شرایط سلب حضانت از والدین
یکی از مهم‌ترین حق و حقوقی که برای زن و مرد پیش بینی شده حضانت است که به معنای نگهداری و تربیت فرزند است. لذا شخصی که حضانت فرزند را بر عهده دارد می‌بایست از صلاحیت‌های لازم برای حضانت برخودار باشد. در غیر این صورت هر گونه سوء رفتار، سوء معاشرت همچنین عدم صلاحیت اخلاقی ممکن است موجب سلب حضانت از دارنده این حق شود. حضانت یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که پس از جدایی یا فوت والدین مطرح می‌گردد. از این رو قانون گذار بحث‌های مربوط به حضانت فرزندان را در موادی از قانون پیش بینی کرده است. گاه دیده میشود که اشخاص صلاحیت لازم برای امر حضانت را نداشته و حضانت فرزندان توسط این اشخاص، صدمات روحی و جسمی فراوانی را برای کودک به همراه دارد. لذا قانون گذار مبحث و شرایط سلب حضانت از افراد را نیز پیش بینی کرده است.
موارد قانونی سلب حضانت از والدین
حضانت
حضانت عنوانی است که به نگهداری، سرپرستی و تربیت فرزند اطلاق می‌گردد. مطابق قانون مدنی سن خاصی برای حضانت فرزندان پسر و دختر در نظر گرفته شده است که این فرزندان با طی کردن این سن، از مدار حضانت خارج گردیده و باید تصمیم خود را درباره زندگی با هر یک از والدین بگیرند. حضانت فرزند دختر تا 7 سالگی با مادر او بوده و پدر او نیز حضانت او را از 7 تا 9 سالگی عهده دار است. حضانت فرزند پسر نیز تا 7 سالگی با مادر بوده و از سن 7 تا 15 سالگی بر عهده پدر او است. در طلاق توافقی این امکان وجود دارد که حضانت فرزند نیز براساس توافقات خانم و آقا پیش برود. بدیهی است که تصمیمی که والدین بر آن توافق می‌نمایند باید براساس مصلحت فرزند باشد.
ولایت فرزند
ولایت فرزند از مباحثی است که پیش از بیان شرایط سلب حضانت باید به آن پرداخته شود. در واقع ولایت با حضانت فرزند تفاوت دارد. زمانی که حضانت فرزند با مادر او باشد و ولایت او با پدر، در صورت فوت پدر، ولایت فرزند با جد پدری وی است. پرداخت حق و حقوق مالی و نفقه فرزند بر عهده ولی او می‌باشد.
شرایط سلب حضانت فرزند از پدر
گاه پیش می‌آید که حضانت پدر بر فرزند خود، آسیبی را برای او به همراه داشته باشد. قانون مواردی را برای این شرایط در نظر گرفته تا به موجب آن حضانت از والدین او سلب شود. مطابق ماده 1173 قانون مدنی، اگر صحت جسمی طفل و یا تربیت او در اثر انحطاط اخلاقی و یا عدم مواظبت مادر یا پدری که طفل تحت حضانت او است، در معرض خطر باشد، این امکان برای محاکم در نظر گرفته شده تا به تقاضای قیم طفل یا اقربای او و یا به تقاضای رئیس حوزه قضایی، تصمیماتی را در جهت مصلحت طفل اتخاذ نماید.
از مصادیق انحطاط اخلاقی و عدم مواظبت هر یک از والدین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سوء استفاده از طفل و یا اجبار او برای ورود به مشاغل ضد اخلاقی از جمله تکدی گری، فساد و فحشاء و قاچاق.
- ابتلا به بیماری‌های روانی. (تشخیص پزشکی قانونی برای این تایید این مورد ضروری است)
- اشتهار به فحشاء و فساد اخلاق.
- اعتیاد زیان آور به مواد مخدر، الکل و قمار.
- تکرار ضرب و جرح بیش از حد متعارف.
منظور از اعتیاد مذکور در مورد 4، اعتیادی است که آسیبی را به فرزند وارد نماید. در واقع موارد فوق الذکر زمانی سبب سلب حضانت از پدر خواهد گردید که به موجب آن آسیبی به فرزند وارد شده باشد. در صورتی که مادر خواهان سلب حضانت فرزند از پدر او باشد، می‌بایست تمامی دلایل خود را به طور کامل برای دادگاه اثبات نماید. این دلایل باید مستند بوده صرف بیان موضوع اعتیاد پدر کافی نمی‌باشد.
شرایط سلب حضانت فرزند از مادر
همانطور که در ابتدای نوشته ذکر شد حضانت فرزند تا 7 سالگی او با مادرش است. البته این مورد تنها تا زمانی صحیح است که مادر صلاحیت حضانت بر فرزند خود را داشته باشد. در صورتی که عدم صلاحیت او بر حضانت محرز گردد، حضانت از وی سلب خواهد گردید. مطابق با مواد 1170 و 1173 قانون مدنی و همچنین ماده 41 قانون حمایت از خانواده، شرایط سلب حضانت فرزند از مادر او به شرح ذیل است:
- ازدواج مادر با شخصی دیگر.
- ابتلا به جنون یا دیوانگی.
- عدم مراقبت صحیح از طفل.
- انحطاط اخلاقی.
لازم به ذکر است که شرایط فوق انحصاری نبوده و در مواردی که مصلحت کودک به خطر بیفتد، امکان سلب حضانت از دارنده آن وجود خواهد داشت.
سوالات متداول شرایط سلب حضانت از والدین
حضانت به چه معناست؟
حضانت به معنای نگهداری، سرپرستی و تربیت فرزند است که در قانون مدنی برای سنین مختلف فرزندان دختر و پسر، ترتیب خاصی برای آن تعیین شده است.
تفاوت حضانت و ولایت فرزند چیست؟
حضانت مربوط به نگهداری و تربیت کودک است، اما ولایت شامل امور مالی و حقوقی فرزند میشود. مثلاً ممکن است حضانت با مادر باشد ولی ولایت با پدر یا جد پدری.
چه شرایطی باعث سلب حضانت از پدر میشود؟
مواردی مثل اعتیاد زیانآور، ابتلا به بیماری روانی، سوءاستفاده از کودک، اجبار به مشاغل غیر اخلاقی، اشتهار به فساد یا تکرار ضربوجرح بیش از حد از جمله شرایط سلب حضانت از پدر هستند.
چه شرایطی باعث سلب حضانت از مادر میشود؟
ازدواج مجدد، ابتلا به جنون، عدم مراقبت صحیح از فرزند یا انحطاط اخلاقی از مواردی است که میتواند منجر به سلب حضانت از مادر شود.
آیا شرایط سلب حضانت محدود به موارد ذکر شده در قانون است؟
خیر. هر زمان که مصلحت کودک در خطر باشد، حتی خارج از موارد صریح قانونی، دادگاه میتواند حضانت را از والدین سلب کند.
چه کسی میتواند درخواست سلب حضانت دهد؟
قیم کودک، نزدیکان او یا رئیس حوزه قضایی میتوانند از دادگاه تقاضای سلب حضانت از والدین را داشته باشند.
من از همسرم جدا شدم و حضانت پسرم با پدرشه، ولی پدرش اعتیاد داره، میتونم حضانت پسرم رو بگیرم؟
بله، در صورت اثبات اعتیاد زیان اور پدر به مواد مخدر یا الکل که به سلامت جسمی یا روانی فرزند اسیب می‌رساند، می‌توانید برای سلب حضانت از او اقدام کنید. برای این کار باید مدارک و دلایل کافی را به دادگاه ارائه دهید.
من میخواستم حضانت بچه‌ام رو از مادرش بگیرم، اما با شخص دیگری ازدواج کرده، این ازدواج دلیلی برای سلب حضانت هست؟
بله، طبق ماده ۱۱۷۰ قانون مدنی و ماده ۴۱ قانون حمایت از خانواده، یکی از دلایل سلب حضانت از مادر، ازدواج مجدد او است. در این شرایط دادگاه با توجه به مصلحت کودک، تصمیم‌گیری می‌کند.
پدر بچه‌ام بیمار روانیه، آیا این بیماری باعث میشه حضانتش ازش سلب بشه؟
بله، ابتلای والدین به بیماری‌های روانی که برای حضانت مناسب نباشند، از دلایل سلب حضانت است. برای اثبات این موضوع، نیاز به تایید پزشکی قانونی دارید.
مادری که حضانت فرزندش رو داره، اگه به تربیت اون توجه نکنه و بهش اسیب بزنه، چه اتفاقی میفته؟
در صورت عدم مراقبت صحیح از طفل و یا انحطاط اخلاقی مادر، حضانت از وی سلب خواهد شد. اگر صحت جسمی و تربیت کودک به خطر بیفتد، دادگاه میتواند به درخواست قیم، اقربا یا رئیس حوزه قضایی، تصمیمات لازم را اتخاذ کند.
چه کسی می‌تونه برای سلب حضانت اقدام کنه؟
در شرایطی که حضانت والدین مصلحت کودک را به خطر اندازد، قیم طفل، اقربای او یا رئیس حوزه قضایی میتوانند از دادگاه برای سلب حضانت از پدر یا مادر درخواست نمایند.
اگه یه پدر فرزندش رو مجبور به کار غیرقانونی کنه، این دلیل برای سلب حضانت کافیه؟
بله، سوء استفاده از طفل یا اجبار او برای ورود به مشاغل ضد اخلاقی مانند تکدی‌گری یا قاچاق، از مصادیق انحطاط اخلاقی و دلایل اصلی سلب حضانت از والدین محسوب میشود.
اگه پدر بچه‌ام گاهی اوقات کتکش بزنه، میتونم حضانت رو ازش بگیرم؟
تکرار ضرب و جرح بیش از حد متعارف یکی از دلایل قانونی سلب حضانت است. با این حال باید در دادگاه ثابت کنید که این رفتار به سلامت جسمی یا روانی کودک اسیب وارد کرده است.
حضانت فرزند دختر بعد از ۹ سالگی با کیه؟
بر اساس قانون مدنی، حضانت فرزند دختر تا ۷ سالگی با مادر و از ۷ تا ۹ سالگی با پدر او است. پس از رسیدن به سن ۹ سالگی، فرزند دختر از حضانت والدین خارج شده و خودش میتواند تصمیم بگیرد که با کدام یک از والدین زندگی کند.
تفاوت حضانت با ولایت فرزند چیه؟
حضانت مربوط به نگهداری و تربیت فرزند است، در حالی که ولایت مربوط به اداره امور مالی و پرداخت نفقه او است. ولایت فرزند همیشه با پدر و پس از فوت پدر با جد پدری است.
اگه بخوام حضانت رو از پدر بچه‌ام سلب کنم، فقط کافیه بگم اون اعتیاد داره؟
خیر، صرف بیان موضوع اعتیاد کافی نیست. شما باید دلایل خود را به طور کامل و با مستندات قانونی در دادگاه اثبات کنید. این دلایل باید نشان دهند که اعتیاد پدر به طور مستقیم به فرزند اسیب می‌زند.