و به فوریت نیاز دارد، در حالی که تامین خواسته فقط برای توقیف مال در دعاوی مالی است و شرط فوریت برای آن لازم نیست.
اگه دادگاه دستور موقت صادر کنه و من پول رو به عنوان خسارت احتمالی نذارم، دستورم اجرا میشه؟
پرداخت مبلغی تحت عنوان خسارت احتمالی برای صدور دستور موقت الزامی است، مگر در مواردی که امکان ورود خسارت به خوانده وجود نداشته باشد، مانند دستور موقت ملاقات فرزند.
اگه با دستور موقت من، طرف مقابلم ضرر ببینه، باید جبران خسارتش رو بکنم؟
بله، اگر در نهایت حق با طرف مقابل باشد و ضرری به او وارد شده باشد، دادگاه میتواند از محل مبلغ خسارت احتمالی که شما سپردهاید، خسارت او را جبران کند.
اگه یه دستور موقت صادر بشه، آیا میشه بهش اعتراض کرد؟
بله، قرار دستور موقت برخلاف قرار تامین خواسته، قابل تجدید نظر خواهی است.
پدرم حضانت بچه رو داره اما نمیذاره من ببینمش. آیا میشه با دستور موقت این مشکل رو حل کرد؟
بله، در چنین شرایطی که ملاقات با فرزند فوری تلقی میشود، میتوانید با ارائه درخواست دستور موقت مبنی بر تعیین ساعت و مکان ملاقات، حق خود را پیگیری کنید.
قاضی از کجا میفهمه که یه موضوعی فوری هست؟
تشخیص فوریت یا عدم فوریت موضوع بر عهده قاضی رسیدگیکننده به پرونده است که بر اساس شواهد و دلایل ارائه شده در درخواست، این موضوع را بررسی و احراز میکند.
اگه درخواست دستور موقت بدم و بعد از ۲۰ روز پرونده اصلی رو ثبت نکنم، دستور چی میشه؟
در این صورت، به درخواست طرف مقابل (خوانده)، دستور موقت صادر شده لغو و از آن رفع اثر میشود.
هزینه درخواست دستور موقت چقدر میشه؟
هزینه درخواست دستور موقت معادل دعاوی غیر مالی است و مبلغ ناچیزی میباشد. این هزینه جدا از مبلغ خسارت احتمالی است.