رهن و وثیقه در حقوق دریایی
در نظامهای مختلف حقوقی علیرغم تفاوتهای اساسی که در گستره هر یک از مفاهیم رهن، وثیقه و حقوق ممتاز دریایی وجود دارد این مفاهیم را به گونهای تلقی میکنند که گویی فاقد دسته بندی بوده و تفاوتهای اساسی با یکدیگر ندارند.
در نظام حقوقی انگلستان به طور نسبی حقوق ممتاز حوزه کاربردی محدودی دارد. دعاوی موضوع حقوق ممتاز ناشی از موارد زیر هستند:
- تقویم مبتنی بر نقض تعهد که معروف به دعاوی ناشی از خسارت وارده به وسیله کشتی هستند.
- دعاوی مبتنی بر قرارداد مثل دعوی ناشی از حقوق فرمانده و مخارجی را که در مورد کشتی صرف کرده، وثیقه کشتی و کرایه آن.
- دعاوی مبتنی بر شبه قرارداد به عنوان مثال دعوای مربوط به نجات.
وثیقه گذاری کشتی و مستندات دریایی در قراردادهای تجاری
کمیسیون بینالمللی رهن حقوق ممتاز دریایی
سازمان بینالمللی دریایی در جهت تبیین قواعد مربوط به حقوق ممتاز دریایی، رهن و وثیقه و دیگر مخارج، کنوانسیون بین المللی رهن حقوق ممتاز 1993 را با همکاری کمیسیون تجارت و توسعه سازمان ملل متحد تدوین کرده و در این کنوانسیون سعی شده است که:
- حقوق ممتاز دریایی به طور بینالمللی مورد شناسایی قرار گیرد.
- ویژگیهای اصلی حقوق ممتاز و رهن به همراه تعریفهای صریح از این واژهها تعیین و مشخص شوند.
- تعیین رابطه بین حقوق ممتاز و رهن و وثیقه دریایی.
- تعیین اولویت و حق تقدم بین وثیقه دریایی و حقوق ممتاز دریایی.
- نقش بیمه در تعیین اینکه کدام نوع از حقوق ممتاز باید نسبت به دیگری در اولویت قرار گیرد.
- نتایج فروش اجباری کشتی.
- شرایط و آثار حذف ثبت کشتی در یک کشور و ثبت آن در کشور دیگر.
- مسائل ناشی از تعارض قوانین.
- ثبت حقوق مربوط به کشتی تحت ساخت.
- بررسی و مطالعه رویههای اجرایی نظیر بازداشت و توقیف کشتیها.
- ضرورت ایجاد قراردادهای جدید بین المللی در این زمینه.
- مطلوبیت تنظیم قراردادهای مشترک یا جداگانه حاکم بر حقوق ممتاز دریایی، رهن و وثیقه و توقیف و بازداشت کشتی.
- مد نظر قرار دادن مسئله ثبت حقوق مربوط به کشتی تحت ساخت در همان قرارداد یا قرارداد جداگانه.
شناسایی و اجرای رهن و وثیقه، حقوق رهنی و مخارج
ماده یک کنوانسیون که ناظر بر موارد بالا است مقرر میدارد که رهن و وثیقه، حقوق رهنی و مخارج قابل ثبت که در یک سفر دریایی در خصوص یک کشتی دریا پیما به عمل میآیند باید مورد شناسایی قرار گرفته و در کشورهای عضو کنوانسیون دارای قابلیت اجرا شوند مشروط بر اینکه:
- این چنین رهنها، وثیقهها و مخارجی که هزینه شده بر طبق قانون کشور محل ثبت کشتی به ثبت رسیده باشند.
- دفتر ثبت و همه اسنادی که بر طبق قانون کشور محل ثبت کشتی لازم بوده به ثبت تودیع شود و در دسترس عموم برای بررسی و برداشتن خلاصه ثبت و دریافت تصویر اسناد قرار داشته باشند.
- دفتر ثبت یا هر سندی دیگر از اسناد مذکور در بند ب بالا حداقل بیانگر نام و آدرس شخصی باشند که به نفع او رهن، وثیقه و هزینهها ثبت شدند یا پشت نویسی شدهاند، معلوم بودن حداکثر مبلغ تضمینی، اگر چنین تضمینی بر طبق قانون کشور محل ثبت الزامی است یا چنین مبلغی در اسناد رهن، وثیقه و ثبت مخارج قید شده باشد و نیز معلوم بودن تاریخ و دیگر مشخصاتی که بر طبق قانون کشور محل ثبت مبین اولویت رهن، وثیقه و مخارج ثبت شده است.
در اکثر نظامهای حقوقی حقوق ممتاز دریایی و دعاوی رهنی که ناشی از بدهیهای معینی هستند یا مربوط می شود به دعاوی مربوط به کشتی که ممکن است علیه کشتی به اجرا در آیند بدون توجه به اینکه کشتی تحت مالکیت چه شخصی خواهد بود به عنوان حقوق ممتاز دریایی به رسمیت شناخته شدهاند. کشتیهایی که برای دریانوردی در دریای سرزمینی مورد استفاده قرار میگیرند داخل در گسترهی مقررات ماده 1 کنوانسیون قرار نمیگیرند.
تغییر مالکیت یا ثبت کشتی
مالکیت ثبت کشتی در دو حالت ممکن است تغییر کند:
- تغییر ارادی مالکیت یا ثبت کشتی.
- تغییر اجباری و به حکم قانون مالکیت یا ثبت کشتی.
تغییر ارادی مالکیت و ثبتی کشتی
ماده 3 کنوانسیون
الف) در صورتی که مالکیت یا ثبت کشتی به طور ارادی تغییر پیدا کند ممکن است که حذف ثبت کشتی یا عنوان مالکیت از دفاتر ثبت ملی یک کشور عضو صورت گیرد لذا چنین کشوری به مالک کشتی اجازه حذف ثبت کشتی را نخواهد داد مگر اینکه تمام رهن و وثیقهها، دعاوی رهنی یا مخارج قبلا از دفاتر ثبت حذف شده باشند یا دارندگان رهن، دعاوی رهنی و مخارج به حذف ثبت رضایت کتبی بدهند.
ب) با رعایت ماده 11 بند 3، کشتی که در یک کشور عضو به ثبت رسیده واجد شرایط برای ثبت در کشور دیگر نخواهد بود مگر اینکه:
- گواهینامهای به وسیله کشور ثبت اولیه مبنی بر اینکه ثبت کشتی از دفاتر ثبت آن کشور حذف شده ارائه شود.
- گواهینامه به وسیله کشور اولیه ثبت کشتی صادر شود مبنی بر اینکه ثبت کشتی بلافاصله حذف خواهد شد که عمل حذف همزمان با ثبت جدید خواهد بود.
- تاریخ ثبت جدید تاریخی خواهد بود که ثبت قبلی حذف شده.
تغییر اجباری و به حکم قانون مالکیت یا ثبت کشتی
در مواردی که حذف ثبت کشتی از دفاتر ثبت یک کشور عضو کنوانسیون بینالمللی رهن و حقوق ممتاز 1993 براساس قانون چنین کشوری اجباری باشد به دارندگان حق رهن، وثیقه و باز پرداخت مطالبات اعلام خواهد شد که ثبت کشتی ظرف مدت معقولی حداقل کمتر از سه ماه نخواهد بود از دفاتر مربوطه حذف خواهد شد و دارندگان حقوق مذکور در صورتی که رضایت نداده باشند، میتوانند اقدامات لازم را برای حفظ منافع خود به عمل آورند.
سوالات متداول درمورد رهن و وثیقه در حقوق دریایی
رهن و وثیقه در حقوق دریایی چیست؟
رهن و وثیقه در حقوق دریایی به مفهومی اطلاق میشود که کشتی و منافع مربوط به آن به عنوان ضمانت برای بدهیها و مخارج دریایی به ثبت میرسند و در نظامهای حقوقی مختلف به رسمیت شناخته میشوند.
کنوانسیون بینالمللی رهن حقوق ممتاز 1993 چه اهدافی دارد؟
این کنوانسیون با هدف شناسایی حقوق ممتاز دریایی، تعیین رابطه بین حقوق ممتاز و رهن و وثیقه، تعیین اولویت و حق تقدم بین آنها، بررسی رویههای اجرایی و تسهیل ثبت حقوق مربوط به کشتی تدوین شده است.
چه شرایطی برای شناسایی و اجرای رهن و وثیقه لازم است؟
رهن و وثیقه باید مطابق قانون کشور محل ثبت کشتی ثبت شده باشند، اسناد لازم به دفتر ثبت ارائه شوند و حداقل اطلاعات شامل نام و آدرس ذینفع، مبلغ تضمینی و تاریخ ثبت مشخص باشد.
تغییر مالکیت یا ثبت کشتی چگونه انجام میشود؟
مالکیت و ثبت کشتی میتواند به صورت ارادی یا اجباری تغییر کند. در تغییر ارادی، حذف ثبت قبلی مستلزم رضایت دارندگان رهن و وثیقه است و در تغییر اجباری، دارندگان حقوق باید از تغییر مطلع شده و فرصت حفظ منافع خود را داشته باشند.
حقوق ممتاز دریایی شامل چه مواردی میشود؟
حقوق ممتاز دریایی شامل دعاوی ناشی از خسارت به کشتی، قراردادهای دریایی مانند کرایه و مخارج کشتی، و دعاوی شبهقراردادی مانند نجات کشتی است.
آیا کشتیهای مورد استفاده در دریای سرزمینی مشمول کنوانسیون میشوند؟
خیر، کشتیهایی که تنها در دریای سرزمینی فعالیت دارند، داخل گستره مقررات ماده 1 کنوانسیون بینالمللی رهن و حقوق ممتاز 1993 قرار نمیگیرند.
آیا میشه روی یه کشتی مثل خونه سند رهنی زد؟
بله کشتی در حقوق دریایی قابلیت رهن و وثیقه دارد مشروط بر اینکه در دفتر ثبت کشتی محل ثبت قانونی درج شود.
اگه کشتی رو به رهن بذارم و بعد بخوام بفروشم باید چی کار کنم؟
انتقال مالکیت کشتی منوط به تسویه یا حذف رهن از دفتر ثبت است و بدون رضایت کتبی مرتهن امکان حذف ثبت وجود ندارد.
حقوق ممتاز دریایی دقیقا به چه دعاوی گفته میشه؟
حقوق ممتاز دریایی شامل دعاوی ناشی از خسارت کشتی، قراردادهای مرتبط با مخارج کشتی و دعاوی مربوط به نجات دریایی است.
آیا همه کشورها رهن کشتی رو به رسمیت میشناسن؟
در چارچوب کنوانسیون بینالمللی ۱۹۹۳ کشورهایی که عضو هستند موظف به شناسایی و اجرای رهن و وثیقه ثبت شده در کشور محل ثبت کشتی میباشند.
کشتیهایی که فقط تو آبای سرزمینی حرکت میکنن هم مشمول این مقررات هستن؟
کشتیهای مورد استفاده در آبهای سرزمینی مشمول مقررات ماده یک کنوانسیون رهن و حقوق ممتاز دریایی نیستند.
اگه ثبت یه کشتی از کشوری حذف بشه و تو کشور دیگه ثبت بشه تکلیف رهنها چی میشه؟
ثبت جدید تنها زمانی پذیرفته میشود که ثبت قبلی حذف گردد و حقوق رهنی و وثایق یا تسویه شده باشند یا دارندگان آن رضایت دهند.
مرجع ثبت رهن روی کشتی باید چه اطلاعاتی رو اعلام کنه؟
دفتر ثبت باید نام و آدرس ذینفع رهن، مبلغ تضمین و تاریخ ثبت را مشخص کند تا اولویت حقوق به صورت شفاف تعیین شود.
آیا رهن کشتی فقط شامل مالک اصلی میشه یا مستاجر هم میتونه بذاره؟
تنها مالک قانونی کشتی یا نماینده رسمی او میتواند نسبت به ایجاد رهن یا وثیقه اقدام کند و مستاجر چنین اختیاری ندارد.
اگر کشتی در مسیر سفر بدهی ایجاد کنه و رهنی ثبت بشه آیا بعدا هم قابل پیگیریه؟
بله رهنها و مخارجی که طبق قانون ثبت شوند حتی پس از تغییر مالکیت کشتی در کشورهای عضو کنوانسیون قابل پیگیری خواهند بود.
در صورت حذف اجباری ثبت کشتی چه مدت به ذینفعان اطلاع داده میشه؟
قانون کشور عضو باید حداقل سه ماه فرصت اطلاع رسانی به دارندگان رهن و وثیقه بدهد تا بتوانند از حقوق خود دفاع کنند.