ترکه در توارث
مقوله‌ی ارث به عنوان یکی از وقایع حقوقی همواره مورد بحث واقع می‌گردد. و اموال مورث پس از مرگ به حکم قانون از مالکیت وی به مالکیت وراث منتقل میشود. واژه‌ی ترکه (ماترک) از اصطلاحات حقوقی اقتباس شده از قرآن است.
نحوه تقسیم ترکه بین وراث
ترکه به چه معناست؟
دارایی و اموال به جا مانده از مورث (متوفی) را ترکه می‌گویند. این دارایی حاوی دو بخش مثبت و منفی است که بخش مثبت آن شامل اموال و حقوقی است که به وارثان میرسد. بخش منفی این دارایی در واقع دیون و تعهداتی است که بر ضمه‌ی متوفی بوده و باید پرداخت شوند. بنابراین ترکه در دوران انتقالی و تصفیطه همانند شرکتی است که شخصیت حقوقی آن رو به زوال قرار دارد که وارثان و موصی له به منزله‌ی شرکا و اعضای شرکت می‌باشند. همچنین بستانکاران متوفی به منزله‌ی طلبکاران شرکت هستند که طلب آنها باید پرداخت شود.
مطابق ماده‌ی 225 قانون امور حسبی ورثه ملزم نیستند که چیزی از ترکه به بستانکاران بدهند و در صورتی که ترکه‌ی متوفی برای ادای تمام دیون کفایت نکند، ترکه به نسبت طلب بستانکاران بین آنها تقسیم میشود. از این رو تشخیص ترکه‌ی خالص و اموالی که می‌توان دیون متوفی را از محل آن پرداخت کرد امری ضروری است. بنابراین در صورتی که دیون متوفی تادیه نشده باشد معاملاتی که ورثه نسبت به ترکه انجام می‌دهند، غیر نافذ بوده و دیون می‌توانند آن را بر هم زنند. لازم به ذکر است که تمامی مطالبات متوفی از دیگران و از وارثان، مشمول ترکه خواهند شد.
مراحل و امور قبل از تقسیم
اموری که برای محافظت از ترکه و رساندن آن به وراث انجام می‌گردد از امور راجع به ترکه است که شامل مهر و موم ترکه، اداره ترکه، و تحریر ترکه می‌باشد.
طبق ماده 20 قانون آیین دادرسی مدنی، در دعاوی مربوط به ترکه متوفی، چنانچه خواسته، دیون متوفی باشد و اگر قبل از تقسیم ترکه باشد، باید در دادگاه محل آخرین اقامتگاه متوفی در ایران اقامه شود. در صورت مشخص نبودن آخرین اقامتگاه، رسیدگی به این دعاوی در صلاحیت دادگاه آخرین محل سکونت متوفی است. همچنین لازم به ذکر است، درصورتی که وصیت جزء مشاع از ترکه باشد، با درخواست هر یک از ورثه قانونی یا موصی له و یا طلبکاری که طلب او بر اساس سند رسمی یا حکم قطعی باشد، دادگاه پس از اطلاع و با ابلاغ وقت اقدام به مهر و موم می‌نماید.
تصفیه ترکه
در امور مربوط به تقسیم ترکه همواره با موضوع تصفیه‌ی ترکه مواجه هستیم که در این موضوع دیون و حقوقی که قبل از تقسیم ماترک باید پرداخت گردد، صحبت نمی‌شود. همچنین امکان تقسیم ترکه تا زمان تصفیه ترکه وجود ندارد. ماده 869 قانون مدنی نیز ادای حقوق و دیون ترکه میت، قبل از تقسیم آن را تصریح کرده است. به موجب همین ماده حقوق و دیونی که از ترکه‌ی میت باید پرداخت شود به شرح ذیل است:
- حقوق متعلق به اعیان ترکه و قیمت کفن میت.
- واجبات مالی و دیون متوفی.
- وصایای میت که باید تا ثلث ترکه باشد که در صورت مازاد بودن بر ثلث ترکه، اجازه‌ی وراث لازم است.
- هزینه‌های مربوط به کفن و دفن و غسل میت.
با توجه به نکات ذکر شده، در پرداخت دیون متوفی برخی بستانکاران نسبت به دیگری حق تقدم دارند به عنوان مثال حقوق خدمه خانه در آخرین سال قبل از فوت نسبت به مطالبات دارو فروش به مدت سه سال قبل از فوت ارجعیت داشته و مقدم است.
مهر و موم ترکه
در مسائل مربوط به ترکه میت برای حفظ حقوق وراث و همچنین تشخیص وضعیت مالی متوفی، آن را مهر و موم می‌نمایند. این عمل توسط دادگاه و به تقاضای ورثه ولو یکی، نماینده قانونی آنها و یا طلبکار ی که طلبش ثابت شده باشد انجام می‌گیرد.
قبول ترکه
در صورتی که وراث ترکه را بدون هیچ شرطی قبول کنند در قبال پرداخت تمامی دیون متوفی مسئول هستند، حتی در صورتی که دیون متوفی از دارایی وی بیشتر باشد. قبول ترکه میتواند از طریق اسناد رسمی و عادی به طور صریح و یا از طریق اعمالی که کاشف از قبول هستند به صورت ضمنی باشد. گاهی پیش می آید که وراث به دلیل عدم آگاهی از دیون متوفی، قبول ترکه را به تحریر آن مشروط می‌نمایند. از اینرو مسئولیت وراث به میزان تحریر شده می‌باشد و مسئولیتی بیش از آن نخواهند داشت.
رد ترکه
در صورتی که وراث از قبول ترکه امتناع کرده و آن را رد نمایند در حکم ترکه‌ی بلاوارث خواهد بود و ترکه مطابق ماده 327 قانون امور حسبی، به وسیله مدیر ترکه‌ای که از طرف دادگاه تعیین می‌گردد، حفظ و تصفیه خواهد شد. اگر بعد از تصفیه دیون متوفی چیزی از ماترک او باقی بماند به ورثه تعلق خواهد گرفت.
تقسیم ترکه
لازمه‌ی تقسیم ترکه انجام انحصار وراثت است. تقسیم ترکه میتواند با رضایت وراث انجام شود و نیاز به مراجعت به دادگاه نباشد، همچنین هر یک از وراث می‌توانند از طریق دادگاه سهم خود را مطالبه نمایند. در صورت محجور بودن وارث، وصی، ولی و قیم او و در صورت غایب بودن، امین او میتواند برای تقسیم ترکه اقدام کند.
مدارک مورد نیاز جهت تقسیم ترکه به شرح ذیل است:
- ارائه درخواست و مشخصات درخواست دهنده.
- گواهی انحصار وراثت.
- لیست اموال در صورت عدم تحریر.
سوالات متداول درمورد ترکه در توارث
ترکه چیست و شامل چه مواردی میشود؟
ترکه به دارایی و اموال به جا مانده از متوفی گفته میشود که شامل دو بخش مثبت و منفی است. بخش مثبت شامل اموال و حقوقی است که به وراث میرسد و بخش منفی شامل دیون و تعهدات متوفی است که باید پرداخت شود. در واقع وراث و موصیله به عنوان شرکا و بستانکاران به عنوان طلبکاران محسوب میشوند.
مراحل و امور قبل از تقسیم ترکه کداماند؟
اموری که برای محافظت از ترکه و رساندن آن به وراث انجام میشود شامل مهر و موم ترکه، اداره ترکه و تحریر ترکه است. همچنین دعاوی مربوط به ترکه باید در دادگاه محل آخرین اقامتگاه متوفی اقامه شود و در صورت نبودن آن، دادگاه آخرین محل سکونت صالح خواهد بود.
تصفیه ترکه به چه معناست؟
تصفیه ترکه شامل پرداخت دیون و حقوقی است که قبل از تقسیم ماترک باید انجام شود. بر اساس ماده 869 قانون مدنی، ادای حقوق و دیون شامل قیمت کفن میت، واجبات مالی، وصایا تا ثلث ترکه و هزینه‌های مربوط به کفن، دفن و غسل متوفی میشود.
مهر و موم ترکه چه اهمیتی دارد؟
مهر و موم ترکه به منظور حفظ حقوق وراث و تشخیص وضعیت مالی متوفی انجام میشود. این عمل توسط دادگاه و به تقاضای ورثه یا طلبکاری که طلبش ثابت شده باشد، انجام می‌گیرد و از اقدامات مهم قبل از تقسیم ترکه است.
قبول و رد ترکه چه تفاوتی دارند؟
در صورت قبول ترکه، وراث مسئول پرداخت تمامی دیون متوفی هستند، حتی اگر دیون بیشتر از دارایی باشد. قبول میتواند صریح یا ضمنی باشد. در صورت رد ترکه، آن به ترکه بلاوارث تبدیل شده و توسط مدیر ترکه تعیین شده از طرف دادگاه تصفیه میشود و پس از تصفیه، باقی‌مانده به وراث تعلق می‌گیرد.
چگونه ترکه تقسیم میشود؟
برای تقسیم ترکه ابتدا باید انحصار وراثت انجام شود. تقسیم میتواند با رضایت وراث انجام شود یا از طریق دادگاه مطالبه شود. در صورت محجور یا غایب بودن وارث، وصی، ولی، قیم یا امین او میتواند اقدام به تقسیم نماید. مدارک مورد نیاز شامل درخواست و مشخصات درخواستدهنده، گواهی انحصار وراثت و لیست اموال است.
اگه یکی از وراث بدهی‌های پدرش رو ندونه، باز هم مسئول پرداختشه؟
بله، قبول ترکه یعنی مسئولیت دیون متوفی هم با شماست، حتی اگه از همه بدهی‌ها خبر نداشته باشید. ولی اگه قبول ترکه رو مشروط کنید، مسئولیت شما فقط تا میزان دارایی مشخص شده خواهد بود.
میشه قبل از تقسیم ترکه، وراث اموال رو بفروشن؟
نه، تا زمان تصفیه ترکه و پرداخت دیون، هر نوع معامله روی ترکه می‌تونه غیرنافذ باشه و طلبکاران حق دارند اون رو لغو کنند.
وقتی کسی ترکه رو رد میکنه، تکلیفش چی میشه؟
اگه وراث ترکه رو رد کنند، ماترک بلاوارث حساب میشه و دادگاه مدیر ترکه تعیین میکنه تا دیون پرداخت بشه و بعد سهم باقی‌مونده به وراث برسه.
مهر و موم ترکه دقیقا یعنی چی و چه فایده‌ای داره؟
مهر و موم ترکه یعنی دادگاه برای حفظ اموال و روشن شدن وضعیت مالی متوفی، اموال رو مهر و موم میکنه تا کسی بدون هماهنگی نتونه دخل و تصرف کنه.
اگر دیون متوفی بیشتر از دارایی‌هاش باشه، چی میشه؟
دیون فقط تا حد دارایی متوفی پرداخت میشه و وراث مجبور نیستند از دارایی شخصی‌شون هزینه کنند.
چه مدارکی برای تقسیم ترکه لازم داریم؟
حداقل مدارک شامل درخواست تقسیم، گواهی انحصار وراثت و فهرست اموال (اگه تحریر ترکه انجام نشده باشه) است.
تصفیه ترکه یعنی دقیقا چی کار میکنن؟
در تصفیه ترکه، ابتدا دیون و حقوق لازم قبل از تقسیم پرداخت میشه، مثل دیون مالی، وصایا و هزینه‌های کفن و دفن. تا وقتی تصفیه انجام نشده باشه، تقسیم امکان‌پذیر نیست.
وراث می تونن بدون دادگاه ترکه رو تقسیم کنن؟
بله، اگه همه وراث راضی باشند، تقسیم با توافق خودشون هم امکان‌پذیره، ولی اگه کسی بخواد سهمش رو جدا مطالبه کنه، دادگاه می‌تونه وارد عمل بشه.
وقتی ترکه شامل بدهی و طلب متوفی هست، وراث چطور باید رفتار کنن؟
وراث باید ابتدا دیون و حقوق قانونی رو پرداخت کنند و بعد مازاد اموال بین وراث تقسیم میشه. به این ترتیب هم بدهی‌ها ادا میشه و هم سهم هر وارث محفوظ میمونه.
اصطلاح ترکه خالص یعنی چی؟
ترکه خالص یعنی دارایی‌های متوفی بعد از کسر دیون و تعهدات. این میزان به عنوان سهم قابل تقسیم بین وراث در نظر گرفته میشه.