بررسی تغییر جنسیت در حقوق ایران

بررسی تغییر جنسیت در حقوق ایران

چندین سال است که مبحث تغییر جنسیت مورد توجه فقه و حقوق است چرا که با تغییر جنسیت افراد احکامی مانند: دیه، ارث، حضانت، بلوغ، ارتداد و… همگی تحت تاثیر قرار می‌گیرند و دچار تغییر و تحول می‌شوند.

مبانی قانونی تغییر جنسیت در نظام حقوقی ایران

کدام افراد می توانند جنسیت خود را تغییر دهند؟

مطابق قانون اشخاصی که خواهان تغییر جنسیت هستند به سه دسته تقسیم می‌شوند و پیش از عمل جراحی آنها باید حتما مشخص بشود که جزو کدام دسته هستند که بر طبق همان دسته برایشان مجوز صادر گردد و این امر بسیار حائز اهمیت است. برای مثال: شخصی که مطابق استانداردهای پزشکی تغییر جنسیت دهد می‌تواند از دادگاه مربوطه تقاضای اصلاح شناسنامه نیز داشته باشد.

دسته‌ی خنثی فیزیکی

این دسته از افراد ممکن است هم علائم جنسیتی مذکر و هم مونث را با هم داشته باشند و همچنین این احتمال وجود دارد که یکی از دو علائم را بیش‌تر از دیگری داشته باشد یعنی یا مذکر غالب باشد و یا مونث.

دسته‌ی دیگر افراد خنثی فیزیکی، آن‌هایی هستند که با اینکه تنها یک آلت دارند ولی پوست یا عضو یا بافتی آن را پوشانده است و باید با یک عمل جراحی این مشکل را برطرف سازند؛ لازم به ذکر است که چنین عملی تغییر جنسیت به حساب نمی‌آید. در افراد خنثی فیزیکی باید نشان‌های شرعی تغییر جنسیت موجود باشد و این عمل به تشخیص پزشک انجام می‌شود، در مورد خنثی‌هایی هم که هم آلت مردانه دارند و هم زنانه به وسیله‌ی عمل جراحی باید یکی از آنها جدا شده تا آلت دیگر تقویت شود.

دسته‌ی خنثی روانی

این گروه از افراد به گونه‌ای هستند که جسم آن‌ها یا کاملا مرد است و یا کاملا زن و این تمایلات جنسی آنها است که از نظر روانی متناقض است. همچنین این احتمال وجود دارد که خنثی روانی علائمی ناقص داشته باشد. مثلا با اینکه شخص در ظاهر مونث است ولی رحم ندارد و عادت ماهانه نمی‌شود. با اینکه حول محور افراد خنثی روانی نظرات مختلف زیاد است ولی لازم به ذکر است که عمل جراحی فردی که تنها یک آلت تناسلی دارد اما از نظر روانی به جنس مخالف اعتقاد دارد فقط در صورتی جایز خواهد بود که با تشخیص پزشک باید و فرد حتما تابع یکی از دو جنسیت باشد.

دسته‌ی افراد عادی

این دسته از افراد هیچ مشکلی ندارد و تمایلات جنسیتی بدن و روان آن‌ها با هم همخوانی دارد، اما در خواست تغییر جنسیت دارند. عمل این اشخاص مجاز نخواهد بود؛ چرا که:

• اولا حفظ سلامتی هر شخص از واجبات است و بدون اینکه دلیل موجهی وجود داشته باشد ‌نمی‌توان سلامت افراد را به خطر انداخت.
• دوما ماهیت عمل جراحی تغییر جنسیت این است که مریضی را از بین ببرد و رفع مشکل نماید و اگر شخصی سالم باشد هیچ پزشکی حق این را ندارد که به او مجوز عمل بدهد و اگر چنین کند او مرتکب جرم شده است و مسئولیت پزشکی خواهد داشت.

ارث فرزند بعد از تغییر جنسیت

تمامی فقها و حقوقدانان معتقد هستند که در خصوص ارث جنسیت فعلی فرد ملاک است. یعنی همان جنسیتی که هنگام مرگ داشته باشد. در این صورت در میان حقوقدانان و علما و فقها اختلاف نظری وجود ندارد.

ارث والدین

در خصوص ارث والدینی که تغییر جنسیت داده باشند؛ دو نظریه مطرح می‌شود:

• نظریه‌ی اول اینکه اگر والدینی تغییر جنسیت داده باشند اصلا از فرزند خود ارث نمی‌برند اما از انجا که در قانون مدنی تغییر جنسیت مانعی بر ارث نیست. این نظریه طرفداران زیادی ندارد.
• نظریه دوم این است که والدین از فرزندان خود ارث خواهند برد و مبنای ارث بردن جنسیت در زمان تولید مثل است.

اولین فقیهی که به مسئله جراحی تغییر جنسیت در کتاب تحریرالوسیله ود اشاره کرده است امام خمینی (ره) بوده‌اند؛ ایشان در این خصوص فرموده بودند که: «اگر پدر تغییر جنسیت دهد وی نه پدر فعلی محسوب می‌شود و نه مادر فعلی و همچنین در صورتی که مادر تغییر جنسیت داده باشد، مرد فعلی نه مادر فرزندان خود محسوب می‌شود و نه پدر آنها. در این صورت میان اینکه از نظر حال انعقاد نطفه ارث می‌برند یا به خاطر خویشاوندی و اولویت و یا اینکه اصلا ارث نمی‌برند محل تردید است و بهتر آن است که بگوییم ارث می‌برد و ملاک آن نیز زمان انعقاد نطفه است و احتیاط مستحب این است که با یکدیگر مصالحه نمایند.»

سوالات متداول تغییر جنسیت در حقوق ایران