حقوق بین الملل هوایی
یکی از رشته‌های علم حقوق به حقوق هوایی اختصاص دارد که قوانین مربوط به بهره برداری از هوا، عبور و مرور هواپیماها و روابط (حقوقی و تجاری) ناشی از آنها را مورد برسی قرار می‌دهد. با توجه به تحول فن هواپیمایی و تکامل هواپیماها، قوانین مربوط به آن نیز با اصلاح و تغییر مواجه می‌شوند. می‌توان حقوق هوایی را یک حقوق فنی دانست. این حقوق اصول خاصی را برای مسئولیت متصدی حمل و نقل در پی داشته به طوری که برخی آن را حقوق ماشین‌ها و تاسیسات می‌دانند که تکنیک و روش قضایی خاص خود را دارد. همچنین حقوق هوایی را می‌توان یک حقوق مرکب دانست؛ زیرا در این رشته از حقوق قوانین مربوط به حقوق عمومی، خصوصی، داخلی و بین المللی، در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند. اما مقررات حقوق عمومی اهمیت بیش‌تری در حقوق هوایی دارند.
معاهدات مهم در حقوق هوایی
حقوق بین الملل هوایی
مقررات مشابهی میان قلمرو حقوق دریایی و حقوق هوایی وجود دارد که ممکن است تداخل این دو با یکدیگر را سبب گردد. به دلیل ماهیت مسافرت‌های هوایی در رشته حقوق هوایی می‌توان آن را بخشی از حقوق بین الملل دانست و آن را حقوق بین الملل هوایی نامید. از جمله قواعدی که در قلمرو حقوق هوایی می‌گیرند، می‌توان به قواعد مربوط به حق پرواز، فرودگاه و هدایت هواپیما اشاره کرد.
موضوع حقوق بین الملل هوایی
از آنجایی که حقوق بین الملل هوایی، یکی از شاخه‌ها و شعبات حقوق بین الملل است، در نتیجه مشتمل بر منابع حقوق بین الملل نیر خواهد بود. یعنی اصول کلی حقوقی، معاهدات عرف و منابع فرعی یا تبعی (دکترین و رویه قضایی بین المللی).
منبع حقوق بین الملل هوایی
منابع خاص به شرح زیر است:
- مجموعه قواعد و مقررات حقوقی بین المللی.
- دیدگاه دانشمندان حقوق بین الملل.
- آرای دادگاههای بین المللی. (به ویژه آرای دیوان بین المللی دادگستری)
- معاهدات و عهدنامه‌های بین المللی مانند پروتکل اصلاحی 1929، عهدنامه 1919 پاریس، عهدنامه‌های مصوب کنفرانس شیکاگو، معاهدات مربوط به امنیت هوایی کشور و هواپیما ربایی.
نظریات موجود در رابطه با حقوق بین المللی هوایی
به طور کلی حقوقدانان ماهیت حقوقی هوا را در سه نظریه ذیل خلاصه می‌کنند:
- نظریه‌ی اقتباس شده از حقوق خصوصی که به موجب آن همانطور که کشورها مالک زمین مملکت خود هستند، نسبت به فضای بالای آن نیز مالکیت دارند. (حاکمیت کامل کشورها بر فضای بالای قلمرو خود)
- نظریه‌ای که بیانگر این موضوع است که کشورها هیچ گونه حق اختصاصی بر فضای بالای قلمرو خود نداشته و هوا متعلق به عموم می‌باشد. که این نظریه آزاد بودن عبور و مرور هواپیماها در قلمرو کشورها را سبب می‌گردد.
- نظریه‌ای که هوا را به دو طبقه متمایز تقسیم میکند.
- طبقه نزدیک به زمین (تا ارتفاعی معین): تحت حاکمیت کشور.
- طبقه مافوق آن: فاقد صلاحیت و حاکمیت سرزمینی.
امروزه نظریه اول و سوم مورد قبول واقع شده و در اسناد بین المللی منعکس می‌گردد.
سازمان بین المللی هواپیمای کشوری
سازمان بین الملل هواپیمایی که به اختصار ایکائو نامیده میشود، بر‌اساس کنوانسیون شیکاگو ایجاد شده و بسیاری از کشورها به آن پیوسته‌اند. ایکائو تلاش بسیاری برای یکسان سازی مقررات هوانوردی کرده و یک نهاد تخصصی سازمان ملل محسوب می‌گردد.
آزادی‌های پنجگانه در حقوق بین الملل هوایی
- آزادی که عبور هواپیماهای یک کشور را از قلمروی کشورهای دیگر بدون داشتن حق فرود، ممکن می‌سازد.
- آزادی جهت عبور هواپیماهای یک کشور از قلمروی هوائی سایر کشورهای بیگانه با داشتن امکانات فرود برای مقاصد غیر بازرگانی مانند تعمیر و سوختگیری.
- این حق برای هواپیماها در نظر گرفته شده تا بتوانند مسافر و باری را که از کشور متبوع خود سوار یا حمل کردهاند را در کشور مقصد پیاده کنند.
- این حق برای هواپیماها در نظر گرفته شده تا بتوانند مسافر و باری را که از کشورهای عضو ایکائو سوار یا حمل کردهاند را در کشور خود پیاده کنند.
- این حق برای هواپیماها پیش بینی شده است تا بتوانند مسافر و باری را به کشورهای دیگر سورا یا حمل نمایند.
سوالات متداول حقوق بین الملل هوایی
حقوق بین الملل هوایی چیست؟
حقوق بین الملل هوایی شاخهای از حقوق بین الملل است که قوانین مربوط به بهرهبرداری از هوا، عبور و مرور هواپیماها و روابط حقوقی و تجاری ناشی از آنها را شامل میشود و مقررات آن تلفیقی از حقوق داخلی، خصوصی، عمومی و بین المللی است.
منابع حقوق بین الملل هوایی کدامند؟
منابع حقوق بین الملل هوایی شامل مجموعه قواعد و مقررات بینالمللی، دیدگاه دانشمندان حقوق بین الملل، آرای دادگاههای بین المللی و معاهدات و پروتکلهای بینالمللی مانند عهدنامه 1919 پاریس و کنفرانس شیکاگو است.
نظریات موجود درباره مالکیت هوا چیست؟
سه نظریه اصلی وجود دارد: 1) حاکمیت کامل کشورها بر فضای بالای سرزمین خود، 2) هوا متعلق به عموم و آزاد برای عبور هواپیماها، 3) تقسیم هوا به دو طبقه: نزدیک زمین تحت حاکمیت کشور و طبقه بالاتر بدون صلاحیت سرزمینی. امروزه نظریه اول و سوم در اسناد بینالمللی پذیرفته شده‌اند.
سازمان ایکائو چیست و چه نقشی دارد؟
سازمان بینالمللی هواپیمایی کشوری (ICAO) بر اساس کنوانسیون شیکاگو تأسیس شده و یک نهاد تخصصی سازمان ملل است که تلاش میکند مقررات هوانوردی را در سطح بینالمللی یکسانسازی کند.
آزادی‌های پنجگانه در حقوق بین الملل هوایی شامل چه مواردی است؟
1) عبور هواپیماها از قلمرو دیگر بدون فرود، 2) عبور با امکان فرود غیرتجاری، 3) پیاده کردن مسافر یا بار از کشور متبوع در کشور مقصد، 4) پیاده کردن مسافر یا بار از کشورهای عضو ایکائو در کشور متبوع، 5) سوار کردن و حمل مسافر یا بار به کشورهای دیگر.
اگه یه هواپیما بخواد از آسمون یه کشور دیگه رد شه مثلا برای سوخت گیری حتما باید اجازه بگیره؟
بله بر اساس اصول حقوق بین الملل هوایی و کنوانسیون های مربوطه هرگونه عبور هواپیما از قلمرو هوایی کشوری دیگر حتی برای مقاصد غیر تجاری نظیر سوختگیری نیازمند اخذ مجوز قبلی است.
اگر یه خط هوایی خارجی از ایران مسافر سوار کنه و ببره یه کشور دیگه این جزو کدوم آزادی های پنج گانه است؟
این موضوع به آزادی پنجم در حقوق بین الملل هوایی مربوط می شود که حق جابه‌جایی مسافر و بار بین دو کشور خارجی توسط هواپیماهای یک کشور دیگر را شامل می شود.
فرض کنید یه شرکت هواپیمایی خارجی تو یه پرواز چمدون یه مسافر رو گم می کنه مسافر برای پیگیری باید به حقوق کدوم کشور مراجعه کنه؟
در موارد گم شدن بار یا چمدان قواعد حقوقی مربوط به مسئولیت متصدی حمل و نقل هوایی که عموما بر اساس کنوانسیون های بین المللی تعیین شده حاکم خواهد بود بنابراین مسافر باید از طریق مراجع قانونی کشور محل اقامت یا مراجع تعیین شده در قرارداد اقدام کند.
توی متن گفتید حقوق هوایی یه حقوق فنیه میشه بگید چه مسائلی رو در بر می گیره که حقوقش رو فنی می دونن؟
این ویژگی به ماهیت فنی و تخصصی مباحث حقوق هوایی اشاره دارد که علاوه بر قواعد حقوقی شامل مقررات فنی مربوط به ساخت نگهداری و بهره برداری از هواپیما و تاسیسات فرودگاهی نیز می شود.
اگه یه هواپیما در آسمون یه کشور دیگه دچار حادثه بشه بررسی علل حادثه و مسئولیتش با کیه؟
بر اساس مقررات بین المللی مسئولیت اولیه بررسی علل حادثه با کشور محل وقوع حادثه است البته کشور مالک هواپیما و کشوری که شرکت در آن ثبت شده نیز حق مشارکت در تحقیقات را خواهند داشت.
اگه یه هواپیما بدون اجازه وارد حریم هوایی یه کشور دیگه بشه چه پیگرد قانونی بین المللی داره؟
ورود غیرقانونی به حریم هوایی یک کشور می تواند منجر به اقدامات دفاعی از سوی آن کشور شود پیگیری های حقوقی در این خصوص از طریق سازمان های بین المللی مانند ایکائو و دیوان بین المللی دادگستری انجام می شود.
اگر یک پرواز بین المللی بیش از حد تاخیر داشته باشه مسافر می تونه خسارت بگیره؟
بله بر اساس کنوانسیون های بین المللی مسافران در صورت تاخیر غیرمعمول پرواز می توانند مستحق دریافت غرامت باشند میزان غرامت بر اساس قوانین بین المللی و داخلی کشورها متفاوت است.
تفاوت بین حقوق هوایی و حقوق بین الملل هوایی دقیقا چیه؟
حقوق هوایی یک مفهوم کلی تر است که شامل قوانین داخلی و بین المللی مربوط به پرواز و هواپیما می شود در حالی که حقوق بین الملل هوایی صرفا به روابط بین کشورها و قوانین حاکم بر فضای هوایی بین المللی می پردازد.
منظور از دکترین و رویه قضایی بین المللی که جزو منابع حقوق بین الملل هوایی هستن چیه؟
منظور از دکترین نظرات حقوقی دانشمندان و رویه قضایی احکام و تصمیمات صادر شده توسط دادگاه های بین المللی است به عنوان مثال آرای دیوان بین المللی دادگستری می تواند به عنوان رویه قضایی در نظر گرفته شود.
سازمان ایکائو چقدر قدرت داره یعنی می تونه به یه کشور بگه که باید قوانینش رو اصلاح کنه؟
ایکائو یک نهاد تخصصی در سازمان ملل است که مسئولیت استانداردسازی مقررات هوانوردی بین المللی را بر عهده دارد رعایت استانداردهای آن برای حفظ ایمنی و تسهیل پروازهای بین المللی حیاتی است.